Бекітуге арналған сұрақтар

1.Ғылым ...

2.Жаратылыстану ғылымының бастапқы кезеңдегі мақсаты?

3.Ғылым әлемді зерттейді, ал техника ...

4.Қазіргі дамудың басты факторы болып отырған ғылыми техникалық революцияға адамзат қай ғасырда келді?

5.Әр елдердің ғалымдары неге бірлескен зерттеулер жүргізеді?

6.Жаратылыстық ғылымдар неге топтастырылады?

7.«ХXI ғасыр дабылдары» ішінде ғаламдық мәселелерден қоғамдық түсініктің артта қалып қоюына байланысты дабыл қалай аталады?

8.«Планетарлық гуманизмді» қалай түсінесің?

9.«Гуманистік Манифест – 2000» деген құжатта ...

10Қазіргі заманғы және болашақтағы қауіпсіз де, жайлы адамзаттың өмір сүру ортасын қалыптастыру қандай құжатта қарастырылған?

Әдебиеттер: 1. 223-230 б.б.
7.ПӘНДІ ОҚЫТУ ЖӨНІНДЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
№ 1 лабораториялық сабақ.

Тақырыбы: Социометрияда математиканы қолдану.

Мақсаты: Берілген мәліметтерді математикалық өңдеу негізінде әлеуметтік топтардағы нақты жағдайда студенттер тобындағы өзара қатнастың жайын білу.
ЖҰМЫСТЫҢ БАРЫСЫ:

1. 
   Жеке парақ қағазға өзіңнен басқа барлық студенттердің фамилиясын бағана түрінде жазып шық. (Тек сабаққа қатнасып отырғандарды)
   
2. 
   Әрбір фамилияның қарсысына өзіңнің сол студентке қатысты пікіріңді көрсететін: егер жағымды десең +, жағымсыз-келіспейтін болсаң - , оған бейтарап қарасаң 0-белгісін қой.
   
3. 
   Жағымды, жағымсыз, бейтарап +,-,0-белгілеріңді жеке-жеке-бөлек қосып, нәтижесін (анонимно) оқытушыға тапсыр.
   
4. 
   Социометриялық кестені төмендегі үлгі бойынша құр.
   

Әр жолға қатысып отырған бір студент фамилиясы жазылады.

Төменге ∑- әр көрсеткіштің қосындысын көрсет, одан соң (∑∑) барлық қосындыны көрсет.

5. 
   Социиометриякалық көрсеткіштің нәтижесін есептеңіз, ол үшін:
   

б) келіспеушілік көрсеткіші (конфликтности)V=∑(-) / ∑*∑

в) бейтараптық көрсеткіші: N=∑(0) / ∑*∑

Нәтижелерді үш таңбалы санға дейін дөңгелектеңіз.

6. 
   Көрсеткіштердің ғылыми негізделген басқыштаушылығын (градация) пайдаланыңыз, олар:
   

0,20-0,45 өзара тіл табысу нашар.

0,46-0,65 өзара тіл табысу қанағаттанарлық.

0,66-0,85 өзара тіл табысу жақсы.

0,86-1,00 өзара тіл табысу өте жақсы.

б) Ү- көрсеткіші үшін:

0-0,05-келіспеушілік аз.

0,06-0,18-келіспеушілік орташа

0,19-0,25-келіспеушілік жоғары.

0,26—0,35 келіспеушілік өте жоғары.

Өздерің оқитын топтың бірлігі мен келіспеушілік дәрежесін анықтаңыз.
ТҮЙІН (резюме)

Шағын әлеуметтік топтардағы өзара қарым-қатнас-бұл топтардың іс-әрекетінің нәтижесін, шығармашылық мүмкіндігін, топ мүшелерінің денсаулық жағдайын және т.с.с.жақтарын көрсететін психологиялық жиынтық-қозғаушы күші (фактор). Математиканы қолдану өзара қарым-қатынастың деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай әдіс тек ғылыми зерттеу жұмыстарында ғана емес, сарамандық жұмыстарда да кең қолданылады. Мысалы спорттық команданы, корабльдер экипажын жасақтағанда жанұядағы қарым-қатынастың жайын анықтағанда т.б. қолданылады.

Білімді тексеруге арналған сұрақтар:

1. 
   Социометриялық кестенің әр бағанының қосындысы нені көрсетеді?
   
2. 
   Топтың көрсеткішінің нәтижесі топ мүшелерінің санына байланысты ма?
   
3. 
   Социометриялық үш көрсеткіштің қосындысы неге тең?
   
4. 
   Зерттеліп отырған топтағы бейтараптық көрсеткішіндегі айқын айырмашылықты қалай түсіндіруге болады?
   
5. 
   Социометриялық көрсеткіштің нәтижесінің студенттердің курсы жоғарылаған сайын өзгеруін күтесіз бе?
   

1.Лекции по методике конкретных социальных исследовании (Под.ред.Г.М.Андреевой. М.:МГУ.1972. с.143-173.

2.Методы социальной психологии /Под.ред.Е.С.Кузьмина. Л.:ЛГУ,1977. с.61-132.
№2,3 лабороториялық сабақ.

Тақырыбы: Жуық сандармен жұмыс

Бағдарлама бөлімі: Ғылыми танымның методологиясы. Метрология. Математиканың ғылымдағы орны.

ЖҰМЫСТЫҢ БАРЫСЫ:

1.Мына сандарды дөңгелектеңдер: 21,43; 128,72; 2,15; 8,387;

А) ондық бөлшекке дейін

Б) бүтінге дейін

В) ондыққ дейін

Ол үшін дөңгелектегенде жетпейтін, артық, түзетілген жағдайдағы ережені пайдалану керек. Әр жағдайда дөңгелектенген кейін мәнді санды көрсет.

2.Екі санды қосыңыз: 241,3 және 25,56

А) дәл есептегенде

Б) жуықтап есептегенде

Мұнда бірінші жағдайда дүрыс, екіншісі дұрыс емес. Оған көз жеткізу үшін, алып тасталатын сандарды «?» белгісімен ауыстырып қосу жүргіземіз.

241,3??

25, 56?

266, 8 ??

Көрсетілгендей «жүзден» бөліктегі сан белгісіз, ондық бөлшекке дейінгі сан жуық – күмәнді. (біріншіден үштің өзі де күмәнді сан, екіншіден оған іргелес алынып тасталатын сан 4 немесе 5 болуы да мүмкін).

3.Жуық сандарды қосудың ережесін тұжырымдаңдар, онда дөңгелектеу қандай принципке байланысты және қандай дөңгелектеу дәрежесінде жүргізілетінін көрсету керек. Осы ережемен қарастырылған мысалдан жуық сандарды қосудың ұтымды ережесі шығады: жуық сандарды қосқанда, алдын ала қосқандарды дөңгелектеп алу керек. Алынған мәліметтерді қосқанда қорытындысы ұтымды әдістегідей болатынын көреміз.

4.Жоғарыда берілген сандарды пайдаланып әуелі дәл сандармен, соңынан жуық сандармен азайтудың ережесін тұжырымдаңдар. Оларды қосудағыдай нәтижелерімен салыстырыңдар.

5. 24,3 және 1,5 сандарын көбейту.

А) дәл сандар деп

Б) жуық сандар деп

Бірінші жағдайдағы 36,45 нәтиже дұрыс, екінші жағдайда дұрыс емес. Бұған көз жеткізу үшін «?» белгісін қойып:

24,3?

????

36,????

6.Шыққан ережеден жуық сандарды көбейтудің тиімді әдісін тұжырымдап ережесін жазыңыз.

7.Бесінші бөлімдегі берілген мәліметті пайдаланып немесе басқа кез келген мәліметпен бөлу жүргізіңіздер, мұнда да әуелі дәл мәнін сосын жуық мәндерін қарастырыңыздар. Жуық сандарды бөлудің ережесін және тиімділік жолын көрсетіп нәтижені көбейтудегі жағдаймен салыстырыңздар.

ТҮЙІН.

Жуық сандар мен математикалық есептеулер ережесі, дәл сандармен есептеуден өзгеше. Бір ережені екіншісімен алмастырғанда нәтижесінің сандық мәні дұрыс болмайды. Ол дұрыс нәтиже көрсетпейді, сондықтан дұрыс қорытынды жасау мүмкін болмайды.

1.Дәл сандарды дөңгелектеуге бола ма?

2.Егер алынып тасталатын сан жалғыз 5 болса, түзету арқылы дөңгелектеу ережесін қолдануға бола ма?

3.Егер жуық сан дәл санға бөлінетін болса және де бөлгіштегі мәнді сан бөлінгіштегіден аз болса қалай еткен дұрыс болады?

4.Жуық сандармен жұмыс істегенде электрондық калькуляторды пайдалуға бола ма, жауабынды негізде?

Әдебиеттер:

1.Деденко Л.Г., Керженцев В.В. математическая обработка и оформление результатов эксперимента. М., МГУ, 1977 100-103 б.

2.Фетисов В.А. Оценка точности измерений в курсе физики в средней школы М., Просвещение 1974 15-25 б
№4,5,6,7 лабороториялық сабақ.

Тақырыбы: Космостық метрология
Бағдарлама бөлімдері: Бүкіл әлем құрылысы. Күн жүйесі.

Теориялық бөлім

Жердің алшақ объектілерге дейінгі қашықтығы мен қозғалы жылдамдығын өлшеу түрлі қиындықтар туғызады. Біріншіден, өлшенетін шамалар өте үлкен мәнге ие жердегі мәндермен салыстырған кезде олар толық қамтыл,ан болып шығады. Мүмкін бұл шамаларғамыс жүйесінің мөлшерін қолданатын да шығар, бірақ бұл шамалар онда үлкен мәнге ие болады. Екіншіден, зерттелетін объектілермен тікелей қатынасорнатылмайтыедықтан, күрделі қосымша өлшеу методын жасау керек. Олар теориялық модельдер негізінде құрылған, бірақ оларды тәжірибе жүзінде тексеру қиын немесе тіпті мүмкін емес. Бұл алынған қорытындылардың интерпритациясын күрделендіреді және бүкіл әлем туралы ғылымның дамуын тежейді.

Бірақ та түрлі қиындықтарға қарамастан космостық метрология көптеген жетістіктерге қол жеткізеді. Соның ішінде зерттелетін объектілердің қашықтығы, қозғалу жылдамдығы, көлемі, химиялық құрамы, жасы, температурасы, тығыздығы т.б.

Жұмыс барысы:

1. А.б – космостық ұзындық мөлшерінің ұғымы. 1 а.б – бұл жерден күнге дейінгі орташа арақашықтық.

1 а.б ~ 150 млн км = 1,5*10 11 м

нақты мәні: 1,495985*10 11м

Былайша айтқанда, жердің күнге дейінгі арақашықтығы – 1а.б-ға тең, ал Күннен Нептунға дейін орташа түрде ~ 30 а.б.

2. Парсек космостық ұзындықтың бірлік ұғымы. Бір парсек дегеніміз (пс немесе пк) –ұзындықтың бұрыштық мөлшері. 1а.б-да 1 сек. тең космостық объектіге дейінгі арақашықтық. «Парсек» сөзі күрделі екі сөзден құралған «параллакс» және «секунда». Параллакс – бағытталу дегенді білдіреді.

Астрономияға парсектің енгізілуі космология мақсаттары үшін триангуляция әдісінің қолданылуына негіз болды. База ретінде мұнда 1а.б қолданылады. Парктикада жарты жылдық уақыты бар жұлдыздың 2 еселік бағыттаушы өлшенеді. Бұл уақыт аралығында жер өз орбитасының бір нүктесінен полярлы қарама-қарсы нүктеге ауысады, яғни 2а.б-ға.

1 пс-ң км-ға мәнін анықтап берілген ойларды жұлдыз паралаксының өлшеуі бойынша қағаз бетіне түсіріңіз.

Жауап: 1 пс~ 3,09*10 13 км (нақты түрде: 3,086*10 13 км)

Осылайша жұлдыздық объектілерге дейінгі L қашықтықты бүкіләлемде жоғарғы нақтылықпен есептейтін формула мынадай: L (nc) = ½ мұндағы L – бұрыштық секундта өрнектелген объект параллаксы. Практикада бұдан да ірі бірліктер қолданылады. Мысалы 1 кпс және 1 мпс. Оларды км-мен өрнектеңдер.

3. Жарық жылы – үшінші жалпы космостық бірлігі. Бір жарық жылы дегеніміз – жарықтың космостағы бір жер жылындағы жүріп өтетін қашықтығы. Космостағы жарық жылдамдығының вакуумдағы жарық жылдамдығынан айырмашылығы жоқтың қасы.

1 жарық жылын км-мен өрнектеңдер.

Жауап: ~ 9,44*10 12 км

Галактикааралық қашықтық бірлігі – 1 млн ж.ж. Мысалы біздің галактикадан Андромеда тұмандығына дейінгі қашықтық - 2,2 млн ж.ж.

2.Доплердің оптикалық эффектісіне негізделген космостық объектілердің жылдамдығын өлшеу методын меңгеріңдер.

ТҮЙІН.

Тәжірибелі космостық зерттеулерді жүргізу өмір талабы, оны шешу үшін космостық метрологияның әдістерін жетілдірумен ғана астрономиялық есептерді ойдағыдай шығаруға болады.

1.Қандай қашықтықтарды өлшеу үшін (немесе қандай космостық объектілерге дейін) а.б.-ті, парсекті қолданған тиімді?

2.Күнге ең жақын жұлдыз Проксима Центавраға дейінгі қашықтық, егер оның параллаксы 0,75 болса қаншаға тең?

3. 1 парсекпен 1 жарық жылының ара қатынасы қаншаға тең?

4.Берілген әдебиеттерді пайдаланып Доплер эффектісінің моделін көрсет.

Әдебиеттер:

1.Гинзбург В.А. Как устроена Вселенная и как она развивается во времени. М., Знание 1968 (серия «Физика, астрономия» №7) 28-36 б

2.Киттель Ч идр. Механика /Перевод с англ. М., Наука 1971, 344-350, 381-383 б

3.Новиков И.Д. Как взовалась Вселенная М., Наука 1988, 28-34, 169-175 б

Ғылым – обьективті ақиқатқа жетуге, заңдылықтарды бейнелеуге және алдын ала болжауға арналған, жүйелі түрде құрылған білімнің жоғары формасы.

Ғылымның түпкілікті мақсаты қандай да бір нақтылықтың мәні туралы білу, яғни нақты білімге жету.

Ғылым ХVІІ-ғ-да Европада капиталистік қатынастар бекіген кезде қалыптасты. Бұған дейін антикалық заманнан біздің ХХІ ғасырға дейін қаншама даму жолдарынан өтседе-ғылыми зерттеудің тәсілдері (подход) көп өзгеріске ұшыраған жоқ. Бұл тәсілді барынша жүйелі, жинақтаған түрде ағылшын философы және мемлекет қайраткері Фрэнсис Бэкон (1561-1626) тұжырымдады. Оны методологияның-танымның әдістері туралы ғылымның негізін қалаушы деуге болады.

1. Барлық қоғамдар да қылмысқа қарсы күрес басты әлеуметтік мәселе. Онымен күрестің нәтижелілігі – қылмыстың себебін ашумен тікелей байланысты. Бұл іспен айналысатын ғылымдар көп, соның ішінде бұл мәселеге жаратылыстық-ғылыми көзқарас беретін бағыт – қылмыстық құқықтық антропологиялық мектебі (АШУП). Ол Италияда 19 ғасырдың 70 жылдарында пайда болды. Оның негізін салған Турин қаласындағы соттық медициналық профессоры, антрополог – Чезаре Ломброзо (1835-1909) Өмірге адаммен бірге келетін қылмысқа икемдік – жағдай (положение) туралы пікірін ұсынды. Ломброзо мен оның пікірін жақтаушылар қылмысты алдын алу мен жасалған қылмыстың құқықтық жағын қарағанда бұл жағдайды есепке алуды ұсынды. АШУП-қызметкерлерінің бағалауына сәйкес, қылмыстың 40% осы негізге сәйкес келеді де, қалғаны кездейсоқ болады. Ломброзо теориясына сәйкес қылмысты жасауға себеп болған жағдайдың бірі – текке (генге) байланысты.

2. АШУП – қызметкерлері антропологиялық белгілеріне қарап туа біткен қылмыскерлердің үш тобын анықтаған: «кісі өлтірушілер», «ұрылар» және «зорлық жасаушылар». Мысалға бірінші топтағылардың көздері қанға толған «әйнек көзді», үлкен төмен иілген (бүркіттікіндей) мұрын, ұры тісі (клык), бет, жақ сүйектері дамыған. Үшінші типтегілердің – танауы қушық, бетінде жүндері сирек, маңдайы төмен, тереңде жатқандай болып көрінетін қысық көз, аузы, ерні, тілі үлкен.

3. Жоғарыда көрсетілген, жағдайларды ғылыми зерттеудің алғы шарты ретінде қарастырып, АШУП қызметкерлерінің тұжырымының ақиқаттығымен немесе жалғандығын дәлелдейтін зерттеу жұмысының жоспарын құрыңыз. (әртүрлі нұсқалар болуы керек).

«Неден бастау керек?», «қалай жалғастыру керек?» деген сұрақтарға жауап беру үшін, Ф.Бэкон кезінен бері өзгермей келе жатқан төмендегі методологиялық бағытты пайдаланыңыз. Оның негізгі бағыттары:

1. 
   Мәселені ғылыми тұрғыдан қарау (усмотрение научной проблемы)
   
2. 
   Шешілуге тиісті ғылыми міндетті анықтау:
   
3. 
   Зерттеу обьектісін таңдау.
   
4. 
   Зерттеу әдісін таңдау.
   
5. 
   Тәжірибе жүргізіп, алғашқы нәтижелерді өңдеу.
   
6. 
   Нәтиженің орындалғаны туралы қортынды.
   

4. 
   Талқылауға ұсынылған бір нұсқа төмендегідей.
   

Тұқым қуалау белгілері белгілі-бір жағдайда қылмыстық тәртіп бұзуға негіз бола ма?

Нақты ғылыми түрде қылмыскердің ішінде туғаннан биологиялық аномалиясы барлар басымдығын не жоқтығын дәлелдеу. Мұндай тұжырымның сандық мәнін көрсету. ЕСКЕРТУ: Бұл міндетті орындау Ломброзо болжамы шеңберінде немесе оған қатыссыз да орындауға болады. Бірінші жағдайда Ломброзо қарастырған қылмыскерлері мен оған сәйкес белгілердің жоғарыда көрсетілген типтерін ғана қарастыруға болады. Екінші жағдайда мұндай шектеулер ескерілмейді.

Обьект ретінде үлгі немесе түпнұсқа пайдалануға болады. Бірінші жағдайда мысалға зертханадағы жануарлар. Бұл жағдайда зерттеу жұмысы жеңілдеп, нәтижесін алу тездейді, бірақ нәтижені интерпретация – түсіндіру қиындайды. Екінші жағдайда нағыз (заведых) қылмыскерді пайдалануға немесе әлеуметтік дұрыс адамдардың қылмысты адамдардың мінезін бейнелеуін (моделировать криминальные поведения) көрсетіп қарастыруға болады.

Көбіне тәжірибеге бірдей обьектілерді алғанның өзінде әдісті таңдау ең қиыны болады, өйткені мұндай ғылыми міндетті шешуге арналған әдістер өте көп түрлі.

Сонымен қатар, зерттеу обьектісін таңдау мен зерттеу әдісін таңдау бір-бірімен байланысты-шартты. Сіздердің зерттеулеріңізде мұндай арқатнас айқын көрінеді.

Бұл жағдайды негіздеңіз-дәлелдеңіз. Осы зерттеудегі бақылауларыңызбен ғылыми тәжірибелеріңіз (эксперимент) арасында таңдау жасаңыз.

Көбіне нәтижелі және сенімді болатын ғылыми тәжірибе екенін ескеріңіз. Бірақ барлық уақытта бірдей жүзеге асырыла бермейді. Сондықтан көбіне байқаумен шектелуге тура келеді.

Ғылыми тәжірибенің әдісін ұсынып, оның мақсатқа сәйкес келіп орындауға болатындығын негіздеңіз. Қаралған зерттеуге бақылау әдісін ұсыныңыз. Белгілі бір шешімге келу үшін алынған нәтижені қалай өңдеу керек?

Ойша дұрыс байымдау немесе «ойша тәжірибе жасау» арқылы нақты зерттеу жұмысын келесіде жүргіземіз.

Ғылыми методология мазмұны белгілі ғылыми міндетті жоспарлауға және ғылыми зерттеу жүргізуге, оны шешуге мүмкіндік береді.

1.Ломброзо теориясы адамгершілікке жата ма, әлде адамға қарсы ма?

2.Ғылыми тәжірибен үшін балаларды мысалы бала бақшадағы балаларды пайдалануға бола ма?

Әдебиеттер:

1.Костюк В.М. Методология научного исследования. Киев, Одесса, Высшая школа, 1976, 180 с.

2.Малиновский А.А. Биология человека. М.: Знание, 1983 (сер.»Биология», №8) с.33-36.
№10,11 лабороториялық сабақ.

Тақырыбы:Жаратылыстық–ғылыми зерттеудің методологиясы. (Жаратылыстанудың әдістері).
Теориялық бөлім.

Ғылыми танымның әдестеріне сәйкес ғылыми зерттеу жүргізу бірнеше кезеңдерден тұрады. Оның ішінде зерттеу объектісі мен зерттеу әдісін таңдау, тәжиребелер жүргізіп және оның алғашқы нәтижелерін өңдеу, оларды талдап жүргізілген зерттеу жұмысынан қортынды шығару немесе синтездеу. Сырт көзбен бір қарағанда әрбір көрсетілген кезеңнің тұжырымдары (формулировка) қарапайым болып көрінгенмен нақтылы іске асыру көптеген қиындықтар туғызады да зерттеушіден үлкен өнер мен жоғары дәрежелі білімділікті қажет етеді. Тіпті бұл көрсетілеген сапалардың өзі де зерттеудің тез нәтижесін бере қоймайды, ол кейде көптеген, тіпті кейде ондаған жылдарға созылады. Өз кезегінде зерттеу нәтижесінде ашылған жаңалықтар көп жағдайда жаңа ғылыми сұрақтарды туғызады, ол ғылыми мәселені қайта тұжырымдауды (кейде тіпті мәселені түгел қайта қарауды) талап етеді. Ол жаңа ғылыми жұмысты жұргізуге әкеледі. Ғылым мен әлемді танып білу қаблеті бар ғалымдар барда осылай жалғаса береді, барлық уақытта да осылай бере береді.

1. Қылмыстық құқықтың антропологиялық мектебінің (АШУП) көптеген қылмыскерлердің шежірсіне (родословной) жасаған байқауларының нәтижелерін талдаңыз. Бір типтегі қылмыс жасағандарды зерттеу нәтижесінде олар тұқым қуалаған ұрылар, жезөкшелер мен бандиттер және тағы басқалардың түгел династиясын анықтаған. Бұл нәтижелер Ломброзо теориясының ақиқат екенін дәлелдей ме? Ломброзо теориясын қолдаушылардың тектік (генеалогический) зерттеулерінің нәтижесін осы заманғы генетиканың көзқарасымен карастырған биология ғылымдарының докторы Александр Алексндрович Малиновкийдің дәлелдерін талдаңыздар.

1973 жылы ол былай деп жазған:

Бұл пікірді оқығаннан кейін;

«При этом забывается, что сын преступника имеет только половину наследственных задатков отца или матери, внук и племянник – 1/8, правнук – всего 1/16 и т.д. предположим, что преступность наследуется одним или двумя генами, но даже и тогда, чтобы поддержать в семье преступные задатки, необходим приток «преступных» генов извне. А это означало бы, что подобные гены не уникальны и не специфичны для данной семьи, а широко распространены. В действительности же дело не в существовании ка-ких-то генов, а в воспитании. Как в средние века путем обучения и воспитания передавались специальности от отца к сыну (независимо от его склонностей), так и в преступной среде существует определенная преемственность».

2. Қылмыстық тәртіпке тәрбиенің сонымен қатар әлеуметтік жағдайлардың әсерін ескермейтіндей етіп, қалайша зерттеу жүргізуге болатынын ойластырыңыз. Қолайлы әдістердің бірі-« егіздік әдіс». Қылмыстық құқықтың антропологиялық мектебінің (АШУП) өкілдерінің ойлары бойынша бұл әдіспен алынған нәтижелер Ломброзо теориясының дұрыстығын сөзсіз дәлелдейді деп есептейді. Егіздердің арасындағы қылмысты зерттегенде бір жұмырытқадан пайда болған егіздер арасында, екі жұмырытқадан пайда болғандардан қылмыс 2-3 рет жиі болған. Егіздерге тәрбие мен әлеуметтік жағдай екі жағдайда да бірдей болады, демек қылмыстың бұл егіздерде (бір жұмыртқадан пайда болғандар мен екі жұмыртқадан пайда болғандарда) әр түрлі көрніс беруі биологиялық себептерге байланысты. Дәлірек айтқанда, тектік жағынан біріншісінде бағыныштылық екіншісіне қарағанда басымырақ.

Бірақ ғылыми қарсы шығушылар (оппоненты) бұл келтірілеген дәлелдерге қарсылық жасап, өздерінің тәрбие мен әлеуметтік жағдайлар арқылы тәжірибеден алған нәтижелерін қарсы қояды. Егіздер арасындағы айырмашылықтарды олардың мінезінен іздеу керек, ойткені оларға тәрбие мен әлеуметтік жағдайдың әсері бердей болатындығы белгілі. Бір жұмыртқадан пайда болған егіздердің мінезі ұқсас, сондықтан дұрыс берілмеген тәрбие мен қылмыстық ортаның әсері оларға көбірек әсер етеді. Екі жұмыртқадан пайда болған егіздердің көбіне мінездері әртүрлі болады, сондықтан қарастырылған жағдайлардың оларға бірдей әсері болмауы мүмкін (қылмыстық жағдайдың). Қарастырылған дәлелдер бірдей нәрсеге жасалған тәжірибелердің өзі әртүрлі талқыланатынын көрсетіп, маңызды методологиялық заңдылықты дәлелдеп отыр. Сондықтан әр түрлі жағдайда зерттеуді көп рет қайталап жүргізіп, қортындының нақтылық дәрежесін айқынрақ дәлелдеу керек болдады.

1. 
   Көптеген жағдайларда тәжірибелердің нәтижесі бір жақты бола бермейді. Сондықтан нәтижеге қортындысы мүмкін болатын жағдайды көрсеткен сипатта болуы да мүмкін. Осыған байланысты тәжірибе арқылы алынған мәліметердің нақтылық нәтижесіне баға беру үшін арнайы сандық әдіс ойластырылған. Осындай бір әдіс математикалық статистика мен салыстырмалы теориясына қарасты алынған бөліктердің (жиіліктердің) арасындағы айырмашылықтардың дәлдігін бағалау деп аталады. Ол біздің мақсатымызды орындауға көбірек қолайлы.
   

Ал бақылау жасау үшін алынған топта n₂ , осы белгі m₂, адамда көрінеді. Қарастырылып отырған белгінің f ₁ мен f_2- нің әрбір топта кездесу жиілігі мен бұл белгінің кездесуінің жалпы жиілігін f –ті табу керек.

F ₁= m₁/n₁; f₂= m₂/n₂; f = m₁+ m ₂/ n ₁+ n₂

Ломброзо болжамын тексеру үшін, қалай етіп тиімді бақылау тобын таңдап алу керектігін ойлаңыздар.

Бұдаң соң айырмашылықты көрсететін шаманы t_d –ны мына формула бойынша t_d= (f₁- f₂) V n ₁ n₂/ f(1- f)( n ₁+ n₂) есептеп шығару керек және мұны қалыпты сәйкес дәлдіктің үш көрсеткішінің b мағынасымен салыстыру (95%; 99%; 99,9%) қажет.

Ескерту. Математикалық статистикада дәлдіктің белгісі ретінде Р (Р=1- β), қолданады, ол салыстырмалы бірлік арқылы дәлдік дәрежесін көрсетудегі қатенің мүмкіндігін көрсетеді.

Өздерін алған мәліметтермен t_d коэффициентін есептеп, оны кестеде берілегн t_р –мен салыстырыңыздар. Егер t_d≥t_р болса, онда талдап отырған белгінің қайталану жиілігіндегі айырмашылықтың зерттеліп отырған топта, бақылауға алынған топпен салыстырғанда дәлдігін көрсетеді.

Мұнда міндетті түрде алынған мәнді (критерий значимости) көрсету керек (оның қалыпты мәні кестеде көрсетілген). Мәнді белгі Р>0,05 бола, нәтиже дәл емес, зерттеуді дәлірек қайта жүргізу немесе тұжырымдалған болжамнан бас тарту керек.

4. Жоғарда сипаттталған жолмен бірден артық бірнеше (екі, үш т.б. с.с.) белгілердің қайталану жиілігін талдауға бола ма, сұраққа жауап беріңіздер?

Жиынтық белгілерді қарастырған тәжірибеден, бір белгіні қарастырғандағымен саластырғанда қандай нәтиже күтуге болады? Жауаптарыңызды негіздеңіздер.

2. 
   1965 жылы Шотландияда жасалған ғылыми бақылаудың нәтижесіне талдау жасаңыз. Ақылы айқын кеміс кісі өлтірушілер арасында қалыптыдан ауытқыған хромосомдардың ХYY қайталану жиілігі 3,5%, ол заңды сыйлайтын ақылы дұрыс адамдар арасындағылардан әлде қайда жоғары (бұл адамдарда ол 0,1-0,2%). Бұл және де осыған сәйкес тәжірибелер басқа да елдерде де жүргізілгенде нәтижелері ұқсас болып шыққан. Бұл Ломброзо теориясының адам денесінің сыртқы белгілеріне қарап бағаламай, фундаментальды тектік көқараспен дәлелдей ме?