Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 202/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) драманы жанрлық тұрғыдан зертте- уге ұмтылған, ұлттық әдеби-теория- лық ой-пікірдің өресін танытқан  ма қалалар деп атауға болады. Оған  М. Әуезовтің «Қызыл сұңқарларға»  жазған сынын («Шолпан», 1922, №2-3), Д. Ысқақовтың «Бәйбіше-тоқал»,  «Қорғансыздар», С. Садуақасовтың  «Ал тын сақина» ойыны туралы («Ең- бекші қазақ», 1926, № 18), «Бәйбіше- тоқал» («Еңбекші қа зақ», 1926, №24)  секілді мақалалар жатады. Бұларды  жеке жанрды ішкі құрылысына тал- дау жасай отырып теориялық тұрғыда  зерттеудің ең алғашқы ізашарлары  деп бағалаған орынды болмақ. Екінші сипаттағы мақалаларды  «тұрпайы социологизм» ықпалы  мен маркстік-лениндік эстетиканың  та лаптарына сай жазылғандар деп  атаған дұрыс тәрізді. «Тұрпайы со- циологизм» маркстік-лениндік әдіс- наманың әдебиеттің таптығы прин- ципіне сай туындап, солақай социо- логиялық талдауды басшылыққа  ал ғандықтан, екеуін бірге алып отыр- мыз. Оларға «Тілекшінің» «Cауық  кеші», Н. Төреқұловтың «Бақыт жо- лындағы сын», Т. Арыстанбековтің  «Жыл құсы», «Жауқашар» деген  автордың «Еңлік-Кебек», «Алакөз»  деген автордың «Арқалық батыр»,  М. Көшекұлының «Қаракөз», О. Жұ - мабайұлының «Қаракөз» және тағы  басқа да мақалаларды жат қызуға  болады. Бұлардан «тұрпайы социо- логизмді» көзқарас араласа жүріп,  әдеби-теориялық ой-пікірде маркс- тік-лениндік эстетика талаптарының  үстемдік құруға ұмтылған қадам- дары анық сезіледі. Мысалы, О. Жұ- мабайұлының  «Қаракөз»  ма қа- ласы тұнып тұрған «тұрпайы со- циологизмде» жазылып, шығарма  оқиғасын таптық көзқараста сабақ- тап әкету басым түсіп: «Қаракөзге»  бәйге беру түгіл, басылғанына таң  қаламыз. «Қаракөзді» мұнан бы- лай еңбекшілердің театрына қоюды  доғарып, қараттырмау керек. Дін құ- ралы, қиялилардың құралы, қазақ  ең бекшілерінің әдебиетін былғамай,  еңбекшілерді байлардың әдебиетіне  үгіттеп үндетпей, тез арада тиісті  орындар қарап, «Қаракөзді» зерт- теп керекті шарасын қолдансын», – деген үкім шығарды [59, 37]. Мұн- да трагедияға теориялық талдау  жасаудың еш белгісі көрініс тап- паса, Мұстафаның «Еңлік-Кебек»,  «Қаракөз» атты мақалаларында шы- ғармаға маркстік-лениндік ілім не- гізінде талдау жасауға деген талпы- ныс танылады. Үшінші сипаттағы мақалаларды  драмалық шығарманың сахналық қо- йылымына арналып жазылған театр  сыны деп атаған дұрыс. Алғашқыда  театр труппаларының сауық кешін- де қойылған шығармаларды сөз  еткен бұлар ұлт театрының ашы- луына байланысты көптеп жария- ланды. Саны жағынан жүзден ас- там бұл мақалаларда драманың  Ре по зи то ри й Ка рГ У 220 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз