Дербес компьютердің ішкі құрылғылары

Жүйелік блоктың ішіндегі құрылғылар компьютердің ішкі құрылғылары.

Процессор оперативті жадымен бірге жұмыс істейді. Берілгендер процессордың регистрларына (процессор ұяшықтарына) көшіріледі де, берілген команда бойынша өзгертіледі. Оперативті жадының өлшем бірлігі – байт, Мбайт.

Байт – адресі бар берілгендерді сақтаудың ең кіші бірлігі. Ол өзінен кіші 8 бірлік – биттерден тұрады. Бит 2 күйде болады: қосулы/өшулі.

Процессор кез-келген уақытта байтқа, яғни оперативті жадының ұяшығына адресі бойынша бара алады. Бұл кезде процессор кез-келген биттің күйін өзгерте алады. Ол үшін:

1. 
   Ұяшықтың ішіндегісін процессордың бір регистріне көшіреді;
   
2. 
   Кез-келген битті немесе биттер тобын өзгертеді;
   
3. 
   Регистрден кері оперативті жадыға көшіреді;
   

1. 
   Компьютер құрылымының негізгі логикалық принциптері қандай және олар қандай негізгі құрылғыларды анықтайды?
   
2. 
   Басқару құрылғысы (УУ) және арифметика-логикалық құрылғы (АЛУ) туралы не айта аласың?
   
3. 
   Жады функциясын айтып бер?
   
4. 
   Процессор функциясын айтып бер?
   
5. 
   Регистр деген не?
   
6. 
   Регистрлардың қандай түрлері бар?
   
7. 
   Аппараттық конфигурация деген не?
   
8. 
   Базалық аппараттық конфигурация деген не?
   
9. 
   Базалық аппараттық конфигурацияға кіретін құрылғыларды ата?
   
10. 
    Компьютердің сырқы құрылғыларын ата және олар қандай қызмет атқарады?
    
11. 
    Компьютердің ішкі құрылғыларын ата және олар қандай қызмет атқарады?
    
12. 
    Микропроцессорды сипаттайтын шама қандай?
    
13. 
    Жадыны сипаттайтын негізгі шама қандай?
    

Дербес компьютердің аппараттық конфигурациясы дегеніміз – компьютердің аппараттық құрылғыларының жиынтығы. Дербес компьютердің базистік аппараттық конфигурациясы деп – компьютердің жұмыс істеуіне қажет ең аз аппараттық комплектісін айтады.

Қазіргі ДК базалық аппараттық конфигурациясына: жүйелік блок, монитор, пернетақта, тышқан кіреді.

Жүйелік блок – компьютерлік жүйенің негізгі блогы. Онда ішкі құрылғылар орналасқан. Жүйелік блокқа сырттан қосылатын құрылғыларды сыртқы құрылғылар немесе перифериялы құрылғылар деп атайды.

Монитор – символдық және графикалық информацияны бейнелеуге арналған құрылғы.

Пернетақта – компьютермен жұмысты басқару және информацияны енгізуге арналған құрылғы.

Тышқан – «графиктік» басқару құрылғысы. Пернетақтадан айырмашылығы тышқан үшін аппараттық қамсыздану жеткіліксіз, арнайы бағдарлама қажет.

Компьютердің сыртқы қосымша құрылғыларына принтер, сканер, плоттер, колонка, микрофон және т.б. жатады.

Жедел жадтың негізгі сипаттамасы — оның сыйымдылығы мен жылдам әрекеттілігі. Процессор мен ЖЖҚ — ЭЕМ-ның негізгі құрылгылары. Компьютер жұмыс істеу үшін, бұлардың өзі-ақ жеткілікті.

Егер компьютердің тек жедел жады ғана болса, онда бір де бір компьютер ойдағыдай жұмыс істей алмас еді. Себебі онда сақталатын ақпарат көлемі өте аз болады, оған қоса, компьютерді өшіргенде, ондағы ақпарат толығымен жоғалады. Сондықтан компьютердің өшірілген кезде де жазылған ақпаратты сақтайтын басқа жады болуы керек. Сыртқы жад ретінде магнитті диск пайдаланылады. Дискілер қазіргі дербес компьютерлерде негізгі ақпарат тасуыш болып табылады, олар ақпаратты тұрақты түрде сақтауға арналған.

Магнитті дискілердің екі типі болады. Бірінші типке иілгіш, алмалы-салмалы дискілер немесе дискеттер жатады. Оларда көлемі онша үлкен емес, қажет ақпаратты жазып алып, тұрақты түрде сақтауға болады. Олар компьютерлер арасында бағдарламалар мен мәліметтер алмасу үшін және құжаттар мен бағдарламалардың көшірмесін сақтау үшін пайдаланылады.
Бекіту сұрақтары

1. 
   Дербес компьютердің аппараттық конфигурациясы дегеніміз не?
   
2. 
   Компьютер жадының қандай түрлерін білесіздер?
   
3. 
   Тұрақты жад пен жедел жадтың айырмашылықтарын атаңыздар?
   
4. 
   Жадтың сыртқы тасушыларын сипаттаңыздар.
   

Санау жүйесі дегеніміз – сандарды санаудың, жазудың ережелері. Кез-келген санау жүйесінде жазу үшін символдар таңдалып алынады. Оларды сол жүйенің базистік сандары деп атайды. Басқа сандар базистік сандарға амалдар қолдану арқылы алынады. Санау жүйелері позициялық және позициялық емес болып екіге бөлінеді. Позициялық емес санау жүйелеріне римдік санау жүйелері жатады.

Позициялық санау жүйесі дегеніміз – санның жазылуындағы цифрлардың орын ауыстыруына байланысты санның мәніне әсер ететін санау жүйесін . Мысалы: 21 санында 2 цифр ондықты білдірсе, 12 санында дәл осы цифр (2) бірлікті білдіреді.

Позициялық санау жүйелеріне ондық, он алтылық, екілік, сегіздік санау жүйелері жатады.

Ондық санау жүйесінің алфавиті: {0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9;}

Он алтылық санау жүйесінің алфавиті: {0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9;A; B; C; D; E; F;}

Сегіздік санау жүйесінің алфавиті: {0; 1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; }

Екілік санау жүйесінің алфавиті: {0; 1;}

Екілік санау жүйесі компьютерде барлық есептеу, өңдеу амалдарын жүргізгенде қолданылады. Кез-келген санау жүйесінен санды басқа санау жүйесіне көшіруге болады.

Ондық санды екілік жүйеге көшіру үшін санды екіге бөліп, қалдығын белгілеп қоямыз. Қалдықтары: 0, 1. Шыққан бүтін бөлікті тағы 2-ге бөліп, қалдығын белгілейміз. Осы амалды бүтін бөлігі 2-ден кіші болғанша қайталаймыз. Қалдықтарды кері ретпен тізбектеп жазамыз. Нәтижесінде екілік сан алынады.

Кез-келген ондық санды келесі полином (көпмүше) түрінде түрінде жазуға болады:

Х=a_n*10ⁿ+ a_n-1*10^n-1+…+ a₀*10⁰+ a_-1*10^-1+ a_-2*10^-2+…+ a_-m*10^-m

Мұндағы, a_n, a_n-1, …, a₀ – ондық санның бүтін бөлігін құрайтын базистік сандар.

a_-1, a_-2, …, a_-m – санның бөлшек бөлігін құрайтын базистік сандар.

Ондық санау жүйесінің негізі - 10 саны.

Мысалы: 327,0351 саны. Мұндағы 327 – a₂a₁a₀, ал 0351 – a_-1a_-2a_-3a_-4;

Х=3*10²+2*10¹+7*10⁰+0*10^-1+3*10^-2+5*10^-3+5*10^-4=327,0351;

Осы полиномды 2-лік санау жүйесіне қолдануға болады:

Х=a_n*2ⁿ+ a_n-1*2^n-1+…+ a₀*2⁰+ a_-1*2^-1+ a_-2*2^-2+…+ a_-m*2^-m;

Мысалы: 23₁₀=10111₂ , Осы 2-лік санын полиномға қойып тексереміз:

10111₂=1*2⁴+0*2³+1*2²+1*2¹+1*2⁰=16+0+4+2+1=23₁₀;

1. 
   Информация терминіне анықтама бер?
   
2. 
   Сигнал деген не?
   
3. 
   Электрлік түрде берілген сигналдардың артықшылықтары.
   
4. 
   Информацияның қасиеттері.
   
5. 
   Информацияның үздіксіз жіне дискеретті формасы.
   
6. 
   Информацияның өлшем бірліктерін ата.
   
7. 
   Санау жүйесі деген не?
   
8. 
   Позициялық және позицилық емес санау жүйелеріне анықтама бер және мысалдар келтір.
   
9. 
   Санау жүйесінің негізі деген не? Санау жүйесінің базистік цифрларына мысал келтір.
   
10. 
    Сандарды бір санау жүйесінен екінші санау жүйесіне қалай аударамыз.
    

Мысалы, "Қар — ақ", "2 • 2 = 4" деген ақиқат, ал "Тау тегіс", "2 • 2 = 5" деген — жалған пікірлер. Әдетте, біз бақылайтын фактілер ақиқат ретінде қабылданады. Жалған пайымдаулар, көбінесе, пайымдаулар мен ұйғарымдардағы қателерден немесе сондай болса екен деген тілегімізді шындық ретінде көрсетуге тырысудан пайда болады.

Жалпы пікірлер объектілер немесе құбылыстар тобының қасиеттерін сипаттайды, мысалы, "Егер жаңбыр жауған болса, онда көше су болып жатыр", "Кез келген квадрат параллелограмм болып табылады" және т.с.с.

Жалпы пікір объектілердің қандай да бір бөлігі үшін ақиқат, ал басқа объектілер үшін жалған болуы мүмкін. Мысалы, "Иттер мысықтарды жақсы көрмейді" пікірі иттердің көпшілігі үшін рас, бірақ барлығы үшін емес "х-у>0" пікірі х=1 және у=1 үшін акиқат және сонымен катар у кез келген болғанда, х = 0 үшін жалған.

Егер пікір айтылған ой объектілерінің кез келгені үшін рас болсап, онда жалпы пікір тепе-тең ақиқат деп аталады. Мысалы, "Иттің төрт аяғы бар" пікірі кез келген ит үшін рас.

Тепе-тең ақиқат пікірлер заттардың заңды байланыстарын көрсеткенде ерекше пайдалы. Мысалы, "a + b = b + а" пайымдауы кез келген нақты сандар үшін орынды және ол "Қосылғыштардың орындарын ауыстырғаннан қосынды өзгермейді" деген арифметиканың заңын көрсетеді.

Күрделі жағдайларда сұрактардың жауабы ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС логикалық жалғаулыктарын пайдаланып, құрамды пікірлер арқылы беріледі. Мысалы, "Бұл оқушы ақылды және зерек" пікірі қарапайым "Бұл окушы ақылды" және "Бұл оқушы зерек" деген пікірлерден тұратын құрамды пікір болып табылады.

Логикалық жалғаулықтардың көмегімен басқа пікірлерден құрастырылған пікірлерді құрамды деп атайды. Құрамды емес пікірлерді қарапайым немесе элементпар деп атайды.

Логикалық жалғаулықтар математикада күрделі айтылымдарды сипаттайтын логикалық операциялар болып табылады.

Логикалық айтылымдармен жұмыс істеу үшін оларға ат қояды. "Айдар жазда теңізге барады" айтылымы А арқылы белгіленсін, ал В арқылы — "Айдар жазда тауға барады" айтылымы белгіленсін. Сонда "Айдар жазда теңізге де, тауға да барады" құрамды айтылымын А және В түрінде қысқаша жазуға болады. Мұндағы "және" — логикалық жалғаулық, А, В — логикалық айнымалылар, олар тек екі мәнде болады: "ақиқат" немесе "жалған", сәйкесінше олар "0" не "1" арқылы белгіленеді.

Негізгі логикальщ операцияларды карастырайық.

А	В	А және В
Иә	Иә	Иә
Иә	Жоқ	Жоқ
Жоқ	Иә	Жоқ
Жоқ	жоқ	Жоқ

• 
  Пікірдің екеуі де акиқат болғанда, А жөне В конъюнкциясы
  ақиқат.
  
• 
  А немесе В пікірлерінің бірі немесе екеуі де жалған болса, онда
  А және В конъюнкциясы жалған болады.
  

Біріктіруші мағынада қолданылатын НЕМЕСЕ жалғаулығының көмегімен қарапайым А және В айтылымдарының бір кұрамдасқа бірігуі логикалың қосу немесе дизъюнкция (латынша disjunctio — бөлу), ал операцияның нәтижесі — логикалык қосынды деп аталады.

А	В	А және В
Иә	Иә	Иә
Иә	Жоқ	Иә
Жоқ	Иә	Иә
жоқ	жоқ	Жоқ

• 
  А немесе В пікірлерінің ең болмағанда біреуі акиқат болғанда, А немесе В дизъюнкциясы ақиқат.
  
• 
  А және В пікірлерінің екеуі де жалған болғанда, А және В
  дизъюнкциясы жалған.
  

А	А емес
Иә	Жоқ
Жоқ	Иә

Мысалы, "Бүгін күн ыстық" айтылымы үшін "Бүгін күн ыстық емес" айтылымы терістеу болады.

• 
  Бастапқы пікір жалған болғанда, терістеу- ақиқат.
  
• 
  Бастапқы пікір ақиқат болғанда, терістеу- жалған.
  

1. 
   Пікір дегеніміз не? Мысал келтіріңіз.
   
2. 
   Қандай пікірлер жалпы деп аталады? Жалпы жөне жеке пікірлерге мысал келтіріңдер.
   
3. 
   Әдеттегі және математикалық пікірлердегі жалғаулардың рөлі қандай?
   
4. 
   ЖӘНЕ жалғаулығымен мысал келтір.
   
5. 
   НЕМЕСЕ жалғаулығымен бөлуші рөлде, біріктіруші рөлде мысал келтіріңіз.
   
6. 
   Пайымдауларды теріске шығаруға мысалдар келтіріңіз.
   
7. 
   Логикалық көбейту дегеніміз не? Мысал
   
8. 
   Дизъюнкция дегеніміз не? Мысал
   
9. 
   Логикалық терістеу деп нені айтады? Мысал.
   

1. 
   Дискреттілік – процесс белгілі бір қарапайым қадамдардың тізбегінен тұруы тиіс.
   
2. 
   Анықтылық (детерминированность) – алгоритмнің әр командасы нақты және біржақты болуы тиіс. Кез-келген уақытта, кім орындаса да бірдей нәтиже көрсетуі тиіс.
   
3. 
   Нәтижелілігі – алгоритм санаулы қадамдардан кейін шешімге әкелуі тиіс.
   
4. 
   Жалпылығы - алгоритм тек бір есеп үшін емес, сол типтес есептердің барлығын шығаруы тиіс.
   

1. 
   Мақсатты айқындау;
   
2. 
   Есептің математикалық қойылымын (моделін) жаза білу керек;
   
3. 
   Берілгендерді анықтау;
   
4. 
   Есепті шешу тәсілін таңдау;
   
5. 
   Тәсілдік алгоритм құру;
   
6. 
   Алгоритмді таңдап алған программалау тіліне аудару;
   
7. 
   Программаны компиляциялау;
   
8. 
   Программаны орындау;
   
9. 
   Программаны тестілеу (әртүрлі мәндер үшін нәтижесін Бекіту);
   
10. 
    Нәтижені талдау;
    

1. 
   Сөздік алгоритм немесе жаратылыс тілінде жазылған алгоритм;
   
2. 
   Графиктік алгоритм немесе блок-схема;
   
3. 
   Программалау тілінде жазылған программа;
   

1. 
   Алгоритм деген не?
   
2. 
   Алгоритм термині қайдан шыққан?
   
3. 
   Алгоритмнің қасиеттерін ата?
   
4. 
   Компьютерде есеп шығару қадамдарын көрсет?
   
5. 
   Сөздік алгоритмге мысал келтір.
   
6. 
   Графиктік алгоритм деген не? Мысал келтір.
   
7. 
   Графиктік алгоритмнің шарт белгілерін көрсет.
   

1. 
   Сызықтық алгоритм – қарапайым амалдардың жазылу реті мен орындалу реті тізбектелген алгоритм.
   
2. 
   Тармақталған алгоритм – есептеу барысында қай амалдар тізбегінің орындалатыны шартқа байланысты алгоритм.
   
3. 
   Циклдық алгоритм – берілгендердің әртүрлі мәндері үшін белгілі амалдары қайталанып орындалатын алгоритм.
   
4. 
   Көмекші алгоритм – алгоритм орындалу барысында алгоритм ішінде пайдаланылатын алдын-ала құрылған дайын алгоритм.
   

Эвклид алгоритмі

1. 
   n және m сандары берілген;
   
2. 
   k =mod m;
   
3. 
   k≠0? Онда
   
4. 
   n:= m және m:= k 1-ге көшеміз;
   
5. 
   k=0, тоқтаймыз.
   

Графиктік алгоритмнің шартты белгілері:

Сызықтық құрылым:

Циклдық құрылымның 3 түрін қарастыруға болады:

1. 
   Шарт алдынан берілген цикл.
   

2. 
   Шарт соңынан берілген цикл
   

3. 
   Қайталау саны белгілі цикл (параметрлі цикл):