эсер ететін еді... Нервтің қозуы, физиологиялық процестер
образдьщ материалдык, негізін құрайды, бірақ образдың өзі
емес” (БСЭ, 1956. Изд. 2. Т.39. С.656-658).
Іс жүзінде, егер сана тек адамдарға ғана тән деп
кдрастырсақ, жануарлар ондай кдсиеттен айрылады, сөйтіп,
сана жоғарғы психикалық қызметтердің көрінуінен және
олардьщ реттелуінен тұрады.
4.8. Сананың қүрылысы
Сананың
құрылысын
кдрастырғанда,
адамньщ
психикасыньщ санасыз және саналы түрінің қатьшасы туралы
айтпай кетуге болмайды. Психикалық жағьшан сау адам
сананың әртүрлі кұйінде бола алады, ол мидың электрлік
белсенділігіне байланысты. Бұл - адамның кәдімгі кдльгаты
күйі, ұйқы күйі, трансцендентальды медитация күйі және
гипноз күйі. Бұл күйлерге тән психикалық құбылыстарды
барлық уақытта жеке адам сезіне алмайтъшьш әрбір адам
біледі. Адамньщ психикасының бұл бөліміне алғаш рет назар
бөлген австриялық психиатр және психолог Зигмунд Фрейд.
Сау жэне ауру адамдардың мінез-құлқын талдай отырып, ол
мынадай қорытьшдыға кедді, яғни адамдардың психикасында
еліктеу психикасыньщ саналы түрімен қатар санасыз түрі
болады.
Олардың
ішіндегі
ең
маңыздысы
жыныстық
кұштарлық (либидо) пен өлімге ұмтылыс (танатос). Санасыз
түрді Фрейд — Ол терминімен атады, Ол - Мен сана түріне
қарама-кдрсы. Адамньщ психика сында Ол маңызды, шешуші
роль
аткдрады.
Адамның
қажетсіз,
қоғамға
кдрсы
ұмтылыстарын пайдаланбауына қарамастан, арманнын Мен
санасьшан
Ол
санасына,
яғни
саналы
өміріне
өтуі
жылдамырақ жүреді.
Неліктен? Фрейдтің айтуы бойынша,
Мен дегеннің өзі Ол-дың бір бөлігі ғана және оған тольггымен
багынышты. “Мен деген сыртқы дүниенің әсерінен өзгерген
Ол-дьщ бір бөлііі ...” (Фрейд 3. Психология бессознательного.
М.1989. С.431). Тұгастай алғанда индивидтің психикасы
“танылмаған ж эне санасыз Ол, оның үстінде Мен тұр...” (сол
жерде). Фрейд М ен-і көмексіз кдлған салт аттыға теңейді, ал
Ол- не істегісі келсе соны істейтін асау ат секілді. Адамнъщ
өзінің
антиәлеуметтік
құштар лықгарьш,
соның
ішінде
жыныстьпс, құштарлығын жоюға ұмтылуы, кері әсерге әкеп
сокдырады. Фрейдтің айтуы бойьшша, психика нъщ жоғарғы
163
орны
жоғарғы Мен. Жогарғы Мен- ішкі бақылау, ар.
Жоғарғы Мен Ол-дың жагымсыз істерін қогамға жағымды
етіп көрсетуге тырысады. Бұл іс сәтті болса, қоғам макүлдаған
істермен алмасады. Егер сәтсіз болса, адамда адаптация
болмай, невроз пайда болады. 3.Фрейд невроздарды және
баскд да психикалық бұзылыстарды емдеудің жаңа әдісі-
психоанализді жасап шығарды. Врач-психоаналитик аурудың
өткен
өміріндегі
негативті
күбылыстардың
болуының
себептерін сұрай отырып және адамның сыртқы бейнесіне
қарай отырып нервтік және психи калы қ аурудың себеп-
салдарын аша алады. Бұл симптомдар адамның көрген түсінің
мазмүнында,
сөзінде,
жазуларында
және
т.б.
теріс
қимылдарында болуы мүмкін.
3.Фрейд
әдісінің
негізі
Рон
Хаббард
жасаған
психологияның жаңа бағьпы - дианетикада жатыр. Түтас
алғанда, қазіргі кездегі ғылым З.Фрейдтің психология мен
психиатрияға жасаған жүмысын жоғары бағалайды. Бірақ
көптеген философтар санасыздықтың ролін өте жоғарылатып
жіберген
деген
пікір
айтады
(Гурьев
Д.В.
Загадка
происхождения
сознания.
М.,
Изд-во
Российского
университета дружбы народов. 1997 С.201).
Кдзіргі кездегі
адамдар
тұрғысында
алып
кдрасақ,
әрине
З.Фрейдтің
жыныстық бастаманың ролін өсіріп жібергені рас, бірақ
Фрейдтің осы туралы жазған уақытында мәдени тыйым салу,
психиканың бұзылуыньщ негізі болды.
Ш ьпыс философ илсы Сананы үш бастамадан — сат, чит,
ананда-себеп, білім, рухани рахатган түрады деп айтады.
Яғни, сана Атқарылған мәңгіліктен, рахаттан және білімнен
турады. Біздің көріп отырғанымыздай, Шығыс және Батыс
философиясы бойынша сананың мазмұнын құрайтын — білім.
Білім дегеніміз акраратты кдбылдап, оны пайдалана білу.
Бірақ, білімді алу үшін ең керекті талап — ол зерде. Зерде
тірілерге және тіпті өлілерге де тән негізгі биологиялық кдсиет
больш табылады. Нерв жүйесі жақсы дамыған тірілердің
биологиялық қасиеттері - қабыддау және сезіну, эмоция мен
жігер, және ми қызметгерінің баскд да кдсиеттері. Сондыкган
да сана мен ойлауды түсіну үшін адам миына кдтысты
биология ғылымының даму сатыларымен танысу кджет.
164
Адамның миы
Адамның миы бас сүйектің ішінде орналасқан және өр
түрлі
функцияларды орындайтын бірнеше ми қабығынан
тұрады. Жұлын-мидьщ жалғасы болып табылады, мойын
омыртқасыньщ жоғарғы деңгейінде жұлын мен ми түйіседі.
Ми бірнеше бөліктерден тұрады (мойьш омыртқасынан
бастағанда төменнен жоғары қарай): артқы ми, оған сопакща
ми, варолиев көпіршесі, миш ық кіреді, ортаңғы ми, аралық
ми, алдыңғы ми. Адам және жануарлардың психикалық
қызметтері
— мидың
құрамына
кіретін
нейрондардьщ
белсендеуінің нәтижесі, яғни тұрақты немесе уақытша күрделі
динамикалық жұйеге біріккен нейрондардьщ қызметі болып
табылады. Нейрондар жүйесі жасына байланысты біртіндеп
жетіледі, ортамен өзара байланысуы мен оқудың аркдсында
толық жетілін
қалыптасады;
ал
оларды
қолданбаса,
патологияға
үшыраса,
қартайғанда
қайтадан
өзгереді,
деградацияланады.
4.9. Адам миының құрылымындағы иерархиялық
принцип
Бүгін жүйе болып табылатын ми — адамның өміріндегі
барлық
құбылы стард ы
және
қызметгерді
баскдрып,
ұйымдастырып, біртүгас жұмыс істейді. Сонымен қатар мидың
әрбір бөлімі өзінің спецификалық функцияларын орындайды-
Эволюцияда өте терең орналаскдн ми бөлшдері ертерек пайда
болтан. Олар филогенетикалық жағьшан алғашқы болып
табылады және адам мен жануарлардың тірі кдлуы үшін ең
кджетті
функциялардьщ
реттелуін
қамтамасыз
етеді
(организмді
энергиямен
қамтамасыз
ету
үшін
қажетті
тамақгану функциялары; организмдердің көбею мәселелерімен
байланысқан жыныстық функциялары; индивидтін, өмірін
сақгап кдлуға бағытталған қорғаныс функциялары). Эволюция
барысында ең жас құрылым болып ми сыңарлары саналады.
Жануарлардың бұл құрылымы - сыртқы ортадан келетін
сигналдарды
кдбылдайды
және
оларды
талдайды,
бағдарламалайды, адекватты түскен сигналдарға жауап беретін
қозғалыс
реакциясын
жүргізеді,
күнделікті
реакцияньщ
165
Достарыңызбен бөлісу: |
