Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 138/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) алатыны әдебиеттің бұзылмас заңы»  екенін ескертетін болсақ бұл орын- ды да еді. Пролеткультшылардың  ниг листік көзқарасының ұлы Абай  төңірегінде қатты өріс алуына жана- ма себептің болғанын да ашып айтқан  дұрыс. Бұл 1920 жылдары қазақ  әдебиеттану ғылымында жеке ақын- жазушылар творчествосын зерттеуді  сөз еткенде ықтияттылықпен қарап,  басын ашып алуды қажет ететін  күрделі де мәселе. Ол – қазақ мәдениеті мен әде- биетіне ерекше еңбек еткен қазақ  интеллигенциясының бір тобына –  «ұлтшыл-алашордашыл» деген атақ  тағылып, әдебиет майданында олар- ға қарсы аяусыз күрестің басталуы.  Бұл күрес белгілі бір жағдайларда  әдебиет тарихын зерттеуге өз әсерін  тигізбей қалмады. А. Байтұрсынов,  М. Жұмабаев, С. Садуақасов, Ж. Ай- мауытов, Х. Досмұхамедов секілді  әдебиеттің өзекті салаларына қалам  тартып, қазақ әдебиетінің тари- хын, классикалық мұраны зерттеу- де алғашқы мақалалар, еңбектер  жаз ған, жинақтар шығарған, қазақ  мәдениеті мен халық ағарту саласын- да көп еңбек сіңірген осы қазақ зия- лыларына «ұлтшыл-алашордашыл»  атақ тағылуының себептері тарихи  тұрғыда айқындалды. Қазақ әде- биеттану ғылымында осы «ұлт шыл- алашордашыларға» қарсы күрес  соң ғы кезге дейінгі 70 жылға тарта  уақыт бойы бір толас таппай жүріп  келді. Бір кезде «Абай туралы кім  не айтпады» десек, енді «бұлар ту- ралы кім не демеді» дейтін дәрежеге  жетіп отырмыз. Айтпайын деген жоқ,  айтқызбады, айтса ұлтшылдықтың  қамытын киіп кете беруі оп-оңай бол- ды. Қазақстанда әдеби мұраға деген  пролеткультшылдық пен «тұрпайы  социологизм» көзқарасының өте қат- ты өріс алуына осы «ұлтшылдық қа»  қарсы күрес дем беріп, қосарланып  отырды. Себебі, қазақ зиялылары- ның әдеби мұраға деген көзқара- сында сол кездегі әдебиеттану ғы- лымына тән болған «бірыңғай ағым»  теориясының кейбір белгілері орын  алды. Халық ауыз әдебиеті үлгі- лерін жинау, жариялаудың прак- ти калық, ғылымдық мәнін жақсы  тү сінген олар бұл жұмысқа белсе- не араласып, көптеген мұраларды  жарыққа шығарды. Қазақ поэзия- сының дәстүрлігі мен тарихи са- бақтастығының жаңа әдебиет жа- саудағы әсерін тап басып танып,  өткен дәуірдің ақындарынан, әсі ресе  Абай поэзиясынан үйренуге ша- қырып, Абай шығармаларын жинау,  жариялау жұмыстарына ерекше на- зар аударды. Әдеби мұраны игеру,  пайдалану саласындағы жүргізілген  бұл игі істер қазақ пролеткультшыл- дарына қатты сенімсіздік туғызды.  Олардың «Алаш» партиясында бол- ғаны үнемі есте ұсталып, «бұлар  өткенді көксейді, үстем тап идеоло- Ре по зи то ри й Ка рГ У 155 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз