ойы
бойынша,
бүл
әмбебап түрақтылард ы ң
мөндерін
физикалық принцштгермен емес, Әлемдегі өмірдің өзінің болу
фактысымен байланыстыру қажет. Аталған тұрақгылардың
шамасы неге сол мөнге тең екендігі және өзгермейтіні әлі
физика шешпеген басты жұмбақтардың бірі.
Егер бір
тұрақгыны баскдлары арқылы сипатгай алатын болсақ, онда
бір жұмбақтың саны кем болар еді. Сондықган олардың
қатынастары да біз үшін өте маңызды. Мәселен с һ /е 2 «137
Бұл
сан
басқа
әмбебап
тұрақгылармен
салыстырғанда
әлдеқайда “кдрапайым” Әзірге “ 137” санымен байланысты
ешқандай дерек жоқ, дегенмен теоретикгер оньщ физикалық
мағьшасын табу жолындағы үмітін үзген жоқ. Ал осы санның
кері мәні, яғни а « 1/137 -электромагниттік өзара әсерлесудің
константасы (тұрақгысы) деп аталынады. Кдзіргі физика
жетістіктерінің бірі, ол-әлсіз және элекгромагниттік өзара
әсерлесулерінің табиғаты бір екені дәлелденді. Егер барлық
өзара әсерлесулердің табиғаты бір екендігі дәлелденсе (бүл
туралы-келесі тақырыпта сөз қозгалады),
онда барлық
байланыс
константалары,
олардың
арасындағы
физика
жүмбақгарының басты түпкі мөнін кдмтитын біреуі арқылы
өрнектелетін болар.
1.12. Физиканың келешектегі шешетін мәселелері
1980 жылдардың бас кезінде академик В.Л.Гинзбург, өзінің
болжауы бойынша, физиктердің алдына ХХ-ғасырдың соңына
дейінгі шешілуге тиісті проблемаларды қойған болатын.
-Проблемалардьщ
ең
басты сы - баскд руга
келетін
термоядролық синтез мәселесі, яғни Күннің және де баскд да
жүлдыздардың қойнауындағы энергріяньщ бөлінуі принципіне
негізделген элекгр станцияларын тұрғызу (әрине, кдуіпсіз
ж әне “басқарылатын”).
-Асқын төмен температураларда немесе өте жогарғы
тығыздықгағы емес, көдімгі жағдайдағы асқын өткізгіштік
проблемасын шешу.
-Ф изикалық табиғаты жаңа заттар табу проблемасы.
-Элементар бөлшектердің қасиетгерін және олардың өте
күрделі жағдайлардағы өзара әсерлесулерін зерттеу.
44
Бұлардан да баскд көптеген мәселелер физиктердің алдына
қ о й ь іл д ь і
-
к ө іш ііл іг ін ің
шешімі
ХХІ-ғасырдьщ
басында
табылып қалар.
Бірақ та физиканың ең глобалды мәселесі, ол-біртутас
өріс теориясын күру. Бұл есегггі шешу үшін А. Эйнштейн өзінің
25-30 жылын арнаған, а лайда мәселе толығымен шешілмеді.
Бізге белгілі барлық өзара әсерлесудің түрлерін анықгайтын
кұштердің 4 типі бар. Гравитациялық және электромагниттік
өзара әсерлесулер жоғарьща кдрастырылды. Үшінші тип-әлсіз
ядролық
өзара
әсерлесулер.
Бұлар
электромагниттік
әсерлесуден әдцекдйда әлсіз, бірақ та олар элементар
бөлшектердің өзара бір-біріне айналуын (мысалы, протонный,
нейтронға), радиоактивті ядролардың Д-ыдырауын, біздің
Күннің жарюырауын, асқын жаңа жұлдыздар қопарылысын
және т.б. процестерді анықтайды.
Өзара әсерлесудің төртінші тшіі-күшті ядролық өзара
әсерлесу. Бұл өзара әсерлесулердің ең күштісі. Осының
арқасында
ядродағы
нуклоңдардың
(протондар
мен
нейтрондар) өзара байланысы өте мықты болады. Күшті
ядролық әсерлесулер ядролар соқгығысқандағы ядролық
реакцияларда болады, сонымен қатар ядролық бомбаларда
және келешек термоядролық реакторларда термоядролы қ
синтезді қамтамасыз етеді.
Біртұгас өріс теориясының мақсаты-барлық осы күштерді
біріктіру, олардың жалпы ортақ табиғатын, “суперкүшті” табу,
қай әсерлесу қандай жағдайда өзін көрсететінін анықгау.
Ағылшын физигі және космологы Пол Дэвис “суперкүшке
ие бола отырып біз кеңістік пен уақыт кұрылымьш
өзгертуімізге болады, кеңістіктің өзінің өлшемін өзгерте
отырып
қолдан
ғажайып
қасиеттері
болатын
дұние
жасауымызға болады. Біз Әлемнің нағыз иесі болар едік” деп
болашақкд үміт артады [5].
Дегенмен, өзара әсерлесулер өте жоғарғы температураларда
немесе энергияларда бірігетін болуы керек.
Дәлелдемелер
бойьшша,
шамамен
100
ГэВ
(100 млрд.эВ)
энергияда
электромагниттік және әлсіз өзара әсерлесулер бірігеді. Ал
болжамдар бойынша, энергия 1015 ГэВ болатын жағдайда
кұшті ядролық әсерлесулермен қосылып “Үлы бірігу”, ал 1019
ГэВ-те гравитациялық өзара әсерлесулермен қоса “супербірігу”
болады. Аталған бірігулер осыдан 12-20 млрд. жыл бұрын
Үлкен Жарылыс кезінде (1.16-тарауды қараңыз) іске аскдн
45
болуы
мүмкін:
сингулярлык, момент
кезінде-супербірігу
(суперкүш), жарылыстан кейін 10'35 секунд қа дейін-Үлы
бірігу, 10'35 секундтан 1 сек аралықкд дейін-электрәлсіз өзара
өсерлесулер болады. Мұның барлығында да өлі де түсініксіз
жағдайлар жеткілікті. Әрине алдымен гравитация табиғатын
жеке түсініп алған жөн. Мүның бәрі болашақгың ісі.
А.Эйнштейннің
арман
еткен
бүкіл
жаратылыстану
ғылымдарындағы барлық өзара әсерлесулердід жалпы негізін
ашу мәселесі және француз физигі жөне философы Анри
Пуанкаренің “ақыл-ойдан толық тәуелсіз реал-дүние болуы
мүмкін емес” деген қағидасын ескере отырып жоғарыда
келтірілген
физиканьщ
алдына
қойылған
есептердін,,
мәселелердің жақын болашақга шешілуі мүмкін екендігіне
күмән келтіруге болмайды.
Физиканьщ
адцына
қойылған
табиғаттағы
өзара
әсерлесулерді біріктіру проблемасының іске асуы, сонымен
қдтар синергетика мен ин формата каньщ дамып жетілуі XXI-
ғасырда көптеген гылымдардьщ негізгі мәселелерін анықгап
шешетін болады.
1.13. Астрофизика мәселелері
Астрономия-Әлем туралы, жеке аспан денелері жөне
олардың системалары жайлы, олардың крзғилысын, күрылысын
дамуын зерттейтін ғылым. Ал аспан денелерінің нащпы
физикалык, кдсиеттерін зерттейтін астрономияның бөлімі-
астрофчзика.
Кдйсыбір кездерде адамдар аспан өлеміндегі денелерді,
Ж ермен салыстырғанда, вдеалды деп есептеген. Көптеген
себептердің бірі-олардьщ Құдайға әлдекдйда жақын жеке
адамнан өте үлкен кдшықтьгқта орналасуы деп ойлаған. Ал
кдзіргі түсініктер бойынша Жер және аспан бөлшекгерінің
принципті айырмашылығы жоқ. Жер бетіне қарағанда аспан
әлемінде әртүрлі ерекшеліктер: сиретілген тұмандьгқтар, өте
жоғарғы
тығыздықгьі
нейтронды
жұлдыздар,
алыс
план етал ардың
мұз
баскдн
серіктері,
жұлдыздардың
қойнауындағы қатты қызған плазма жөне т.т. кездеседі.
Бұлардың бәрі
физикгер
зертгейтін
нағыз
физикалық
объектілер екендігінде күмөн жоқ. Алайда аспан денелерінің
бізден
өте
алыс
кдшықгьгқта
болатындыкдан
тікелей
46
Достарыңызбен бөлісу: |
