И. И. Жумагулов, А. А. Бегалина

118 
 
Тұқымды себуге дайындау 
тазалауды, бірінші (негізгі) және екінші 
дәндерді бӛлуді, сҧлы триерлерін пайдаланып ірі дәндерді бӛліп алуды, 
қҧрғақ  ауада  қыздыруды  және  дәрілеу  жҧмыстарын  қарастырады. 
Негізінен  аталған  агрошаралар  бидайға  ҧқсас.  Алайда  тҧқымды 
дәрілеуде  кейбір  ерекшеліктерді  есте  ҧстаған  жӛн:  қатты  қаракҥйеге 
қарсы  34  %  витавакс  200ФФ  (2,5-3  кг/т),  ал  тозаңды  қаракҥйені  40  % 
формалиннің  судағы  ерітіндісін  (1:80  қатынасындай)  пайдаланып  (0,38 
л/т)  тҧншықтыру  тәсілімен  дәрілегенде  ӛңделген  тҧқымды  брезент 
астында 4 сағ. бҥркемелеу, соңынан кептіру қажеттігін. 
Себу  мерзімі. 
Қазақстанда  сҧлыны  астыққа  ӛсірудің  маңызды 
агрошарасы.  Биологиясына  байланысты  сҧлы  ерте  мерзімде  себілетін 
дақыл.  Алайда  Қазақстанның  солтҥстігінде  ерте  себілген  сҧлы  тӛмен 
астық  ӛнімін  береді,  ең  алдымен,  қыста  болатын  тоң  қабатының  баяу 
жібуінің  әсерінен  топырақтағы  микробиологиялық  ҥдерістің  әлі  әлсіз 
жҥруінен  сҧлыға  азоттың  жеткіліксіздігімен  тҥсіндіріледі.  Аталған 
ерекшелік  негізінен  сҧлы  дақылына  тән,  ӛйткені  ол  ӛсіп-жетілуінің 
басында  ӛте  тез  ӛседі,  ал  сҧлыны  әдетте  азот  қоры  аз  топырақтарға 
себеді,  оның  ҥстіне,  ерте  себілген  егістіктер  Қазақстанда,  әдетте 
байқалатын  кӛктемгі  және  ерте  жазғы  қҧрғақшылыққа  тап  болады  да 
сҧлы  «ширатылу»  ауруына  ҧрынады,  осының  нәтижесінде  ӛнім  кҥрт 
тӛмендеп кетеді. Айтарлықтай ерте себілгенде сҧлының толысу кезеңі де 
қолайсыз жағдайларда ӛтеді.  
Қазақстанның  солтҥстігінде  сҧлының  оңтайлы  себу  мерзімі  25 
мамыр – 5 маусым аралығы.  
30 мамыр – 5 маусымда себілгенде сҧлының ылғалға байланысты 
қиын-қыстау кезеңі – тҥтікке шағу – шашақтану – аймақта жиі болатын 
жаздың  екінші  жартысындағы  мол  жауын-шашынға  сәйкес  келеді. 
Орталық  Қазақстанда  сҧлының  оңтайлы  себу  мерзімі  –  28-30  мамыр. 
Батыс  және  Шығыс  Қазақстан  жағдайлары  сҧлының  оңтайлы  себу 
мерзімін мамырдың 15-нен 25 дейінгі аралыққа жылжытады.  
Себу  мӛлшері 
  топырақ,  климат  жағдайларына  қарай  ӛзгереді. 
Солтҥстік  және  Орталық  Қазақстанда:  Қарағанды,  Павлодар 
облыстарында  –  2,5-3,5,    Ақмола,  Қостанай  –  3,5-4,0
, 
Солтҥстік 
Қазақстан облысында – 4,0-4,5 млн/га.  
Солтҥстік  аудандардың  ауыр  топырақтарында  тҧқымның  себу 
тереңдігі  4-5  см,  механикалық  қҧрамы  жеңіл  топырақтарда,  кеш 
себілгенде және ылғал жеткіліксіз болғанда – 6-8 см. 
Егістікті күтіп-баптау бидайдікіне ұқсас. 
 
Егінді  жинау. 
Сҧлы  біркелкі  піспейді,  әсіресе  сабанӛркен  кӛп 
болғанда. Пісу кезеңінде бір ӛсімдіктің әртҥрлі шашақтарында, тіпті бір 
шашақтың ӛзінде дәндердің пісуінде алшақтық байқалады.  
Сҧлы  сабанының  пісуі  дәннің  пісуінен  айтарлықтай  кешігеді 
(дәннің  жинау  кезеңінде  сабақтары  әлі  жасылдау  және  ӛте  ылғалды 
кҥйде  болады).  Сондықтан  сҧлының  ең  оңтайлы  жинау  мерзімі  – 

119 
 
шашақтағы масақшалардың жоғарғы бӛлігі толық пісіп, ал тӛменгі бӛлігі 
балауызданып  пісу  кезеңіне  жеткенде  жинау  барынша  тиімді  деп 
есептеледі.  

жүктеу 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: