I теоретические основы логопедии

252 
бірнеше рет оралып отыру тиімді болады, бірақ бір рет орындағанда аса 
шектеулі түрде жүргізіп, баланың шаршамауына жол бермеген дұрыс. 
Белсенді есту зейінінің көлемі баяу көбейеді
. 
Осы жұмыспен қатар баланың тәртібін, жұмыс жасау қабілетін іс-әрекетін 
(балаға дұрыс отыруды, көруді, көшіруді, сөзсіз нұсқауларға бағыну, 
нұсқауды орындауға педагогтың реакциясын (құптау немесе құптамау) 
ескеруді, бастаған істі аяқтауға үйретеді) дұрыстауға бағытталған тәрбиелік 
әсер ету жұмысы жалғастырылады.

Акустикалық зейін мен қабылдау

баланың орнықтылығы, есте сақтауы, заттық-тәжірибелік әрекетінің дамуына 
байланысты жақсарады. 
Бала қабылдап, бөліп айтып, сөзсіз, кейін сөз дыбыстарынан ажырата 
бастаған әрбір дыбысы затпен, суретпен, іс-әрекетпен, нақты жағдаймен 
байланыстырылады. Жұмыстың бастапқы кезеңдерінде дыбысталумен зат 
арасындағы шартты байланысты орнату үшін сөз-эквиваленттері, дыбыс 
кешендері тандалып алынады
(у 
— 
паровоз, машина; р 
— 
ұшақ, ырылдаған 
ит; мө 
— 
сиыр 
т.с.с.) сөйтіп дыбыс немесе дыбыстар қосындысының затпен 
немесе оның бейнесі арасында байланыс орнайды және бекиді.
Дыбыстардың кейбіреуін ажыратқан соң буындарды ажыратуға көшеді,
мұнда да нақты затпен немесе әрекетпен байланыстырады, немесе жай 
сөздерді міндетті түрде затпен сәйкестендіреді.
 
Ең жеңіл болатыны екі 
дауыстының, дауысты мен дауыссыздың қосындысы — 
уа, ау, ам, 
дауыссыз 
бен дауыстының ашық буында кездесуі 
ма, па, на, та 
т.б. Алдымен жеке 
дауыстыларды сөздің басында ажырату, кейін сөздің басында ажырату 
жұмысы жүргізіледі. Жұмыста естіп тануға қиын дыбыс қосындыларымен 
сөздерді алмауға тырысу керек.
 
(екі-үш дауыссыздың қатар келуі: кс,тп,сп, 
лт
 
т. б.). Бала алғаш ажыратып үйренген сөздер мәні,құрылымы, 
дыбысталуы бойынша алыс, ұқсамайтын болуы керек. Әрбір сөзді 
қабылдағанда қимыл, көз (көру), тактильді түрде түсіндірілуі қажет. Көріп, 
айнада бақылау, бетінен «оқу» түрлері кеңінен қолданылады. Бала 
қабылдаған алғашқы сөздердің интонациясы өзгертілмей айтылуы қажет. 
Нақтыланған интонация, оған сүйену арқылы бала қарым-қатынасқа 
түскенде бағдарлайды, оның интонациялық реңкі балаға айтылған сөздің 
мағынасының негізгісі болады. Енжар сөз қорын молайтуға арналған 
жоспарланған жұмыспен қатар өздік сөйлеу тілін дамыту да жүргізіледі. 
Үлкеннің айтуы бойынша бала суреттерді көрсетеді, іс-қимылдарды 
орындауды ыммен көрсетеді. Қимылдар кешенін бала жаттап, сонан соң 
оларды өзі жаттанды түрде сөзбен бірге орындайды, біртіндеп өз бетінше 
педегогтың айтуы бойынша орындап, кейін сөздік нұсқау бойынша
орындайды: «Қолды жоғары көтер, екі жаққа» т. б. 
Эмоциональді-ойын фонында дыбыстарға қызығушылығы арттырылады. 
Бала дыбыс шығарған затты көрсетіп дыбыстың сипатымен ғана танысып 
қоймай, оны кеңістікте шоғырландыруғы, дыбыс шығарған ойыншықтың 
орнын белгілеуге үйренеді.

Ойын арқылы бала белгілі дыбыстарға тандау 

253 
арқылы біртіндеп дыбыстық белгінің күшін, ұзақтығын, қарқынды ажыратуға 
үйренеді.
 
Бала түсінетін сөздерді молайтуда бала бір уақытта сөзді естіп затты көріп
онымен іс-әрекет жасағаны өте маңызды. Сөзбен зат арасындағы байланыс 
есту және көру сезімдерінің бірнеше рет сәйкестендірілуі арқылы болады. 
Бала заттарды көріп естігеніне деген реакцияларын басып тастамай , оларды 
күшейту, таң қалу, қызығушылық таныту маңызды болып саналады. Бала 
заттармен іс-әрекет жасағанда

жүктеу 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: