11.2 В «Тірі ағза химиясы» бөлімі бойынша жиынтық бағалау
Оқу мақсаты
|
11.5.1.14
|
Глюкоза, фруктоза, рибоза, дезоксирибоза,
|
|
|
сахароза, крахмал және целлюлозаның
|
|
|
молекулаларының сызықты және циклді
|
|
|
формасын құрастыру
|
|
11.5.1.16
|
Глюкозаның спирттік, сүт қышқылды, май
|
|
|
қышқылды ашу реакцияларының теңдеулерін
|
|
|
құрастыру
|
|
11.5.1.19
|
Крахмал және целлюлозаның құрылысын,
|
|
|
қасиеттерін салыстыру
|
|
11.5.1.21
|
Ақуыздың бірінші, екінші, үшінші реттік
|
|
|
құрылымдарын ажырату
|
|
11.5.1.27
|
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан
|
|
|
ферменттердің әрекетін және ферментативті
|
|
|
катализ процесін түсіндіру
|
Бағалау критерийі
|
Білім алушы
Глюкоза, фруктоза, рибоза, дезоксирибоза, сахароза, крахмал және целлюлоза молекулаларының сызықты және циклді формасын құрастырады
Глюкозаның спирттік, сүт қышқылды, май қышқылды ашу реакцияларының теңдеулерін құрастырады
Крахмал және целлюлоза құрылысын, қасиеттерін салыстырады
Ақуыздың бірінші, екінші, үшінші реттік құрылымдарын ажыратады
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан ферменттердің әрекетін және ферментативті катализ процесін түсіндіреді
|
Ойлау дағдыларының деңгейі
|
Білу және түсіну Қолдану
|
Орындалу уақыты
|
20 минут
|
|
Тапсырма
|
1.
|
(a) Моносахаридтердің құрылысын Фишердің сызықты (проекциялық) формуласы түрінде және циклді формада көрсетуге болады. Кестеде көмірсулардың таутомериясы берілген. Көп нүктенің орнына моносахаридтің аталуы мен молекула формасын жазыңыз.
|
(b) Төменде берілген кестеден көмірсудың формуласы мен көмірсу атаулары арасындағы сәйкестікті көрсетіңіз:
Көмірсудың атауы
|
Көмірсудың атауы және формуласы
|
A. Фруктоза
|
1)
|
В. Целлобиоза
α -D-глюкопиранозил (1→4) α -D-глюкопираноза
|
|
С. Мальтоза
α -D-глюкопиранозил (1→4) α -D-глюкопираноза
|
|
А , B , С ,
2.
|
Глюкозаның маңызды химиялық қасиеттерінің бірі — әр түрлі микроорганизмдер әсерінен ашуы. Ашу реакцияларының бірнеше түрлері бар.
Глюкозадан ашытқы ферменті әсерінен спирттік ашу кезінде этанол түзіледі. Бұл процестің химизмі өте күрделі.
Глюкозаның спирттік ашу реакциясының теңдеуін құрыңыз:
Сүт қышқылды ашу барысында глюкозадан сүт қышқылы түзіледі. Бұл процесс сүт қышқылды бактерия ферменттерінің әсерінен жүреді.
Глюкозаның сүт қышқылды ашу реакциясының теңдеуін құрыңыз:
Май қышқылды ашу процесінің биохимиялық табиғатын алғаш рет 1861 жылы Луи Пастер зерттеген. Л. Пастер бұл процесті қоздыратын ауалы жерде тіршілік ете алмайтын ерекше микробтар екендігін ашты.
Глюкозаның май қышқылды ашу реакциясының теңдеуін құрыңыз:
|
3.
|
Көмірсулар – табиғи органикалық қосылыстар класы. Полисахаридтер ішіндегі кең тарағандарының бірі – крахмал және целлюлоза.
(a) Целлюлоза мен крахмалдың ұқсастығы мен айырмашылығын Венн диаграммасында көрсетіңіз:
крахмал целлюлоза
(в) Төменде берілген сөйлемді тиісті сөздердің көмегімен толықтырыңыз.
Тиісті сөздер: қышқыл, глюкоза, табиғи полимер, йодпен, целлюлоза, моносахаридтер, крахмал.
Крахмал мен целлюлоза .....................................болып табылады.
........................табиғатта кең таралған, ол көптеген өсімдіктердің қоректік затының қоры болып табылады. Крахмалдың өзіне тән қасиеті оның
...........................әрекеттесуі. Целлюлозаға тән маңызды қасиеттердің бірі – оның
........................қатысында гидролизденіп, .......................түзуі. суда
ерімейтін ақ ұнтақ. .........................суда, органикалық еріткіште ерімейтін,
талшықты зат. Крахмал мен целлюлоза көптеген .....................................
молекулаларынан тұрады. Ағашты ауасыз қыздырғанда
.............................ыдырайды. Күнделікті тұрмыста жақсы
жанатын зат.
|
4.
|
Ақуыз – аминқышқылдарынан құралған, өте күрделі органикалық зат. Зерттеулер нәтижесінде ақуыз молекуласының құрылымдары анықталған.
(a) Сурет бойынша ақуыздың реттік құрылымдарын ажыратыңыз:
|
1............................................... 2.....................................................
3.............................................. 4.......................................................
Ақуыздың бірінші реттік құрылымын сипаттаңыз және бірінші реттік құрылымын сипаттайтын негізгі байланыс(тар)ды атаңыз.
Ақуыздың екінші реттік құрылымын сипаттаңыз және екінші реттік құрылымын сипаттайтын негізгі байланыс(тар)ды атаңыз.
Ақуыздың үшінші реттік құрылымын сипаттаңыз және үшінші реттік құрылымын сипаттайтын негізгі байланыс(тар)ды атаңыз.
5. (a) Фермент «Құлып-кілт» моделі бойынша жұмыс атқарады.
Жоғарыда берілген суреттен Х, Y, Z және W белгісіздерді анықтаңыз:
|
Х
|
Y
|
Z
|
W
|
A
|
«Кілт» субстрат
|
–
|
«Құлып» –
активті орталығы бар фермент
|
фермент-реакция өнімі комплекс
|
фермент-
субстраттық комплекс
|
B
|
«Құлып» субстрат
|
–
|
«Кілт» - орталығы
фермент
|
активті
бар
|
фермент-реакция өнімі комплекс
|
фермент- субстраттық
комплекс
|
C
|
«Кілт» субстрат
|
–
|
«Құлып» – активті орталығы
бар фермент
|
фермент- субстраттық
комплекс
|
фермент- реакция өнімі
комплекс
|
D
|
«Құлып» субстрат
|
–
|
«Кілт» -
орталығы фермент
|
активті
бар
|
фермент-реакция өнімі комплекс
|
фермент-
субстраттық комплекс
|
Берілген тиісті сөздердің көмегімен сөйлемді толықтырыңыз:
Тиісті сөздер: ақуыздар, катализаторлар, активті (қарқынды), артады, жылдамдататын
Ферменттер дегеніміз жасуша ішінде химиялық реакцияларды ..........................
биологиялық ..................... Ферменттер молекулаларында бір немесе бірнеше субстрат, заттары бекитін бөлімдері бар ....................... Сөйтіп белгілі
ферменттің әсеріне жауап береді. Бұл бөлімді орталық деп те
атайды.
Суретте ферменттің жұмыс істеу принципінің сызбанұсқасы берілген. Суреттегі нөмірленген көпнүктенің орнына тиісті терминдерді жазыңыз.
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан ферменттердің әрекетін және ферментативті катализ процесін түсіндіріңіз:
Бағалау критерийі
|
Тапсырма
№
|
Дескриптор
|
Балл
|
Білім алушы
|
Глюкоза, фруктоза, рибоза, дезоксирибоза, сахароза, крахмал және
целлюлозаның молекулаларының сызықты және циклді формасын құрастырады
|
1
|
моносахаридті атайды;
моносахаридтің молекула формасын жазады;
|
1
|
көмірсудың формуласы мен көмірсу атауларын сәйкестендіреді;
|
1
|
Глюкозаның спирттік, сүт қышқылды, май қышқылды ашу реакцияларының теңдеулерін құрастырады
|
2
|
глюкозаның спирттік ашу реакциясының
теңдеуін жазады;
|
1
|
глюкозаның сүт қышқылды ашу
реакциясының теңдеуін жазады;
|
1
|
глюкозаның май қышқылды ашу
реакциясының теңдеуін жазады;
|
1
|
Крахмал және
целлюлозаның құрылысын, қасиеттерін салыстырады
|
3
|
крахмал мен целлюлозаның құрылысындағы ұқсастықтарды көрсетеді; крахмал мен целлюлозаның құрылысындағы айырмашылықтарды
көрсетеді;
|
2
|
крахмал мен целлюлозаның қасиеттеріне байланысты сөйлемді тиісті сөздердің
көмегімен толықтырады;
|
2
|
Ақуыздың бірінші, екінші, үшінші реттік
құрылымдарын ажыратады
|
4
|
реттік құрылымдарын ажыратады;
|
1
|
ақуыздың бірінші реттік құрылымын сипаттайды және негізгі байланысты жазады;
|
1
|
ақуыздың екінші реттік құрылымын
сипаттайды, негізгі байланысты жазады;
|
1
|
ақуыздың үшінші реттік құрылымын сипаттайды, негізгі байланысты жазады;
|
1
|
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан ферменттердің әрекетін және
ферментативті катализ процесін түсіндіреді
|
5
|
суреттен Х, Y, Z және W белгісіздерді
«Құлып-кілт» принціпі бойынша көрсетеді;
|
1
|
сөйлемді тиісті сөздердің көмегімен толықтырады;
|
1
|
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан
ферменттердің әрекетін түсіндіреді.
|
1
|
|
Барлығы
|
|
16
| «Тірі ағза химиясы» бөлімі бойынша
жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика Білім алушының аты-жөні
Бағалау критерийі
|
Оқу жетістіктерінің деңгейі
|
Төмен
|
Орта
|
Жоғары
|
Глюкоза, фруктоза, рибоза, дезоксирибоза, сахароза, крахмал және целлюлозаның молекулаларының сызықты
және циклді формасын құрастырады
|
моносахаридтерді атауда, моносахаридтің молекула формасын жазуда қиналады
|
моносахаридтерді (глюкоза, фруктоза, рибоза, дезоксирибоза) атауда/моносахаридтің молекула формасын жазуда қателіктер жібереді
|
моносахаридтерді атайды, моносахаридтің молекула формасын жазады
|
Глюкозаның спирттік, сүт қышқылды, май қышқылды ашу реакцияларының теңдеулерін құрастырады
|
Глюкозаның спирттік, сүт қышқылды, май қышқылды ашу реакцияларының теңдеулерін құрастыруда
қиналады
|
Глюкозаның спирттік ашу / сү қышқылды/май қышқылды аш реакциясының теңдеуін жазуда қателікте жібереді
|
Глюкозаның спирттік, сүт қышқылды, май қышқылды ашу реакцияларының теңдеулерін құрастырады
|
Крахмал және целлюлозаның құрылысын, қасиеттерін салыстырады
|
Крахмал және целлюлозаның құрылысындағы, қасиеттеріндегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды салыстыруда қиналады
|
Крахмал және целлюлозаның құрылысындағы/ қасиеттеріндегі ұқсастықтар/ айырмашылықтарды салыстыруда қателіктер жібереді
|
Крахмал және целлюлозаның құрылысындағы, қасиеттеріндегі ұқсастықтар мен
айырмашылықтарды салыстырады
|
Ақуыздың бірінші, екінші, үшінші реттік құрылымдарын ажыратады
|
Ақуыздың реттік құрылымдарын ажыратуда, ақуыздың реттік құрылымдарын сипаттап, негізгі байланыс(тар)ын жазуда қиналады
|
Ақуыздың реттік құрылымдарын (1/2/3) ажыратады, ақуыздың реттік құрылымдарын (1/2/3) сипаттап, негізгі байланыс(тар)ын жазуда қателіктер жібереді
|
Ақуыздың реттік құрылымдарын ажыратады, ақуыздың реттік құрылымдарын сипаттап, негізгі байланыс(тар)ын жазады
|
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан ферменттердің әрекетін және ферментативті катализ процесін түсіндіреді
|
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан ферменттердің әрекетін және ферментативті катализ процесін түсіндіруде қиналады;
|
Суреттен Х, Y, Z және W белгісіздерді
«Құлып-кілт» принціпі бойынша көрсетуде/ сөйлемді кілт сөздердің көмегімен толықтыруда қателіктер жібереді.
|
«Құлып және кілт» моделі тұрғысынан ферменттердің әрекетін және ферментативті катализ процесін дұрыс түсіндіреді.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
