Ііі. Есептің программасы

121 
 
Бақылау сұрақтары: 
 
1.  if  конструкциясының  толық  және  толық  емес  түрлерінің  блок  –схемасы 
қандай? 
2.  Таңдау алгоритмінің қолданылу ерекшелігі неде? 
3.  Іштестірілген  тармақталу  алгоритмін  құру  барысында  басты  назар 
аударатын жағдайды түсіндіріңіз№ 
 
Глоссарий 
if-else конструкциясы. 
 
Төмендегі  конструкция  программадағы  бірнеше  жолдың  біреуін  таңдауға 
қолданылады: 
Ол келесі түрде жазылады: 
If (өрнек) 
инструкция1 
else 
инструкция2 
 
Мұнда  else  тармағы  болуы  да  болмауы  да  мүмкін.  Алдымен  «өрнек» 
есептеледі,  егер  ол  ақиқат  болса,  онда  инструкция1  орындалады.  Егер  өрнек 
жалған және else тармағы бар болса, онда инструкция2 орындалады. 
 
If өрнектің сандық мәнін ғана тексеретіндіктен, шартты кейде қысқартылған 
түрде жазуға болады. 
     Программалауда  екі  немесе  оданда  көп  тармақтық  жағдайларды 
ұйымдастыруда  тармақталу  алгоритмдері  құрылады.  Ол  үшін  арнайы  инструкция 
қарастырылған: 
               
Switch (өрнек) { 
              Case <тұрақты-өрнек> : <инструкциялар> 
              Case  : <инструкциялар> 
              Default : <инструкциялар> 
                               } 
 
Switch  инструкциясы  өрнектің  мәні  берілген  тұрақтылар  жиынынан  алынған 
мәндердің  біріне  тең  болса,  онда  оған  сәйкес  тармақты,  ал  ешқайсысына  тең 
болмаса,  онда  default    сөзінен  кейінгі  тармақ  орындалады,  егер  ол  жоқ  болса, 
ештеңе орындалмайды. 
case  және  default  тармақтарын  әртүрлі  ретпен  қоюға  болады.  Әрбір 
тармақтың  соңына  break  инструкциясын  қойған  дұрыс.  Тұрақты  мәндер 
қайталанбау керек. 
 
 
Әдебиеттер: 
1.  Керниган Б., Ритчи Д.,- Язык программирования Си. – М.: Финансы и 
статистика, 1985 г. 
2.  Вирт Н. Алгоритмы и структуры данных: Пер. с анг.- М.: Мир, 1989 г.  

122 
 
3.  Д.Кнут Искусство программирования для ЭВМ. Основные алгоритмы. М.: 
Мир, 1976. 3.        
4.  Н.Культин., С/С++ в задачах и примерах – БХБ-Петербург, 2002 г. 
5.  Крис Паппас., Программирование на С и С++ - BHV, Киев, 2000 г. 
6.  Т. А. Павловская, А. Ю. Щупак С/С++ Структурное программирование: 
Практикум- СПб.: Питер, 2005   
7.  Уэйт М . Язык Си. Руководство для начинающих: Пер. с англ. – М., Мир, 
1988 г. 
 
 
Практикалық жұмыс  №3.  
Тақырыбы: Циклдық процестерді ұйымдастыру 
 
Сабақтың  мақсаты:    С/С++  программалау  тілдерінде  циклдық  процестерді 
программалау жолдарын үйрету және цикл конструкцияларын тиімді пайдалануға 
машықтандыру. 
 
Қажетті  материалдар  мен  жабдықтар:  практикалық  сабақтарды  орындауға 
арналған  нұсқаулар,  «math.h»  тақырыптық  файлының  элементтерінің  кестесі, 
тақта. 
 
Жұмыстың мазмұны және орындалу реті: 
 
1.  Тапсырмаларды орындау мысалдарын қарастыру. 
2.  Ретімен берілген тапсырмаларды орындау. 
3.  Практикалық жұмысты талапқа сай орындап тапсыру. 
 
Тапсырманы орындау мысалдары 
Пернетақтадан 
тізбектеп 
енгізілген 
оң 
сандардың 
қосындысы 
мен 
арифметикалық ортасын есептеу программасын құрыңыз. 
 
 
#include 
#include 
main() 
{ 
int a; // пренетақтадан енгізілетін сан меншіктелетін айнымалы 
int n=0; // енгізілетін сандар санағышы 
int s=0; // сандар қосындысы 
float m; // арифметикалық орта мәні 
clrscr(); 
printf(" Сандарды енгізіңіз. Енгізуді аяқтау үшін нөлді басыңыз \n"); 
do  { 
printf(""); 
scanf("%i", &a); 

123 
 
if (a0)  { s+=a;    n++; } 
        } while (a0); 
printf (“Сан енгізіңіз:   %i\n", n ); 
printf (“Сандар қосындысы:   %i\n", s ); 
m= (float) s/n; 
printf (“Арифметикалық ортасыһ:   %3.2f\n", m ); 
printf("\n Жұмысты аяқтау үшін енгізу пернесін басыңыз: "); 
getch(); 
return 0; 
        } 
 
Орындауға берілетін тапсырмалар 
1.  N натурал саны берілген. Төмендегілерді есептеңіз: 
a. 
n
2
; 
b. 
!
n
; 
c. 
)
1
1
)...(
2
1
1
)(
1
1
1
(
2
2
2
n



; 
d. 
n
sin
...
2
sin
1
sin
1
...
2
sin
1
sin
1
1
sin
1






; 
2.   а-нақты саны және n натуралы берілген. Есептеңіз: 
a. 
n
a ; 
b. 
)
1
)....(
1
(



n
a
a
a
; 
c. 
)
)...(
1
(
1
....
)
1
(
1
1
n
a
a
a
a
a
a





; 
d. 
)
)...(
2
)(
(
2
n
a
n
a
n
a
a



. 
 X –нақты саны берілген. Есептеңіз:  
!
13
!
11
!
9
!
7
!
5
!
3
13
11
9
7
5
3
x
x
x
x
x
x
x






; 
6. 
 n-натурал 
саны 
берілген. 
 
n
f
f
f
...
1
0
 
-ді 
есептеңіз. 
Мұндағы 
1
1
...
2
1
1
1
2
2
2








i
i
i
i
f
i
. 
7. 
Іштестірілген қосындыларды есептеңіз:    





15
1
2
10
1
3
)
(
l
k
l
k
k
. 
 
 
Практикалық жұмыстың есебін дайындау формасы: 
 
Берілген тапсырманың әрқайсысы үшін төмендегілерді орындау:    
1. 
Есептің математикалық моделін анықтау; 
2. 
Есептің алгоритмінің блок-схемае сызу; 
3. 
Есептің алгоритміне сәйкес программасын жазу.