И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

р и о л и с у д е у i деп аталады. Опы 
т-
ге көбейтіп әрі 
кері таңбаға өзгертіп, инерциялық Кориолис күшін та- 
бамыз:
f K = 2m[v'co]. 
(33.2)
2 
ж а г д ай. Айналып тұрған санақ системасымен 
салыстырғанда дене айналу осіне перпендикуляр жазық- 
тықта жатқан шецбер бойымен қозғалады, еонымен ка­
тар шецбердің центрі де осы осьте жатады (76-сурет) 
Айналып тұрған системасына қатысты дене центрге 
тартқыш үдеуге ие болады, ол мынаған тец:
W' = ^ n ,
(33.3)
мұндағы п — v-ға перпендикуляр болатын әрі центрінс 
бағытталған бірлік вектор.
Қозғалмайтын санақ системасына қатысты дененің 
жылдамдығы 
R
радиусыпа перпендикуляр болатын 
v'
жәис о/? екі құраушыдан құралады: жылдамдығыныц 
бағытыпа және системаныц айпалу бағытыиа қарай бұл 
күраушылардың бағыты пе бірдей, не қарама-қарсы 
болады. v жылдамдығының модулы мынаған тең:
v
= I 
v
' ±
m
R
I, 
(33.4)
мұндағьг « - f » 
v'
және 
a>R
жылдамдықтарының бірдей, 
ал «—» олардың карама-қарсы бағыттарына сәйкес ке- 
леді.
Сондай-ак, қозғалмайтын системаға қатысты дене 
шеңбер бойымен бір қалыпты қозғалатын болады, сон- 
дықтан w үдеуді, мынадай түрде жазуға болады:
w — —
р
и = ----- ^ ----- п — -^-п + о)2А)п ± 2 и 
oj
n.
Бірінші қосылғыш айналып тұрған системаға қатыс- 
ты (o' үдеуі болып табылады [(33.3) формуласын қара- 
ңыз]. Демек,
а = w —vv/ = (o2/?n±2u'con.
Осы өрнекке сәйкес инерция күші екі құраушыдан тура- 
тын болып шығады:
\ 1п =
- ш а =
—maP-RnT-Zmv'bin.
(33.5)
Осы күштердің біріншісі — центрден тепкіш инерция 
күші, екіншісі 
— Кориолис күші.
f К күші v' және со векторларына перпендикуляр әрі 
мынадай бағыттары болады: a) erep 
v'
және c
oR
жыл-
115

дамдықтары бағыты бойынша дәл келсе [(33.5) форму- 
ласындағы жоғарғы таңба], центрден тысқа қарай және 
б) егер 
v'
және 
wR
жылдамдықтары қарама-қарсы жақ- 
қа бағытталса (төменгі таңба), центрге қарай бағытта- 
лады. Сірә, осы екі жағдайды мынадай өрнекпен бірік- 
тіруге болатын шығар:
Тк = 2m[v'co]. 
(33.6)
Осыдан шыққан өрнек (33.2) формуласымен дәл ке-
Айналып тұрған сапак систе- 
масында козғалатьтн дененің 
екі дербес жағдайын қарасты- 
ра келіп, енді дененің еркін 
козғалатын жағдайына назар 
аударайық, әрі барлық жағ- 
дайда бірдсй болу үшін инер- 
циялы емес 
К'
координаталар 
системасы 
козғалмайтып
(инерциялы) 
К
системаға қа- 
тысты тек айналып қана қой- 
май, сонымен катар ілгерілеме- 
лі қозғалыс жасайды деп ұй- 
ғарайық. Алайда ең алдымен 
бізге жалпы жағдайды қарас- 
тырғанда қажет болатын бір 
маңызды 
катысты шығарып 
алайық.

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: