және 4 млн. жыл табылған кдзбаларды жатқызады. Хабшшстің
өте көп кдзбалары (презинджантроптар, зинджантроптар)
Олдовай шаткдлынан
1,75-1,85 жасы бар бөліністерден
табылған. Хабилистің бойы 122-140 см және ми көлемі 656
см3
(яғни
австралопитектердікінен
үлкен,
ал
питекантроптардікінен кіші). Оның анатомиялық құрылысы
өте қарапайым, жасаган қүрал -сайм андары да қарапайым, ал
ми көлемі сынақ шектен төмен (750 см3). *
Архантроп.
Хабилистерді
алмастыраты н
архантроптар
Европа, Азия және Африканың Ява аралынан табылған
питекантроп, синантроп, гейдельберг адамы және басқа да
формалармен көрсетілген. Бұл ертедегі адамдар арасында
морфологиялық
және
хронологиялық
өткелдер
бар.
Сондықган да бұл формаларды белгілі антрополог Ле Гро
Кларк Homo erestus (тік жүретін адам) туысына біріктірді.
Ява питекантропының ашылуы - адамның ата-тегінің
“жетіспей тұрған” бөлігінің ашылуы бодцы, бұл гылымның
үлкен жетістігі еді. 1891 жылы антрополог Э.Дюбуа Ява
аралында адамтәрізді мақұлықгың (питекантроп) қаңқасының
бөліктерін тапты. Алғаіпқы явалық питекантроптардың жасы
1,5-1,9 млн. жыл, ал миының көлемі — 800 см3. Явалық
питекантроптардың көпшілігінің жасы 0,5-1 млн. жыл.
Миының орташа көлемі — 860 см3 Кейінгі питекантроптар
синантроптар
(Пекиннен
50 шақырым
қаіыық жерден
табылған) 200-500 мьщ жыл бүрын өмір сүрген жөне ми
көлемі-915-тен 1225 см3 болған.
Еркектерінің бойының орташа ұзындығы 162-163 см, ал
әйедцерінікі- 152 см болтан.1
Неандертальдықгар — ежелгі адамдар (Homo erectus типінің
архантроптары)
мен
Homo
sapiens
туысының
өкілі-
кроманьондықтардың аралық формасы болып табылады.
Оның
атауы
Дюссельдорфқа
(ФРГ)
жақын
жатқан
Неандерталь үңгіріне байланысты қойылган. Оның бойы 155-
165 см, ал ми көлем і-1300-600 см3 болды. Неандертальдықгар
таскөмір ғасырының мустьер мәдениетін қалъптгастырды.
* Құрал-сайман жасау және көлемнің сынақ шегі 750 см3
бұл бейнелі
ойлауга көшудін минимальды көлемі және Australopithecus туысынан Homo
туысына өтудің бірде-бір өлшемі'
156
±
Австралопитек
6,2 млнлс.б.
4.4 - сурет. Саналы адамның шығу тегі
Кроманьондықгар
-
Homo
sapiens
туысының
өкілі.
Неоантроіггың кддцықгары алғаш рет 1868 жылы Кроманьон
(Франция) ұңгірінен табылған, сондықтан да сапиенстің1 *
* Сапиенстің (неоантроп) ежелгі қалдықтары Оңтүстік Африканың (60
мың жыл) Калимантан аралының Ниа өзенінде табылған, ал Европадағы
алғашқы табылған қалдықтардың жасы 35-38 мың жыл.
157
өкілдерін
осылай
атаған.
Кроманьондықгардың
неандертальдықтардан негізгі ерекшелігі - олардың еңбек
етуінде.
Неліктен
ми
және
бас
қаңкдлары
ұлғайды?
Австралопитектердің миы маймылдардың миынан сәл ғана
улкен еді ғой! Әрине, бұл жерде ең негізгі себеп- тамақ
рационының өзгеруі және жаңа тіршілік ортасьша бейімделу.
Кдзбалар
бойынша,
австрало питектердің
ешбір
түрі,
олардың орнын баскдн Homo бүтагының өкіддерінен өзгеше,
тастарды өз мүмкіншілігіне жараткдн жоқ. Осыған орай, тамақ
ращюнының ауысуы және қоректі табудың жаңа әдістері -
аңшылық - біздің ата-тегіміздін, миынъщ ұлғаюына және
мамандануына
өсер етті.
Мидың дамуына тік жүруге
бейімделу де эсер етті деп айтуға да болады. Бас қаңқасы
формасыньщ қалыптасуына приматгар көзінің тіке қарауы
эсер етті: бас қаңкдсы дөңгеленді, ал нәтижесінде жүйке
жүйесі жоғары сатыдағы құрылысты бодцы. Бас қаңқасының
тік орналасуы мида “жаңа сатылардың” пайда болуына әкеп
соқтырды.
Гоминңцтердің жүйелік үрім-бүгағына жаңа Homo habilis -
“іскер адам” түрін енгізгеңде зерттеушілердің қолында тек 4
толық емес бас кдңкд кдлдыкдары болған. Көптеген ғалымдар
habilis түрін әзілмен қабылдады. Бірақ 1470 объекгісі күмөнді
жойды, бұл австралопитек емес, Homo erectus түріне жақын
болды, ол түрден қазіргі Homo sapiens пайда болды. Erectus
шамамен жарты миллион жыл бұрын пайда болтан; оньщ ми
көлемі 700 см3-ден 1100 см3-ге дейін өсті, одан кейін erectus
200-100 мың жыл бұрын сахнадан кетті, мүмкін түрі өзгерген
шығар (сурет 4.4).
Мидың көлемі туралы сөз қозғалғанда “сырғу шкаласы”
деген ұғым сұранып тұрады, әрі екі жақкд сырғиды.
Сондықган erectus ми көлемі 1000 см3-ден көп болса, бізге
жақындайды, ал Homo sapiens ми көлемі 1000-2000
cm
3
Homo
habilis миы 800 см3-ге жетгі, ол өз кезегінде erectus миъша
жақын. Мүмкін біздің қазіргі кездегі түрді (sapiens) келешекте
үлкен потенциалы бар дамушы форма деп қарастыруға
болады, оньщ бастамасы сонау мидьщ ұлғаюы жүретін
миллиондаған эволюциялардан басталады.
158
Erectus-ты құрайтын материадцардан екі негізгі бағыттар
бөлініп шықгы, олар — неандертальдықгар жөне осы еңбектің
авторы мен оқушысы жататын тип. Неандертальдықтың миы-
1400 см3 қазіргі заманғы адамның миының орташа көлемі
1360
см3
(кей
кездерде
2000
см3-ге
жетеді).
Неандертальдықтъің миы кдзіргі адамдардьщ миынан тек
көлемі жағынан ғана ерекшеленбейді. Ол адамның миымен
салыстырғанда сопақша, қысыңқы және басқаша ұйьгмдаскдн.
Мандай бөлімі нашар дамыған, ал шүйде бөлімі және мишық
жақсы дамыған еді.
Жүз отыз бес мың жыл бұрын н еанд ерталъдықтар тек
Европада ғана емес, сонымен қатар Азияда және Солтүстік
Африкада да кең таралған. Таңкдларлық жәй, бүл түр
кейінірек толығымен жойыдды.
Бүл қүбылысты
ешкім
түсіндіре алмады. Соңғы жылдары неандертальдықкд жаңа
ғылыми атау- Homo sapiens neanderthalensis берілді, ал біз
өзіміз - Homo sapiens sapiens болып қалдык,. Олар бір-бірімен
шағылысты ма? Н еандерталъдық гоминидтің генетикалық
формуласы қандай?
4.7. Ми ж әне сана
Бұл бөлімнің аталуы көптеген мамандықгар иесінің:
медиктер мен биологтардьщ, психологтар мен философтардың
яғни ми және сананьщ қатынасын, сонымен кдтар оларды
анықгайтын ғылыми әдістерді зерттейтін мамандықгардьщ
көзқарастарының қайшылықгарымен қарсы алынуы керек.
Бұл мәселенің мағынасы өте көрнекгі болып отыр, еске
алайық, материя мен сананьщ (материя алғаш түзілді ме, жоқ
сана
ма)
кдрым-кдтынасы
марксистік-лен индік
философияның негізгі мәселесі болды, ол өз кезегінде
ойшылдардьщ
матери алистерге
немесе
идеалистерге
жататындығын
көрсеткен.
Қазіргі
уақытга
бұл
мәселе
мағынасьш жоғалтып алды, өйткені идеалды анықгамасы
информациялық қүраммен толықты рылуда.
Енді ми мен сана, ми мен ойлау
арасындағы кдтынас
туралы сөз қозғауға болады, соңғы он жылдықга адамның
әртүрлі психикалық іс-әрекетгерді жасауда (позитронды-
эмиссионды компьютерлік томография, магнитгі-резонансты
сканерлеу) бас миыньщ белсенділігін анықтайтьш зерттеу
әдістері ашылды- Сонымен қатар, компьютерлік техниканың
159
Достарыңызбен бөлісу: |
