30
3. АхметовА., Ахметова Г. Еңбек құқығы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2005.
4. Хамзин А.Ш, Хамзина Ж.А, Хамзина Л.А Трудовое право РК. – Астана:
Атамұра. 2004
Қосымша әдебиеттер:
5. Абузярова Н.А. Трудовое право РК. –Актобе, 1997.
6. Гусов. К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое право России: Учебник. – М.:
Юрист, 1997.
7. Уваров В.Н. Трудовое право РК. – Алматы: Изд. КАЗГЮА. 2000.
3-тақырып. Еңбек құқығының субъектілері.
Дәріс жоспары:
1. Еңбек құқығының субъектілері, олардың жіктелуі және құқықтық мәртебесі.
2. Жұмыс берушінің еңбектік құқық субъектілігі.
3. Қызметкерлердің еңбектік құқық субъектілігі.
Дәріс мақсаты: тараптардың жеке еңбек және ұжымдық шарттар негізінде
белгілі бір еңбек қызметін жүзеге асыруы жөнінде туындайтын жұмыс беруші
мен қызметкер арасындағы қатынастар жайында меңгерту.
1.Қазіргі кезде құқығы қатынастарына субъектілер ретінде еңбекке қабілетті
азаматтар(қызметкерлер), ұйымдар (жұмыс беруші, яғни кез келген меншік
нысанындағы жеке және заңды тұлғалар), еңбек ұжымдары, кәсіптік одақтар
және мемлекеттік органдар қатысады. Еңбек құқығының субъектісі болу үшін
еңбек құқығының аталған барлық субъектілері заңға сәйкес арнайы қасиетке
құқықтық мәтебеге ие болуы тиіс. Бұл мәртесі оларға қоғамдық еңбекпен
байланысты нақты құқықтық қатынастарға қатысу құқығының береді.
Құқықтық мәртебенің мазмұны келесі негізгі элементтерден тұрады:
а )еңбек құқық қабілеттігі (құқық деликтқабілеттігі):
ә )негізгі (статуттық) еңбек құқықтар және міндеттер:
б )осы құқықтар мен міндеттердің заңды жалпы және арнайы кепілдіктері:
в )еңбек құқық бұзушылықтары үшін заңда көзделген жауапкершілік.
Еңбекке құқық қабілеттік-бұл еңбек заңнамасында танылған еңбек
құқықтары мен міндеттерін иелену қабілеті,
яғни, еңбек құқығы
қатынастарының қатысушысы болудың теориялық мүмкіндігі немесе қабілеті.
Бұл дегеніміз, бегілі бір жағдайлар болған жағдайда- азаматтар үшін белгілі бір
жасқа жету, заңды тұлғалар үшін шаруашылық немесе мүліктік және оралымды
басқару оқшаулығына жету-олар еңбек құқығы қатынастарының субъхктісі
болуға және құқықтар мен міндеттерді иеленуге қабілетті болады. Яғни, кез
келген жеке немесе заңды тұлға жұмыс істеуге және жұмыс беруге қабілетті.
Еңбекке әрекет қабілеттік-бұл нақты құқықтық қатынастардың мазмұнын
құрайтын субъективтік құқықтар мен міндеттерді өз әрекеттері арқылы иелену
қабілеті.
2.Жұмыс беруші-ұйымдардың еңбек құқықсубъектілігінің екі өлшеммен
анықтауға болады; жедел және мүліктік. Жедел өлшем мамандарды таңдауды,
орналастыруды және ұйымдастыруды жүзеге асыруды, еңбекті қорғауды және
қызметкерлердің өз еңбек міндеттерін орындауы үшін қауісіз және қажетті
еңбек жағдайларын жасауды білдіреді. Мүліктік талап еңбектің ақылы
сипатымен байланысты және жұмыс берушінің жалданбалы еңбекті төлеу
31
қабілетін білдіреді.Бұл үшін жұмыс берушіде белгілі бір материалдық
(мүліктік) база болуы тиіс, алайда,шын мәнінде еңбек құқықсубъектілігі үшін
жалақы қоры ғана аса зор мәнге ие.
3.Еңбек ұжымы ретінде жеке еңбек шарттарының негізінде белгілі бір
ұйымның шегінде бірлескен еңбек қызметін жүзеге асыру барысындағы
адамдардың бір жұмыс берішімен ерікті түрде бірігуін атауға болады. Еңбек
ұжымы
адамдардың
кездейсоқ
тобырынан
ұйымдастырушылық
біртұтастығымен, ортақ органдарының, басшылығының болуымен, еңбек
тәртібінің
бірынғай
ережелерімен
және
еңбек
заңнамасына
бағыныстылығымен ерекшеленеді.
Әдебиеттер:
Негізгі әдебиеттер:
1. ҚР Еңбек кодексі. 2007
2. Айымханова Н. ҚР еңбек құқығы. – Алматы: Жеті жарғы, 2002.
3. АхметовА., Ахметова Г. Еңбек құқығы. – Алматы: Заң әдебиеті, 2005.
4. Хамзин А.Ш, Хамзина Ж.А, Хамзина Л.А Трудовое право РК. – Астана:
Атамұра. 2004
Қосымша әдебиеттер:
5. Абузярова Н.А. Трудовое право РК. –Актобе, 1997.
6. Гусов. К.Н., Толкунова В.Н. Трудовое право России: Учебник. – М.:
Юрист, 1997.
7. Уваров В.Н. Трудовое право РК. – Алматы: Изд. КАЗГЮА. 2000.
4-тақырып. Әлеуметтік әріптестік. Ұжымдық шарт.
Дәріс жоспары:
1. Әлеуметтік әріптестік: түсінігі, мақсаты, жүйесі, нысаны.
2. Ұжымдық шарт: түсінігі, тараптары, мазмұны.
3. Ұжымдық шартты бекіту тәртібі және әрекет ету мерзімі.
Дәріс мақсаты: Ұжымдық шарт түсінігі, қағидалары, тараптары және оның
мазмұны туралы меңгерту. Ұжымдық шартты жасау тәртіптерін меңгету.
1.Ұжымдық
шарттар
және
әлеуметтік-әріптестік
келісімдер
жұмыс
берушілердің қанауына қарсы жұмысшылардың күресінің нәтижесінде ғана
пайда болды.Алғаш рет ұжымдық шарттар Англида Х1Х ғасырдың ортасында
еңбек пен капитализмнің үйлесу негізі ретінде пайда болды.Алайда, оларды
құқықтық реттеу, соның ішінде, Халықаралық еңбек ұйымының халықаралық-
құқықтық актілермен реттеу тек ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап қана
мүмкін болды.
Әлеуметтік әріптестік – атқарушы билік органдары өкілдерінің, жұмыс
берушілер мен қызметкерлер өкілдерінің мүдделерін келістеруді қамтамасыз
етуге бағытталған қатынастар мен тетіктер жүйесі.
Әлеуметтік әріптестіктің дамуының нәтижесінде өнеркәсібі дамыған батыс
елдерінде еңбек пен жұмысшылар табына жаңа көзқарасты қалыптастырған
өнеркәсіптік демократия пайда болды.Әлеуметтік әріптестік еңбек пен
капиталдың арасындағы қарама-қайшылықтарды жояды, жұмысшылар мен
жұмыс берушілердің қарама-қайшы мүдделерін үйлесімді шешімі болып
