И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

-дәріс. Жармалық дақылдар (тары, қарақҧмық)

жүктеу 1,36 Mb.

Pdf просмотр

бет	155/222
Дата	16.01.2022
өлшемі	1,36 Mb.
	#32946

1 ... 151 152 153 154 155 156 157 158 ... 222

аг негиздери

Әдебиет: 1,2,3,4. Тары.

11-дәріс. Жармалық дақылдар (тары, қарақҧмық)

1. Халықшаруашылығындағы маңызы.
2. Ӛсіру аудандары, егіс кӛлемі, ӛнімділігі.
3. Ботаникалық сипаттамасы.
4. Биологиялық ерекшеліктері.
6. Ӛсіру технологиясы.
Әдебиет:
1,2,3,4.
Тары.

Халықшаруашылығындағы  маңызы,

таралуы,  ӛнімі.
  Тары
Қазақстанда  ежелден,  VI  ғасырдан  бастап  ӛсіріле  бастаған  екен.  Ал,
шығу орталығы – Шығыс Азияның таулы аудандары.
Әлемде тары 25 млн. га жерде ӛсірілуде. Қазақстанда тары егістігі
басқа  облыстармен  салыстырғанда  Ақтӛбе,  Павлодар,  Қостанай  және
Шығыс  Қазақстан  облыстарында  басымдылыққа  ие.  Айталық,  2010
жылы  Қазақстанда  тары  100  мыңнан  астам  жерде  ӛсірілсе,  соның  50
мыңдай  гектары  Павлодар,  25  мыңы  –  Батыс  Қазақстан,  15  мыңы  –
Ақтӛбе, 10 мыңдайы – Қостанай облыстарында кӛрінеді. Қуаңшылыққа,
аңызаққа,  ыстыққа  тӛзімділігін  ескерсек,  тары  әртараптандыру
(диверсификациялау) мәселесін шешуде маңызды рӛл атқаруы мҥмкін.
Тарының  дәнінен  сӛк  немесе  ақталған  тары,  талқан  және  жарма
ӛндіріледі.  Бҧл  ӛнімдерге  жоғары  сіңімділік  және  дәмдік  сапа  тән.
Жармалардың қҧрамында 12-14 % ақуыз, 82 %-ға дейін крахмал, 3,5-4 %
-  лизин,  метионин,  триптофан  ж.б.  амин  қышқылдары  біршама  жоғары

120

мӛлшерде кездеседі. Оның қҧрамындағы мальтоза, амилаза, липаза ж.б.
ферменттердің  белсенділігі  ӛте  жоғары.  Сонымен  бірге  тарыда  В  және
В
2
дәрумендері басқа астық дақылдарымен салыстырғанда екі есе кӛп.
Қҧрамындағы крахмалдың молдығы тарыны сыра қайнатуға және
шарап ӛндірісінде пайдалануға мҥмкіндік береді.
Тарының  малазықтық  қҧндылығы  да  жоғары.  Тары  тҧқымының
себу  мӛлшері  аз  болғандықтан  оны  кейде  жасыл  балауса  мен  пішен
ӛсіруге пайдаланады, ол сапасы жағынан сҧлы, шай жҥгері, жҥгері және
атқонақ пішенінен асып тҥседі.
Тары  жақсы  сақтық  дақылы  болып  табылады.  Кешірек
себілетіндіктен,  қҧрғақшылыққа  тӛзімділігінен  және  ӛсінді  кезеңінің
салыстырмалы тҥрде қысқалығы кҥздік және жаздық дақылдардан кейін
сеуіп  жасыл  балауса  ғана  емес,  жекелеген  жағдайларда  астық  ӛнімін
жинауға да мҥмкіндік береді.
Тары – бірқатар дақылдарға жақсы алғы дақыл.
Ӛзінің  биологиялық  мҥмкіндіктеріне  байланысты  тары  жоғары
ӛнімді дақыл және ӛсіру технологиясын дҧрыс қолданғанда ӛте жоғары
ӛнім  бере  алады.  Қостанай,  Павлодар  ж.б.  облыстардың  озық
шаруашылықтары  кезінде  ҥлкен  егістік  алқаптардан  қолайлы  жылдары
әр  гектардан  17,1-22,5  ц  және  одан  да  жоғары  астық  ӛнімін  жинаған.
Ӛкінішке  орай  соңғы  жылдары  елімізде  тары  ӛсірудің  қыр-сырына  аз
мән берудің кесірінен астық ӛнімі тӛмен деңгейде – орташа есеппен 4,0-
6,5 ц/га шамасында ғана.

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 151 152 153 154 155 156 157 158 ... 222