Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 29/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

І БӨЛІМ.  Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары Оған ХІХ ғасырда қазақ даласын да  әлеуметтік, қоғамдық ой-сананың өсуі  мен халық творчествосы үлгіле рін  жинау, жариялау жұмыстары, қазақ  баспасөзінің жолға қойылуы шешу- ші ықпал жасады. Қазақтың халық  поэзиясының жанрлық табиғаты ту- ралы теориялық тұрғыдан алғаш  ғылыми пікір білдірген алдыңғы  қатарлы орыс ғылымының көрнекті  өкілдері, ориенталист-этнограф ға- лым дар болды. И. Березин, В. Рад- лов, Г. Потанин, А. Васильев, Н. Пан- тусов, А. Алекторов және тағы бас - қалар қазақ ауыз әдебиетінің асыл  мұраларын жинап, жариялау про- цесі барысында қазақ халқының  өнерпаздық дарындылығы, әсем ән  мен келісті мақамға, өрнекті ыр- ғаққа құмарлығы, поэтикалық қа- сиеті, жеке ұлттық поэзия ретіндегі  жанрлық табиғаты, аңыз-ертегілері  мен эпикалық жырларында тарихи  деректердің мол болатыны туралы  түсіндірмелік мәндегі пікірлер біл- діріп отырды. Осы ғалымдардың  қа зақтың халық поэзиясы үлгілері  жайында таныстырушылық мақса- тында келтірген аз да болса са лыс- тырмалық мәндегі ойларында сөз  етіп отырылған әдеби-көркем ма- те риалдың қазақ фольклоры екенін  қосатын болсақ, бұлар қазақтың  оқыған, көзі ашық адамдарының  әдеби-теориялық ой-пікірін қалып- тастыруға игі ықпал еткен жетекші  факторлардың бірі болды. Орыс  фольклористерін халық поэзиясы- ның саф алтындай тазалығы мен  көр кемдігі, жанрлық түрлерінің мол- дығы қатты таң қалдырғаны белгі лі.  Қазақ поэзиясының табиғаты мен  өлең құрылысы жайындағы алғаш қы  теориялық пікірді В. В. Радлов айтты.  Қазақ поэзиясы үлгілерін салыс- тыра қарай отырып, өлең және жыр  деп бөледі. Қазақ өлеңіне сипаттама  және ең алғаш анықтама бере келіп:  «Қазақ өлеңі төрт жолды шумақтан  құрылады. 1, 2, 4 жолдары ұйқасып  келеді. Әр жол үш ырғақтан тізіледі,  екпін ырғақтың басы мен аяғына  түседі», – деп нақты мысалдар кел- тіреді. Қазақ өлеңінің жанрлық  сыр-сипатын ғылыми терең ашып  бер месе де В. Радлов бұл пікірі ар- қылы басқа фольклористерге қара- ғанда теориялық тұрғыдан алғанда  жаңа қадам жасады. Себебі, Қа зан  төңкерісіне дейін орыс фолькло рис- терінің басты мақсаты халық твор- чество сын жинау, жариялау болғаны  мәлім. Фольклорлық мұраны игеру са- ласындағы осы тәріздес игі қадам- дардың жасалуы нәтижесінде ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікір фоль- клор тану саласындағы келешек із де- ністерге кең жол ашатын үлкен бір  мәселені шешіп алды. Ол – ха лық  ауыз әдебиетін жанрға және түр- ге бөлуде жасалған алғашқы клас- сификацияның тууы еді. Бұл Ә. Ди- ваев пен М. Ж. Көпеевтің еңбекте рі- нен көрінді. Ре по зи то ри й Ка рГ У 43 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз