Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 100/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) І. Сыршылдық салт өлеңдер. 1. Жалпақ елдің салтымен байла- нысқан шер өлеңдер. а) Жоқтау; ә) Естірту; б) Қоштасу;  в) Көңіл айту. 2. Дін салты мен дін ұғымынан ту- атын өлеңдер. а) Жар-жар; ә) Қоштасу-танысу;  б) Беташар. ІІ. Әңгімелі өлеңдер. 1. Батырлар әңгімесі. а) Ұлы батырлар; ә) Кіші батыр- лар. 2. Ел поэмалары. 3. Тарихи өлеңдер. ІІІ. Ертегілер. ІV. Айтыс өлеңдер. а) Ақындар айтысы, ә) Билер ай- тысы. Қарап отырсақ, қазақ ауыз әде- биетінің қазіргі қалыптасқан жанр- ға және түрге бөлінуінің алғашқы  ғылыми-теориялық ұғымдары тұң- ғыш рет осы еңбектен басталған.  Батырлар жырын «ұлы батыр», «кі- ші батыр» деп олардың дүниеге ке- лу ерекшеліктеріне байланысты бө- луіне қосылмаған күннің өзінде,  жырлардың шығуын халық өмірімен  байланыста тарихилық принципі не- гіздерінде қарауының өзі 1920 жыл- дардағы әдебиеттану ғылымы үшін  үлкен бастама екенін айту қажет. Сол  сияқты лиро-эпостық жырлардың көп  нұсқалығына назар аударып салыс- тыра зерттеуге талпынуы, ертегілер- ді мазмұндық жағынан тұрмыс-салт,  қиял-ғажайып,  сатиралық-күлкілі  ер тегілер деп топтастыруы, жыр- лар дағы күрделі образдарды әсі- ресе, батырлар бейнесін салысты- ру – өз кезеңі үшін үлкен жаңалық  қана болып қоймай, басқа да ауыз  әдебиетімен шұғылданушыларға жа- ңа жол, соны соқпақ болды. «Әде- биет тарихында» сол кездегі қазақ  әдебиеттану ғылымындағы ғылыми- зерттеушілік ой-пікірде болған қате  көзқарастар да орын алған. Ауыз  әдебиетін қоғамдық тенденциядан  тысқары өнер деп тануы, жеке леген  шығармаларды талдағанда сыр шыл- дық, эстетикалық жағына көп көңіл  бөлуі, ескі мұраның бәрі мінсіз деп  қарауы «бірыңғай ағым» теориясы- на бой ұрғанын байқатады. Солай  бола тұрса да М. Әуезовтің еңбегі сол  кезеңде қазақ фольклорының тари- хын тексеруде тың мәселелер көтере  білген күрделі зерттеу болды. Қазақ фольклорын ғылыми негіз- де зерттеуге үлкен қадам жасаған  еңбектің бірі – Х. Досмұхамедовтің  Ташкент қаласынан басылып шық- қан «Қазақтың халық әдебиеті» ат- ты қысқаша очеркі. Бұл Қазақ педа- гогикалық институтында жасалған  баяндамасының негізінде басылған.  Автор алғы сөзде халық ауыз әде- биетін зерттеуде жүйелі ғылыми  ең бек жоқ екенін атап көрсете оты- рып, «Біз, әрине, халық әдебиетінің  даму тарихын мүлде сөз етпейміз,  сол секілді бұл әдебиеттің осылай- Ре по зи то ри й Ка рГ У 117 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз