И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

жүктеу 1,36 Mb.

Pdf просмотр

бет	173/222
Дата	16.01.2022
өлшемі	1,36 Mb.
	#32946

1 ... 169 170 171 172 173 174 175 176 ... 222

аг негиздери

13-дәріс. Майлы дақылдар
1. Майлы дақылдардың жалпы сипаттамасы.
2. Кҥнбағыс. Морфологиялық ерекшеліктері.
3. Биологиялық ерекшеліктері. Сҧрыптары және будандары.
4. Ӛсіру технологиясы.
Ӛсімдік  майларының  азық-тҥліктік  маңызы  бар,  ӛйткені  олардың
қуаттылығы  ӛте  жоғары.  Оларды  тағамға,  консерві  ӛнеркәсібінде,
маргарин  ӛндіруде,  нан  пісіруде  кеңінен    қолданады.  Азық-тҥліктік
майлардың  ішінде  ӛндірісі  бойынша  бірінші  орынды  майбҧршақ  майы
иеленеді,  содан  кейін  кҥнбағыс,  жер  жаңғағы,  мақта,  рапс,  кҥнжіт,
мақсары майлары орналасады. Олар сыр, сабын, тері, тігін, парфюмерия,
медицина  ж.б.  ӛндірістерде  кең  қолданыс  тапқан.  Олиф,  стеарин,
линолеум дайындауда да. Техникалық майлардың ішінде бірінші орында
зығыр  майы,  одан  кейін  зәйтҥн  және  майкене  майлары  орналасады.
Аталған  дақылдар  ӛсімдік  ақуызының  маңызды  кӛзі  болып  табылады.
Бҧл  дақылдардан  май  ӛндіргеннен  кейінгі  қалдығында  –  кҥнжара  мен
шротта (майсызданған кҥнжара) 40 %-ға дейін ақуыз болады. Кҥнбағыс,
зығыр,  қарақурай  кҥнжарасы  –  бағалы  мал  азығы.  Майбҧршақ
кҥнжарасынан  казеин,  желім,  пластмасса  ӛндіреді,  сонымен  қоса  оны
мал  азығына  да  пайдаланады.  Кҥнбағыс  сабағының  кҥлінен  поташ
(калий  тыңайтқышы)  алынады.  Майлы  дақылдар  ӛсімдіктерінің
кӛпшілігі – жақсы бал беретін ӛсімдіктер.
Қазақстан  Республикасында  майлы  дақылдардың  ӛндірістік  егістік
аумағын  кҥнбағыс  пен  майбҧршақ  алып  жатыр.  Ауылшаруашылығы
министрлігінің  деректеріне  қарағанда  2009  жылы  майлы  дақылдардың
егістігі  563,0  мың  га  болса,  оның  400,3  мың  гектары  кҥнбағыс  болды,
майлы тҧқымның жалпы тҥсімі 459,4 мың тоннаға жетті, ал ӛнімділігі –
7,2 ц/га. Майлы дақылдардың негізгі бӛлігі Шығыс Қазақстан, Павлодар,
СҚО,  Қостанай  (кҥнбағыс,  рапс),  Алматы,  Жамбыл  (майбҧршақ)  және
Оңтҥстік Қазақстан (мақсары) облыстарында шоғырланған.
Тағамдық және техникалық сапалы майларда ӛте тӛмен мӛлшердегі
еркін май қышқылдары болғаны дҧрыс (олардың болуы майды қосымша

135

ӛңдеуді  талап  етеді).  Майларда  еркін  май  қышқылдарының  мӛлшерін
қышқылдық  сан  кӛрсеткішімен  белгілейді.  Ол  1  г  еркін  май
қышқылдарын
бейтараптандыруға
қажет
кҥйдіргіш
калийдің
милиграммен (мг) алған мӛлшері.
Кӛптеген  ӛсімдік  майлары  сабын  қайнатуда  шикізат  ретінде
қолданылады.  Майлардың  мҧндай  мақсатқа  жарамдылығын
сабындану
санымен
  анықтайды.  Ол  кӛрсеткіш  –  кҥйдіргіш  калийдің  1  г  еркін  май
қышқылдарын  және  глицеринмен  байланысты  май  қышқылдарын
бейтараптандыруға қажет мӛлшері: ол сан 170-200 аралығында ӛзгереді.

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 169 170 171 172 173 174 175 176 ... 222