Алғашқы медициналық көмектің негізгі мақсаты – адам өмірін құтқару

Ең алдымен адамды қайғылы жағдай болған жерден алып шығыңыз, оның өміріне қауіпті жағдайды (талып қалу, бастырылып немесе қысылып қалу, қан тоқтамау) жойыңыз; жарақатының қандай дәрежеде екенін, көлікпен немесе жаяу тасымалдауға келетін-келмейтінін көріңіз; қауіпсіз, медициналық көмек көрсетуге қолайлы жерге апарыңыз; алғашқы медициналық көмек көрсетіңіз.

Көз қарашығының жарық сезгіштігін анықтау тәртібі. Бас бармақпен үстіңгі қабақты көтеріп, қарашыққа қараңыз. Егер қарашық жарық түскеннен кейін де үлкен күйінде қалса, онда ол жарықты сезбейді деген сөз. Қараңғы кездерде қарашықтың жарық сезгіштігін электр қолшамының көмегімен байқауға болады.

Ұйқы артериясындағы тамыр соғысын байқау тәртібі. Төрт саусағыңызды жарақаттанған адамның мойнына қойыңыз. Саусақтарыңызды кеңірдек пен мойын бұлшық етінің ортасына қойып, тамыр соғысын байқау үшін аздап батырыңқыраңыз.

Қолдан немесе аяқтан қан ағатын (капилярлық немесе тамырлық) болса, зақымданған жерді таза дәкемен қаттырақ байлаңыз (бастырып байлау) немесе лейкопластырьдың көмегімен мақта-дәкеден бірнеше қабат етіп жасалған тампон қойыңыз. Алайда жарақатты өте қатты байлап тастауға да болмайды (қан жүрмей, мүше көгеріп қалуы да мүмкін). Бастырып байлау кішірек артериялардың қанауын тоқтатады.

Артериялық қанау кезінде артерияны қолмен басып тұрады, қан тоқтатушы жгут көмегімен немесе қолды не аяқты бүгу арқылы тоқтатады. Артерияны қолмен немесе жұдырықпен басқан кезде қан бірден шамамен 10-15 минутқа тоқтап қалады, содан соң қол шаршап, қысым әлсірей бастайды. Сондықтан артериядағы қан тоқтай салысымен қан тоқтатушы жгутты пайдаланыңыз. Жгутты жалаңаш денеге байлауға болмайды. Адам терісі қатпарланбай, тегіс болуы керек, жгут байланатын жерді орамалмен немесе дәкемен ораңыз. Жгутты аяқ немесе қолдың астынан алып, үстіне қарай байлаңыз, алғашқы екі байламды қатты етіп, үшіншісін тартпай сәл ғана байлаңыз. Егер қан тоқтамаса, жгутты алып, қайтадан одан да жоғарырақ жерден байлаңыз. Байлауыңыздың қаттылығы қанды тоқтатуға болатындай, бірақ мүлдем қан жүргізбей тастамайтындай болуы керек. Жгутты байлап болған соң жгут салынған уақыт, құтқарушының аты-жөні, лауазымы жазылған қағаз қыстырып қоюды ұмытпаңыз. Жгут әдетте 1,5 — 2 сағатқа ғана, ал суық күндері 0,5 — 1 сағатқа қойылады. Ал әрбір 30 — 60 минут сайын жгутты босатып отыру керек, яғни бірнеше минутқа босатып, сол кезде жгуттың жоғарғы жағынан саусақпен басып отыру керек, жгут тұрған жердегі ізге ақырын ғана массаж жасау керек. Жгутты 2 сағаттан артық ұстауға болмайды.

Фабрикалық жгут болмаған жағдайда оны қолда бар нәрсемен (резина түтік, галстук, белдік, белбеу, орамал, бинт және т.б.) алмастыруға болады, тек сым темірді қолданбаңыз.

«Ауыздан ауызға» тәсілімен өкпеге жасанды түрде ауа жіберу:

1) Оң қолыңызбен аурудың иегінен, саусақтарыңыз оның жағын ашатындай астыңғы ернін төмен тартып ұстаңыз;

2) Сол қолыңызбен мұрнын қысып, аурудың басын артқа қарай шалқайта ұстаңыз және осы қалыпта дем жібергенше ұстаңыз;

3) Еріндеріңізді аурудың ерніне қатты басып, оның ішіне қарай қатты дем шығарып, үрлеңіз. Үрлеу жиілігі минутына 18-20 рет.

Екінші рет үрлегеніңіз нәтижесіз болса, бірден жүректің тұсына массаж жасауға кірісу керек.

Жүрек тұсына массаж жасау. Жасанды демалдырудың алдында басты артқа шалқайту арқылы жоғарғы тыныс жолдарының өткізгіштігін қамтамасыз ету керек.

Иықтың астына орама қою (киімдерден оралған);

Саусақты матамен орап алып, аурудың аузын ұйыған қан, сілекей және басқа да заттардан (сынған тіс, тіс протездері) тазартыңыз. Алақаныңызды бас бармағыңыз аурудың иегіне немесе ішіне қарап тұратындай етіп орналастырыңыз;

Салмағыңыз кеудеге түсетіндей етіп орналасыңыз да қолыңызды тік ұстап, жүрек тұсына массаж жасауды бастаңыз; аурудың кеудесін 3-4 см-ге дейін салмағыңызбен басып, көтеріңіз, минутына 80–100 рет жиілікте жасай беріңіз;

Әрбір келесі басуды тек кеуде қуысы орнына келген соң ғана жүзеге асыру қажет.

Жан сақтауға қатысушы адамдар қанша болса да, кеуде қуысын басу мен үрлеудің ең тиімді қатынасы 30х2 болуы тиіс.

1. 
   Жарақаттану. Бұған сынулар, шығып кетулер, созылулар, күйік шалу, жырып алу және т.б. жатады.
   
2. 
   Климат, апат аймағының географиялық жағдайларымен байланысты туындайтын аурулар. Бұл жылу және күн тию, теңіз ауруы, үсік шалу, суынып кету т.б. жатады.
   
3. 
   Өсімдік және жануар тектес улармен улану, жылан, сарышаяндар шағу, улы саңырауқұлақтармен улану, паразиттік-жұқпалы аурулардың туындауы және т.б.
   
4. 
   «Өткір» ауруларының кенеттен пайда болуы немесе созылмалы аурулардың күрт асқынып кетуі;
   
5. 
   Әртүрлі жүйке-психикалық бұзылулар. Олар адамдар тап болған әртүрлі экстремальды жағдайлардапайда болады.
   

І- топ – жазатайым жағдай, жарақаттар алу кездерінде дәрігерге дейінгі көмек көрсетуге арналған препараттар.

ІІ – топ – өткір және созылмалы аурулардың асқынуы кездеріндеқолданылатын препараттар.

Сонымен препараттардың бірінші тобы әмбебап (универсальды) қобдишаны құраса, екінші тобы жеке қобдишаны құрайды.

Әмбебап қобдишаны келесі мақсаттарға қолданады:

1. 
   Ұсақ жараларды, күйіктерді өңдеу үшін, Жарақат орнын өңдеу жасау үшін антисептикалық препараттар (йод, зеленка, спирт, лейкопластырь, марганцовка) қолданылады.
   
2. 
   Іріңді жараларды тазалау мен өңдеу үшін оттегі беретін препараттар (сутегі асқын тотығы, марганцовка, фурацилин,
   
3. 
   Ауырсынуды басатын препараттар: анальгин, парацетомол, цитрамон, баралгаин, т.б. Бұл препараттар үш бағытта қолданылады: ауырсынуды басу, қызуды түсіру, қабынуға қарсы.
   
4. 
   Уланулар кезінде белсендірілген көмір, асқазанды шаюға арналған марганцовканың ашық-қызыл ерітіндісі.
   
5. 
   Орталық жүйке жүйесін қоздыратын препарат – мүсәтір (нашатыр) спирті.
   

1. 
   Жүрек препараттары: валидол, Морозов тамшылары, валериана,валокордин және т.б.
   
2. 
   Қысымды төмендететін препараттар: дибазол, адельфан, папаверин және т.б.
   
3. 
   Ішкі мүшелердің бұлшықеттері түйілген кезде қолданылатын нош-па, эуфилин, халлагол және т.б,
   
4. 
   Гастрит және жаралық аурулар кезінде қолданылатын препараттар: алмагель, белалгин, викалин, беластезинжәне т.б.
   
5. 
   Жеңіл тұмау немесе мұрын бітелу (насморк) кездерінде қолданылатын назол, нафтизин, галозолин, санарин және т.б.
   
6. 
   Жөтел кездерінде қолданылатын бронхолитин, бромгексин, пектусин және т.б.
   

Терминдер мен анықтамалар:

1. 
   Зақымданған адамдарды тасымалдау құралдары
   

№ 11 дәрістің тақырыбы: Жаралар

Терминдер мен анықтамалар:

Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)

1. 
   Жаралар, олардың жіктелуі
   
2. 
   Жара инфекциясының түрлері, алғашқы көмек шаралары
   

Жаралар тері жамылғысының терідегі кілегейлі қабықтың тұтастығы бұзылып, ұлпалардың механикалық зақымдануынан пайда болады.

Жаралар жеңіл және қатты болып бөлінеді.

Қатты жарақаттану кезінде терінің астындағы клеткалар ғана емес, сондай-ақ бұлшықет, жүйке, сіңір, байламі ірі қан тамырлары зақымдалады. Жарақаттағыш зат дененің ішіне – кілегейлі қабыққа, бас сүйектің қуысына және т.б. енуі мүмкін; осындай бойлай салынған жарақат ішкі орындарды зақымдайды.