Халыќаралыќ ўйымдар јлемдік саясаттыѕ ажырамас бір бґлігі

1. 
   Бас Ассамблея ұйымға мүше мемлекет өкілдерінің барлығы қатысады. Ассамблея ұйымның жарғысы шегінде кез келген мәселені талқылап шешім қабылдайды, бүкіл ұйымның бюджетін бекітеді, қауіпсіздік кеңесінің жыл сайынғы баяндамаларын талқылап мүше мемлекеттерге ұсыныс әзірлейді. Бас Ассамблеяда талқыланған шешімдер мәжіліске қатысқан елдердің 2/3 басым көпшілігі дауысымен қабылданады. Бас Ассамблеяның төрағасы болып 13 маусым 2005 жылы өткен 16 сессиясында Ян Элиассан (Швеция) бір ауыздан сайланды.
   

• 
  Қарусыздану және халықаралық қауіпсіздік мәселелеріне байланысты комитеті;
  
• 
  Экономика және қаржы мәселесіне байланысты комитеті;
  
• 
  Әлеуметтік, гуманитарлық және мәдениет мәселелеріне байланысты комитеті;
  
• 
  Отаршылықты жою мәселелеріне байла-нысты комитеті;
  
• 
  Әкімшілік және бюджет мәселелеріне қатысты комитеті;
  
• 
  Құқық мәселелеріне қатысты комитеті.
  
1. 
   Қауіпсіздік кеңесі: бұл органға БҰҰ жарғысының 24 бабына сәйкес дүниежүзілік қауіпсіздік пен бейбітшілікті қорғау жауапкершілігі жүктелген. Бұған қоса халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікке кез келген қауіп қатер төнген жағдайда, оны қалпына келтіру үшін «Бас Ассамлеяға» ұсыныс жасайды. БҰҰ-на мүше 15 мемлекет өкілдерінен тұратын кеңесте 5 тұрақты өкілі бар. Олар АҚШ, Ресей, ҚХР, Ұлыбритания, Франция. Тұрақты емес қалған 10 мүше ел «Бас Ассамблея» тарапынан екі жылға ағылшын алфавиттік тізіміне қарай сайланады. Алайда, тұрақты мүшелердің бірі дауыс бермесе (вето) шешім қабылданбайды.
   

Кеңестің басты комитетері:

• 
  әскери штабтық комитеті;
  
• 
  жаңа мүшелер қабылдау жөнінде комитеті;
  
• 
  сарапшылар комитеті;
  
• 
  Намибия жөнінде арнайы комитеті.
  

Биполярлық (екі полюсті) жүйенің күйреуінен кейін дүниежүзілік геосаяси ахуалдың өзгеруіне байланысты, экономикалық тұрғыдан қуатты Германия және Жапония мемлекеттері кеңесті кеңейтіп, тұрақты мүше елдер қатарына қосылуды тілге тиек етуде.

Қазіргі таңда БҰҰ-на жарна төлеуден АҚШ-тан кейін Жапония екінші (19 пайыз), ал Германия үшінші (8,7 пайыз) орынға иеленіп отыр.

Айта кететін жәйт, Қауіпсіздік кеңесі органы жаңадан реформалау арқылы кеңейтілетін болса, онда өз аймаөтарында белгілі мөлшерде ықпалдыққа ие Үндістан, Иран, Пәкістан, Туркия және Индонезия т.б. сияқты елдер де тұрақты мүшелікке ұмтылмайтынына кім кепіл. Ал егер олар тұрақты мүшелікке барлық күшімен ұмтылатын болса, онсыз да күрт өзгеріп бара жатқан халықаралық қатынастарды ұшырқтандыратындығы сөзсіз.

3.Бас хатшы және хатшылық.:ұйымының атқарушы органы міндетін жүзеге асырып, оған қауіпсіздік кеңесінің ұсынысы бойынша «Бас Ассамблея» тарапынан бес жыл мерзімге тағайындалатын «Бас хатшы»басшылық етеді.

Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшыларының хатшылық мерзімдері

Бас хатшылар Басқарған жылдары

Т. Ли 1946-1952 жылдар аралығы

Бас хатшының негізгі міндеті БҰҰ шеңберінде ұйымдастырылған конференцияларға қатысып, жыл сайын БҰҰ-ның әр түрлі саладағы қызметі туралы Бас Ассамблеяда баяндама жасау болып табылады.

Штаб пәтері: Гаагада орналасқан [6; 16].

Жоғарыдағы елдердің ішінде мүшелік мерзімдері 31 желтоқсан 2005 жылы аяқталатын елдер де бар. Осыған орай «Экономикалық және әлеуметтік кеңеске» жаңа мүшелерді сайлау үшін 17 қазан 2005 жылы Бас Ассамблеяның кезекті жиыны өтті. Бұл жиында мүше елдердің 2/3 дауысымен мына мемлекеттер 1 қаңтар 2006 жылдан бастап «Экономикалық және әлеуметтік кеңесте» өз қызметтеріне кіріседі: Франция, Жапония, Туркия, Испания,Ангола, Австрия, Бенин, Куба, Чехия, Германия, Гвинея-Бисау, Гайана, Гаити, Мадагаскар, Мавритания, Парагвай, Сауд Арабиясы, Шри-Ланка.

Кеңестің тұрақты комитеттері:

• 
  Үкіметтік емес ұйымдар жөніндегі комиттері;
  
• 
  Қылмыстың алдын алу және онымен күрес жөніндегі комитеттері;
  
• 
  Табиғат ресурстары жөніндегі комитеті;
  
• 
  Дамыту мақсаттарындағы ғылым мен техника жөніндегі үкіметаралық комитеті.
  

Бұдан БҰҰ шеңберінде экономика, гуманитарлық, әлеуметтік салалары бойынша мамандандырылған арнайы мекемелер де бар. Бұл мекемелер БҰҰ құрамында жұмыс істейтін әлеуметтік, экономикалық және гуманитарлық мәселелері бойынша халықаралық ұйымдар болып есептелінеді /10/.

Бірақ мұнай іс-әрекет сонымен бірге Дүниежүзілік мұхиттың ауқымды мәселесін туғызып отыр. Оның мәні Мұхит ресурстарының біркелкі игерілмеуінде, теңіз айналасы ластануының көлемі ұлғаюында, оны әскери белсенділік аренасы ретінде паййдалануда жатыр. Міне, сондықтан да теңіз құқығы бойынша 1982 жылы қабылданған «Теңіздер Хартиясы» деп аталатын БҰҰ Конвенциясының өте зор маңызы бар. Конвенция бойынша жағалаудан бастап 200 теңіз мильдік экономикалық аймақ белгіледі, жағалаулық мемлекеттер де соның шегінде биологиялық және минералдық ресурстарын пайдалануда егеменді құқықтарын жүзеге асыра алады.

Дүниежүзілік мұхитты пайдалану проблемасын шешудің негзгі жолы-барлық әлемдік қауымдастықтың күш-жігерін біріктіруге негізделген мұхит табиғатын тиімді пайдалану, оның байлықтарын кешенді пайдалану болмақ.

Кедейшілікке қарсы күрестегі БҰҰ-ның ролі. Көптеген дамушы елдердің кедейшілік жағдайы аса ірі жалпы адамзатық, жалпы дүниежүзі-лік мәселеге айналды. Сонау 1974 жылдан бастап БҰҰ дүние жүзінде бірде бір адам аш қалпында ұйқыға жатпауын ескерген бағдарлама қабылдады (күн сайын жер бетінде 1 млрд адам аштықта өмір сүруде) [7. 356-415].

Міне, сол себепті дамушы елдердің артта қалушылығын жеңіп шығу әлі де өте- мөте өзекті міндет болып отыр.Оны шешудің басты жолдары тұрмыс пен қызметтің барлық саласында түбегейлі әлеуметтік- экономикалық қайта жаңғыртулар жүргізуде,ғылыми- техникалық прогрессті халықаралық ынтымақты дамытуда, қарусыздандыру болмақ [9. 38].

Тұрақты даму термині БҰҰ құжаттарында 80 жылдардың ортасында пайда болды. БҰҰ-ның Рио-де-Жанейрода өткен қоршаған орта және дамыту жөніндегі конференциясынан (1992 жылы) кейін мемлекеттік және ғылыми ортаның пайдалануына кеңінен енді. Ресейді қоса алғанда, көптеген елдер қоғамды тұрақты дамуға бағдарлайтын Заңдар қабылдады.

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздік алғаннан кейін халықаралық қатынастар жүйесіндегі дербес әрі тәуелсіз мемлекет ретінде көптеген ғаламдық және аймақтық ұйымдарға мүше бола бастады (Қазақстан 1992 жылы 2 наурызда БҰҰ-на мүшелікке қабылданды). Осындай ұйымдарға мүше болу арқылы біз өз еліміздің тәуелсіз мемлекет екендігімізді саяси-дипломатиялық тұрғыдан танытып, ел экономикасын әлемдік экономикамен интеграциялауды көздейміз. Қазақстанның тікелей ашық теңізге шығар жолының болмауы, мұнай және басқа да қазба байлықтар мен өнеркәсіп өнімдерін шет елге тасымалдау кері әсерін тигізіп отыр [10; 9-10].

1. 
   Дүниежүзілік метеорология ұйымы.
   
2. 
   Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
   
3. 
   Дүниежүзілік интеллектуалдық меншік ұйымы
   
4. 
   Дүниежүзілік почта одағы
   
5. 
   Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттік.
   
6. 
   Халықаралық даму ассоциациясы.
   
7. 
   Халықаралық қайта құру және даму банкі.
   
8. 
   Халықаралық валюта ұйымы.
   
9. 
   Халықаралық теңіз ұйымы
   
10. 
    Халықаралық азаматтық авиация ұйымы
    
11. 
    Халықаралық еңбек ұйымы
    
12. 
    Электр байланысы одағы
    
13. 
    Халықаралық қаржы корпорациясы
    
14. 
    Халықаралық ауыл шаруашылығын дамыту қоры.
    
15. 
    БҰҰ-ның білім беру,ғылым мен мәдениет жөніндегі ұйымы.
    
16. 
    БҰҰ-ның өнеркәсіптік даму жөніндегі ұйымы.
    
17. 
    БҰҰ азық түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы
    
18. 
    БҰҰ-ның айналадағы орта жөніндегі бардарламасы.
    

ЮНЕСКО Лондон конференциясында 6 қараша 1945 жылы құрылды. Ал ұйымның жарғысы 4 қараша 1946 жылы өз күшіне енді. 1946 жылы желтоқсан айында ЮНЕСКО БҰҰ-ның арнайы мамандандырылған мекеме статусына иеленді. ЮНЕСКО-ға БҰҰ-на мүше елдердің барлығы енеді [11; 280-300].

Басты мақсаты:

-дүниежүзіндегі өркениеттер мен мәдениеттер арасында ашық диалогы қамтамасыз ету;

-дүниежүзінде интелликтуалды және моральдық қасиетті күшейтуге өз үлесін қосу;

-дүниежүзіндегі мемлекеттер арасындағы білім беру, ғылым және мәдениет саласы бойынша ынтымақтастыққа қолдау болып табылады.

Басты органдары:

1. 
   Бас конференция: екі жылда бір жиналады. Бұл жиынға мүше елдерден басқа, көптеген халықаралық ұйымдардың өкілдері мен ассоциацияланған елдер де қатысады. Конференцияда ұйымның негізгі бағыттары мен саясаты айқындалып, ұйымның бюджеті және жоспарлары бекітіледі. Бұған қоса Бас конференцияда «Бас директор» мен «Атқарушы кеңесінің» мүшелері сайланады.
   
2. 
   Атқарушы кеңесі: Бас конференцияда қабылданған шешімдердің орындалуын қадағалайды. Атқарушы кеңестің жиындары жылына екі рет болады. Кеңестің 58 мүшесі географиялық және мәдени ерекшелігіне сай «Бас конференция» тарапынан сайланады.
   
3. 
   Хатшылық: Бас конференцияда қабылданған бағдарламалардың және шешімдердің орындалуын қадағалайды. Хатшылықты алты жылға сайланатын Бас директор басқарады. 1999 жылдан бастап Бас директорлық қызметін Контиро Мацура (Жапония) атқаруда. ЮНЕСКО-дағы Қазақстанның тұрақты өкілі Олжас Сүлейменов[12;52-60].
   

БҰҰ-ның сауда және даму конференциясы 1964 жылы Бас Ассамблеяның жоғары органы ретінде құралған. Ассоциацияланған ел дегеніміз, автономды статусына ие және сыртқы қатынастарында протекторатты елге тәуелді деген мағынаны білдіреді. Конференцияға БҰҰ-на мүше мемлекеттердің басым көпшілігі қатысады.

ЮНКТАД-тың басты мақсаты:

• 
  Дамушы елдердің экономикалық тұрғыдан аяққа тұруына үлесін қосу үшін халықаралық сауданы дамыту;
  
• 
  Дамыған және дамушы елдердің өзара үкіметаралық ынтымақтастығын нығайтуға жәрдемдесу;
  
• 
  Мүше мемлекеттерде азаматтық қоғам мен демократиялық институттардың дамуына ықыласты рай туғызу;
  
• 
  Үкімет пен жеке кәсіпкерлер арасында қомақты диалогты қамтамасыз ету.
  

Басты органдары:

1. 
   Жоғары деңгейдегі конференция.
   
2. 
   Сауда және даму кеңесі, қаржы жобалары мен орта мерзімді жобаларды жүзеге асырушы жұмысшы тобы мен ЮНКТАД халықаралық сауда орталығының істеріне қатысты кеңесшілдік тобы.
   
3. 
   Тұрақты комитеттері мен уақытша құрылған жұмысшы топтары.
   
4. 
   Хатшылық
   
5. 
   Халықаралық инвестиция мен трансұлттық корпорация-ларға арналған комиссиясы.
   
6. 
   Даму мақсатындағы ғылым мен техника бағытталған комиссиясы
   

БҰҰ-ның Еуропалық экономикалық комиссиясы (БҰҰ/ЕЭК) «Экономика-лық және әлеуметтік кеңесі (ЭКОСОС) тарапынан 1947 жылы құрылған. 1951 жылы болса «Еуропалық экономикалық комиссиясы» БҰҰ-ның тұрақты органы статусына иеленді.

Мүше мемлекеттер: АҚШ, Ресей, Франция, Австрия, Әзірбайжан, Албания, Андорра, Армения, Белорусь, Бельгия, Болгария, Босния және Герцоговина, Ұлыбритания, Венгрия, Германия, Грекия, Грузия, Дания, Израиль, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Қазақстан, Қырғызстан, Канада, Кипр, Латвия, Литва, Лихтенштейн, Люксембург, Мальта, Молдава Республикасы, Монако, Нидерланды, Норвегия, Польша, Португалия, Румыния, Сан-Марино, Словакия, Словения, Тәжікстан, Түркменстан, Туркия, Өзбекстан, Украина, Финляндия, Хорватия, Чехия, Швейция, Швейцария, Эстония, Югославия.

Басты мақсаты:

• 
  Мүше мемлекеттердің өзара және басқа да елдермен экономикалық қатынастарды күшейтіп дамытуына жәрдемдесу;
  
• 
  Тұрақты даму саясатын жүзеге асыруға ықыласты рай туғызу;
  
• 
  Үкіметаралық ынтымақтастықты нығайту;
  
• 
  Мүше мемлекеттерді экономикалық, техникалық және статистикалық жобаларға қатысты бағдарламамен қамтамасыз ету болып табылады.
  

БҰҰ-ның Еуропалық экономикалық комиссиясының құрылымы:

1. 
   Комиссияның тұрақты комитеті.
   
2. 
   Хатшылық
   

Азия және Тынық мұхит елдеріне арналған экономикалық және әлеуметтік комиссиясы «Экономикалық және әлеуметтік кеңесі» (ЭКОСОС) тарапынан 1974 жылы құрылған. 49 мемлекет пен 10 ассоциацияланған елдер мүше болып табылады [13; 7].

Мүше мемлекеттер: АҚШ, Ресей, Франция, Австрия, Әзірбайжан, Армения, Ауғанстан, Бангладеш, Бруней, Бутан, Вануату, Ұлыбритания, Вьетнам, Үндістан, Индонезия, Иран, Қазақстан, Камбоджа, Қырғызстан, ҚХР, Кирибати, Корея Халық Демократиялық Республикасы, Лаос, Малайзия, Мальдивия аралдары, Маршалл аралдары, Монғолия, Мьянма, Науру, Непал, Нидерланды, Жаңа Зеландия, Пәкістан,Папуа-Жаңа Гвинея, Горея Республикасы, Самоа, Сингапур, Солосон аралдары, Микронезия Құрама Штаттары, Тәжікстан, таиланд, Тонго, Тувалу, Түркменстан, Өзбекстан, Фиджи, Филиппин, Шри-Ланка.

Ассоциацияланған елдер: Солтүстік Маршалл аралдары, Кука аралдары, Франциялық Полинезия, Гуам, Манау, Жаңа Каледония, Ниуэй, палау, Америкалық Самоа.

ЭСКАТО-ның басты мақсаты:

Азия-Тынық мұхит аймағында әлеуметтік прогресс пен экономикалық дамуды жүзеге асыру.

Штаб пәтері Таиланд Бангкок қаласында орналасқан.

Басты органдары:

1.Хатшылық

2. Жоғары басшылық конференциясы [14; 136-140].

БҰҰ-ның Батыс Азияға арналған экономикалық және әлеуметтік комиссиясы ЭКОСОС тарапынан 1973 жылы «Батыс Азия елдеріне арналған экономикалық комиссиясының» мирасқоры ретінде құрылды.

Комиссияға 13 мемлекет мүше: Бахрейн, Египет, Ирак, Иордания, Палестина, Катар, Кувейт, Ливан, Біріккен Араб Әмірліктері, Оман, Сауд Арабиясы, Сирия Араб Республикасы [15; 663-680].

Басты мақсаты:

-Мүше мемлекеттерге Батыс Азияда экономикалық интеграция мен ынтымақтастықты ұлғайту және дамыту үшін саяси кеңес беру;

-Батыс Азияның дамуын көздейтін аймақтық және халықаралық ұйымдармен қатынастарды күшейту.

Басты органдары:

1. 
   Хатшылық.
   
2. 
   Даму мақсатын көздейтін білім және техника, транспорт және байланыс, табиғи байлықтар, демография және ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп саларына бағытталған бөлімшелері.
   

БҰҰ-ның Латын америкасы мен Кариб жағалауындағы елдерге арналған экономикалық комиссия ЭКОСОС тарапынан 1948 жылы құрылды [16; 478-480].

Мүше мемлекеттер: АҚШ, Франция,Ұлыбритания, Антигуа және Барбуда, Аргентина, Багам аралдары, Барбадос, Белиз, Боливия, Бразилия, Венесуэла, Гаити, Гайана, Гватемала, Гонду-рас, Гренада, Доминика, Диминикан Республикасы, Испания, Италия, Канада, Колумбия, Коста-Рика, Куба, Мексика, Нидерланды, Никарагуа, Панама, Парагвай, Перу, Португалия, Сальвадор, Сент-Винсент және Гренадины, Сент-Кист және Невис, Сент-Люсия, Суринам, Тринидад және Тобаго, Урагвай, Чили, Эквадор, Ямайка.

Ассоциацияланған елдер: Британдық Виржин аралдары, Виржиниялық аралы, Монтсерра, Нидерландық Антиль аралы, Аруба аралы, Пуэрто-Рико.

Басты мақсаты:

-Латын Америкасы мен кариб жағалауындағы елдердің экономикалық дамуын қамтамасыз ету;

-мүше мемлекеттер арасында экономикалық ынтымақтас-тықты нығайту;

-аймақтың дамуына арналған экономикалық және техникалық зерттеулер жүргізу;

-мүше мемлекеттердің ғаламдық деңгейде экономикалық мүддесін қорғау.

Штаб пәтері Чилидің Сантьяго қаласында орналасқан [17; 432].

Басты органдары:

1. Жылына екі рет жиналатын тұрақты комиссиясы.

2.Сан-алуан салада қызмет атқаратын комитеттері

БҰҰ-ның Латын Америкасы мен Кариб жағалауындағы елдерге арналған экономикалық комиссиясы жыл сайын әр түрлі анықтамаларды жарыққа шығаруда.

Біріккен Ұлттар Ұйымының Африка елдеріне арналған экономикалық комиссиясы

(ООн/ЭКА: Экономическая комиссия ООН по Африке)

БҰҰ-ның Африка елдеріне арналған экономикалық комиссия 1958 жылы құрылды. Қазіргі таңда ұйымға 53 мемлекет мүше.

Мүше мемлекеттер: Алжир, Ангола, Бенин, Ботсвана, Буркина-Фасо, Бурунди, Габон, Гамбия, Гана, Гвинея, Гвинея-Бисау, Джибути, Египет, Заир, Замбия, Зимбаве, Кабо-Верде, Камерун, Кения, Комор аралдары, Конго, Кот-д Ивуар, Лесото, Либерия, Ливия, Маврикий, Мавритания, Мадагаскар, Малави, Мали, Мароко, Мозамбик, Намибия, Нигер, Нигерия, Руанада, Сан-Томе және Принсипи, Свазиленд, Сейшель аралдары, Сенегал, Сомали, Судан, Сьерра-Леоне, Танзания, Того, Тунис, Уганда, Орталық Африка Республикасы, Чад, Экваториалдық Гвинея, Эритра, Эфиопия, Оңтсүтік Африка Республикасы [18; 359-360].

Басты мақсаты:

• 
  Африка аймағында экономикалық және әлеуметтік дамуды жүзеге асыру;
  
• 
  Мүше елдер арасындағы экономикалық қатынастарды нығайту;
  
• 
  Экономикалық даму бағытында Африка елдеріне қаржылай көмектесу.
  

Басты органдары:

1.Министрлер конференциясы-ұйымның ең жоғары органы болып табылады. Жылына бір рет Аддис-Абебада өз жиынын өткізеді. Бұл конференцияда жалпы ұйымға қатысты барлық іс-шаралар жан-жақты талқыланып, мүше елдерге ұсыныстық ұйғарым шығарылады.

2.Хатшылық-«Бас хатшы» басқаратын хатшылық ұйымның күндік қызметтерін атқарады. Хатшылық құрамында «Африка әйелдеріне қатысты ғылыми зерттеу институты», «Ұйымның саясаты мен бағдарламаларын үйлестіретін бөлімше», «Техникалық ынтымақтастықты үйлестіруші институт» сияқты органдар өз қызметін атқарып келеді.

3.Бағдарламаларды жасақтайтын және оны жүзеге асыратын көп ұлтты орталықтар: бұл орталықтардың басты мақсаты, Африка аймағындағы елдерді бірікетіретін экономикалық қоғамдастық ұйымын құруға ықыласты рай туғызу болып табылады. Орталықтардың бөлімшелері Яундада (Камерун), Лусакада (Мозамбик), Танжерде (Марокко) және Ниамада (Нигерия) орналасқан [19; 36].

Біріккен Ұлттар Ұйымының өнеркәсіптік даму жөніндегі ұйымы

(ЮНИДО: ООН по промышленному развитию)

ЮНИДО Бас Ассамблея тарапынан 1967 жылы құрылды. 1985 жылдан бері БҰҰ-ның мамандандырылған мекемесі сатусына ие.

166 мемлекет мүше болған.

Басты мақсаты:

• 
  Біріккен Ұлттар Ұйымы жүйесінде өнеркәсіптік даму бағытындағы саясатты үйлестіру;
  
• 
  Ұлттық, аймақтық және ғаламдық деңгейде өнеркәсіптік даму мен ынтымақтастық салаларында мүше мемлекеттер арасында қатынастарды нығайту [20; 192-205].
  

Басты органдары:

1. 
   Жоғары басшылар конференциясы.
   
2. 
   Өнеркәсіптік даму кеңесі.
   
3. 
   Хатшылық және Бас директоры.
   
4. 
   Жергілікті жерлердегі ЮНИДО бөлімшелері.
   
5. 
   Бюджеттік және жоспарлау комитеті.
   
6. 
   Техникалық комитеті.
   

ФАО 16 қазан 1945 жылы құрылып, Біріккен Ұлттар Ұйымының мамандандырылған мекемесі статусына ие.

Мүше елдер: Еуропалық Одаққа ЮНИДО-ға мүше елдердің барлығы, бұған қоса Біріккен Араб Әмірліктері, Соломон аралдары және Оңтүстік Африка Республикасы да ұйымға мүше болып табылады. Ал Пуэрто-Рико ассоциацияланған ел ретінде ұйымда тіркелген [21; 97].

ФАО-ның басты мақсаты:

• 
  Дүниежүзіндегі ашаршылықты жою;
  
• 
  Халықтың тұрмысы мен азық-түліктің сапасын жақсарту;
  
• 
  Ауыл тұрғындарының өмір деңгейін көтермелеу;
  
• 
  Ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасын күшейту.
  

Басты органдары:

1. 
   Бас конференция.
   
2. 
   ФАО кеңесі және оның комитеттері
   
3. 
   Бас директор мен хатшылық
   
4. 
   Аймақтық бөлімшелері мен байланыс бюросы.
   

Бірақ мұнай іс-әрекет сонымен бірге Дүниежүзілік мұхиттың ауқымды мәселесін туғызып отыр. Оның мәні Мұхит ресурстарының біркелкі игерілмеуінде, теңіз айналасы ластануының көлемі ұлғаюында, оны әскери белсенділік аренасы ретінде паййдалануда жатыр. Міне, сондықтан да теңіз құқығы бойынша 1982 ж қабылданған «Теңіздер Хартиясы» аталатын БҰҰ Конвенциясының өте зор маңызы бар. Ол жағалаудан бастап 200 теңіз мильдік экономикалық аймақ белгіледі, жағалаулық мемлекеттер де соның шегінде биологиялық және минералдық ресурстарын пайдалануда егеменді құқықтарын жүзеге асыра алады. Дүниежүзілік мұхитты пайдалану проблемасын шешудің негзгі жолы-барлық әлемдік қауымдастықтың күш-жігерін біріктіруге негізделген мұхит табиғатын тиімді пайдалану, оның байлықтарын кешенді пайдалану болмақ [24; 663-680].

Міне, сол себепті дамушы елдердің артта қалушылығын жеңіп шығу әлі де өте- мөте өзекті міндет болып отыр.Оны шешудің басты жолдары тұрмыс пен қызметтің барлық саласында түбегейлі әлеуметтік- экономикалық қайта жаңғыртулар жүргі-зуде,ғылыми- техникалық прогрессті халықаралық ынтымақты дамытуда, қарусыздандыру болмақ.

Ғаламдық үкіметаралық ұйым дегеніміз, дүниежүзіндегі мемлекеттер-дің басым көпшілігін біріктіретін халықаралық бірлестік болып табылады. Бұндай ұйымдар өз алдына ғаламдық мақсаттар қояды. Қазіргі таңда осындай ұйымдардың ішінде ең беделдісі-Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ). БҰҰ-да қабылданған шешімдер ғаламдық деңгейде барлық мемлекеттерді қамтиды.

Аймақтық үкіметаралық ұйым болса, белгілі бір географиялық аймақ шеңберінде орналасқан немесе белгілі бір критерийлерге сай келетін мемлекеттерді ғана біріктіретін халықаралық бірлестік. Бұл категорияға мысал ретінде «Африка бірлігі ұйымын» (АБҰ) т.б. жатқызуға болады. АБҰ-на тек қана Африка аймағында орналасқан елдер мүше бола алады. Африка құрылығынан тысқары орналасқан елдер болса бақылаушы мәртебесінде ұйым жиындарына қатысады.

Алайда, 1991 жылы биполярлық (екі полюсті) жүйенің күйреуінен кейін «Еуропа қаіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы» (ЕҚЫҰ) мен «Солтүстік Атлант келісім шарты ұйымы (НАТО) сияқты бірлестіктер аймақтықтан ғаламдыққа айналды. 1991 жылына дейін екі ұйым да коммунистік идеологияға (КСРО) және «Варшава пактіне» қарсы бағытталған еді. Варшава пакті мен КСРО-ның ыдырауына байланысты ЕҚЫҰ және НАТО дүниежүзіндегі мемлекеттердің өзара ынтымақтастығы мен қауіпсіздігі қамтамасыз ету бағытында ғаламдық үкіметаралық бірлестік ретінде қайта құрылды. Қазіргі таңда бұл ұйымдардың ғаламдық бағыт ұстануында дүниежүзіндегі мемлекеттердің бір-біріне саяси, экономикалық тәуелділігі маңызды рөл атқарғандығын ескерген жөн.

Мүше мемлекеттер: АҚШ, Бельгия, Германия, Дания, Италия, Исландия, Испания, Франция, Канада, Люксембург, Нидерланды, Норвегия, Ұлыбритания, Туркия, Грекия, Португалия. 1999 жылы Чехия, Польша және Венгрия НАТО-ға толыққанды мүше ретінде қабылданды.

• 
  Ұйымға мүше мемлекеттердің тәуелсіздігін, қауіп-сіздігі мен шекара тұтастығын, өзін-өзі қорғау деңгейін күшейту үшін керекті барлық жағдайларды жасау;
  
• 
  Еуро-Атлантикадағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтап, диалог және ынтымақтастық арқылы дүниежү-зіндегі мемлекеттер арасында бейбіртішілік қатынастар орнатуға көмектесу.
  

• 
  Саяси комиеті;
  
• 
  Қорғаныс мәселелерімен айналысатын комитеті;
  
• 
  Азаматтық және әскери бюджеттік комитеті;
  
• 
  Қауіпсіздік комитеті;
  
• 
  Әуе навигациясының қауіпсіздігіне бағытталған комитеті;
  
• 
  Инфрақұрылым комитеті;
  
• 
  Қарулы күштер комитеті;
  
• 
  Азаматтық қорғаныс жобаларына қатысты комитеті;
  
• 
  Білім, ғылым және мәдениет салаларымен айналысатын комитеті.
  

КСРО-ға қарсы бағыт ұстанған НАТО ұйымы биполярлық жүйенің күйреуінен кейін жаңа мақсат белгілеп қайта жанданады. Осыған орай НАТО жаңа мақсаты мен стратегиясын бейнелейтін декларациялар қабылдады:

-Лондон декларациясы (1990 ж);

-Рим декларациясы (1991 ж);

-Альянстың жаңа стратегиялық концепциясы (1991 ж);

-НАТО-ның «Бейбітшілік үшін әріптестік» атты жобасы (1994ж) /18/.

Аталмыш декларациялардың ішінен «Альянстың жаңа стратегиялық концепциясы» мен «Рим декларациясы» маңызды ролге ие. Жаңа стратегиялық концепциясында НАТО биполярлық жүйенің күйреуінен кейін, дүниежүзіндегі мемлекеттер арасында бейбітшілікті қамтамасыз ету, ғаламдық деңгейде саяси тұрақтылықты сақтау мақсатында қызметін одан әрі жалғастыратындығын бейнелеген. Бұл мақсатқа жету үшін НАТо басшылары басқа да елдермен қатынастарын «Диалог», «Ынтымақтастық», «Ұжымдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету» принциптеріне сай орнататындығын мәлімдеді. Ал Рим декларациясында болса, НАТО ең алдымен ЕҚЫҰ, еуропалық одақ, Еуропа кеңесі және БҰҰ сияқты әлемде беделді ұйымдармен ынтымақтастыққа іс атқаратын-дығын бекітті. Бұған қоса НАТО 1991 жылы дүниежүзінде қалыптасқан жаңа геосаяси ахуалға сай НАТО мүшелері мен ескі «варшава пактіне» мүше мемлекеттер арасында «Солтүстік Атлант ынтымақтастық кеңесін» құрған. Ал бұл кеңестің кеңейтілген түрі 1994 жылы «Бейбітшілік үшін әріптестік» бағдарлама болып табылады. Бұл бағдарламаға Ресей, Австралия, Қазақстан, Әзірбайжан, Албания, Армения, Болгария, Венгрия, Грузия, Қырғызстан, Латвия, Литва, Македония, Молдова, Польша, Румыния, Словакия, Словения, Тәжікстан, Өзбекстан, Украина, Финляндия, Чехия, Швейцария, Швейция, Эстония мемлекеттері қосылған. Бұл бағдарлама мына мақсаттарды ұстанады:

• 
  Бағдарламаға мүше елдермен НАТО арасындағы әскери ынтымақтастықты дамыту;
  
• 
  Бағдарлама шеңберіндегі елдерге әскери жабдықтарды заманға сайй технологиямен жабдықтауға көмектесу;
  
• 
  ЕҚЫҰ және БҰҰ шеңберінде ұйымдастырылған әскери операцияларға күштерге демократиялық бақылау орнату болып табылады.
  

-саясат және қауіпсіздік мәселелеріне мүше елдер арасында кеңес пен пікір алмасуға ықыласты рай туғызу болып табылады.

Бұған қоса НАТО-ның биполярлық жүйенің күйреуінен кейін жаңа стратегиялық концепциясына сай «Еуразия аймағына» қарай кеңеюі саясатын ұстанады. «Еуразия аймағы» халықаралық саясатта маңызды ролге ие. Алып мемлекеттер бұл аймақта өз ықпалын кеңейтпек. Себебі, көптеген геосаяси теоретиктердің де (Р.Челлен, А.Мэхен, Г.Макиндер, Дж. Фейргриф, К.Хаусховер, Н. Спайкмен, Г.Уайжерт т.б.) тұжырымдамала-рын ескеретін болсақ, «Еуразия аймағында» ықпалын кеңйеткен мемлекеттің дүниежүзіне өз үстемдігін орнататындығы мәлім. Осыған қатысты АҚШ-тың танымал геосаясатшысы Збигнев Бжезинский «Ұлы шахмат тақтасы» атты еңбегінде АҚШ-тың Еуразия аймағына қатысты геостратегиялық тұжырымдамасын жасады. Збигнев Бжезинский өз тұжырымдамасында АҚШ басшыларына «Еура-зия аймағына» ірі мемлекеттердің мүдделерінің үйлестіруін және АҚШ-тың аймақтағы үстемдігін сақтап қалуын ұсынды. Осыған орай АҚШ-тың ықпалы басым НАТО ұйымы «еуразия аймағына» қатысты беделді мемлекет ретінде есептелінетін Ресеймен ынтымақтастықты тереңдетуді көздеді. 1997 жылы Ресей-НАТО өзара тұрақты кеңесі құрылды. Ресей-НАТО өзара тұрақты кеңестің басты мақсаты:

-НАТО мен Ресей арасында қауіпсіздік, ынтымақтастық және т.б. көптеген салалар бойынша қатынастарды нығайту болып табылады.

1991 жылы Варшава Шарты Ұйымының таратылуы, КСРО-ның ыдырауы АҚШ-тың көшбасшылық ролін күшейтіп, еуропалық істерге НАТО ықпалының өсу факторларын қалыптастырды. КСРО-ның күйреуі және Варшава Шарты Ұйымының таратылуы-Еуропадағы стратегиялық геосаяси тепе-теңдікті күрт бұзды. НАТО блогы өзінің әскери техникасын сақтай отырып, үстемдік ұстанымын алды. НАТО ықпалының өсуі Варшава блогының бұрынғы мүшелерінің НАТО- ға мүшелікке кіру кезекте тұрған факторлармен белгіленеді. 1997 жылы НАТО- ның мүшелері : Польша, Чехия, және Венгрия болды. Ал 2001 жылы НАТО қатарына – Румыния, Болгария, Словакия, Словения, Латвия, Литвия, және Эстония кірді.

Дүние жүзіндегі аймақтық- экономикалық ықпалдастықтар. Ықпалдастық (лат.)- қалпына келтіру , толтыру, қандайда бір , бөліктерді, элементтерді тұтас біріктіру деген мағананы білдіреді.( Экономикалық мағына) деп, ықпалдастық екі немесе оданды көп мемлекеттердің ұлттық шарашылықтарын өзара икемдеу және біріктірудің экономикалық үрдісін айтады. Екінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде , батыс еуропалық елдердің ұстанымдардың әлсіреуі, сондай-ақ отарлық жүйенің құлауы олардың күштерінің әскери- саяси және экономикалық бірігуіне қозғау салды. Экономикалық факторлар, батыс еуропалық монополиялардың мүдделері, сонымен қатар АҚШ-тың социалистік лагерьмен бәсекелестігі, Еуропаның біріктіруші күштерінің маңызды сәтін құрады /19/.

Біріңғай экономикалық бірлестірікті қалыптастыру нәтижесінде тауарлар мен қызмет көрсетудің еркін ауыстырылуы үшін жағдай туғызды, мемлекеттер аз шығынмен осы ұйымға кіру жөнінде келіссөздерді үйлесімді жүргізе алады. Аталмыш ұйымдардың маңызды міндеттері ұлттық көлік жүйесін дамыту , бірегей ғылыми-техникалық Байқоңыр кешенін бірлесіп пайдалану, Ресей құбыр жолдары арқылы мұнай мен газды айдау және тасымалдау бірлескен жобаларын өмірге енгізу болып табылады.

2004 жылы Ташкентте өткен маусым саммитінде-есірткі таратумен заңсыз айналысушылармен күресу және ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды [24; 663-680].

2004 жылы желтоқсан айында БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы Шанхай ұйымын оның (БҰҰ-ның) қызметінің бірқатар форматтарына қатысу құқығымен бақылаушы ретінде тіркеді. ҚХР төрағасы Ху Цзиньтао бірлескен экономикалық жобаларды жүзеге асыру үшін 900 млн доллар көлемінде несие бөлуге дайын екендігі туралы мәлімдеді /20/.

Дүниежүзілік банк тобы және БҰҰ. Дүниежүзілік банк тобыны 4 институт кіреді:

-қайта құру және халықаралық даму банкі;

-халықаралық қаржы корпорациясы;

-халықаралық даму қауымдастығы;

-инвестициялық кепілдіктер жөніндегі көп жақты агенттік (ИКЖА).

Қайта құруға және халықаралық даму банкі (ҚХДБ)-бұл БҰҰ-ны құруға маманданған мүше елдерге қарыз беретін халықаралық несие ұйымы.

Банк 1944 жылы құрылып, 1946 жылы операцияларға кірісті. ҚХДБ-ге 180-ге жуық мемлекет кіреді. КСРО банк қызметіне қатыспаған, ал Ресей Федерациясы қатысады [25; 136-140].

ҚХДБ-ның несие саясатын АҚШ және басқа да дамыған капиталистік мемлекеттер анықтайды.

Дүниежүзілік мұхитты қорғаудағы БҰҰ-ның ролі. Бүкіл өндірістік және ғылыми іс-әрекет нәижесінде Дүниежүзілік мұхит шегі мен теңіз-құрылық түйісуі аймағында әлемдік шаруашылықтың ерекше құрамды бөлігі-теңіз шаруашылығы пайда болды. Оған өндіруші және қайта өндеуші өнеркәсіп, балық аулау, көлік, сауда, рекреация мен туризм енеді. Тұтас алғанда, теңіз шаруашылығымен кем дегенде 100 млн адам айналысады.

Бірақ мұнай іс-әрекет сонымен бірге Дүниежүзілік мұхиттың ауқымды мәселесін туғызып отыр. Оның мәні Мұхит ресурстарының біркелкі игерілмеуінде, теңіз айналасы ластануының көлемі ұлғаюында, оны әскери белсенділік аренасы ретінде паййдалануда жатыр. Міне, сондықтан да теңіз құқығы бойынша 1982 ж қабылданған «Теңіздер Хартиясы» аталатын БҰҰ Конвенциясының өте зор маңызы бар. Ол жағалаудан бастап 200 теңіз мильдік экономикалық аймақ белгіледі, жағалаулық мемлекеттер де соның шегінде биологиялық және минералдық ресурстарын пайдалануда егеменді құқықтарын жүзеге асыра алады. Дүниежүзілік мұхитты пайдалану проблемасын шешудің негзгі жолы-барлық әлемдік қауымдастықтың күш-жігерін біріктіруге негізделген мұхит табиғатын тиімді пайдалану, оның байлықтарын кешенді пайдалану болмақ.

Кедейшілікке қарсы күрестегі БҰҰ-ның ролі. Көптеген дамушы елдердің кедейшілік жағдайы аса ірі жалпы адамзатық, жалпы дүниежүзілік мәселеге айналды. Сонау 1974 ж. БҰҰ 1984ж. бастап дүние жүзінде бірде бір адам аш қалпында ұйқыға жатпауын ескерген бағдарлама қабылдады.

Міне, сол себепті дамушы елдердің артта қалушылығын жеңіп шығу әлі де өте- мөте өзекті міндет болып отыр.Оны шешудің басты жолдары тұрмыс пен қызметтің барлық саласында түбегейлі әлеуметтік- экономикалық қайта жаңғыртулар жүргізуде,ғылыми- техникалық прогрессті халықаралық ынтымақты дамытуда, қарусыздандыру болмақ.

Тұрақты даму термині БҰҰ құжаттарында 80ж ортасында пай да болды. БҰҰ-ның Рио-де-Жанейрлда өткен қоршаған орта және дамыту жөніндегі конфе-ренциясынан (1992ж) кейін мемлекеттік және ғылыми ортаның пайдалануына кеңінен енді.Ресейді қоса алғанда, көптеген елдер қоғамды тұрақты дамуға бағдарлайтын Заңдар қабылдады.

1. 
   Шреплер Х.А.Международные экономические организации. Справоч-ник. Москва: Международные отношения, 1999г, 456-470 стр
   
2. 
   Арынов Е.М., Трофимов А.Е. Международные экономические организации и экономические союзы. Алматы., 1996г, 198-202 стр
   
3. 
   «Қазақстан». Ұлттық энциклопедиясы. /Бас редакторы Нысанбаев Ә. Алматы 2001 ж., 719-725 беттер
   
4. 
   Фельтхем Р. Настольная книга дипломата. Минск: Новое звание, 2001г., 298-301 стр
   
5. 
   Жарбосынова М. Ұлттар ұйымы және Қазақстан // Егемен Қазақстан, 2002ж., 17 қазан, №244., 21 бет
   
6. 
   Лаумулин М. Мировое правительство. //Континент, 2005г., 10-23 августа, №15., 16 бет
   
7. 
   Ломакин В.К. Мировая экономика. Учебник для вузов. М., ЮНИТИ, 1999, 735-761 стр.
   
8. 
   Исламов А.И. Лекции по истории международных отношений. Учебник. Шымкент, 170-200 стр
   
9. 
   Ташимбаев М.С. Расширение Европейского союза и его последствия для Европы// Саясат., 1999г., №1 ., с 38
   
10. 
    Лаумулин М. На пути к новый Европы// Континент.,2003г., №8., с 9-10
    
11. 
    Сахариев С.С. Әлем экономикасы. ІІ-Оқулық. Алматы: Дәнекер., 2003ж, 280-300 беттер
    
12. 
    Токаев К. Дипломатия Республики Казахстан. Астана: Елорда, 2001г., 52-60 стр
    
13. 
    Жақып М. Еуропа кеңесінің кімнің сөзі өтімді. //Егемен Қазақстан., 2005ж, №110., 7 бет
    
14. 
    Ермаков В.А. Казахстан в современном мире. Алматы: Жибек жолы, 2003г., 136-140 стр
    
15. 
    Қазақ-Совет Энциклопедиясы. 8-том., А: 1976ж., 663-680 беттер
    

17.Гаджиев К.С. Введение в геополитику. Изд 2-е. Учебник для вузов. М., 2001г., 432 стр

18.Нартов Н.А. Геополитика. Учебник для вузов. М: ЮНИТИ, 1999г., 359-365 стр

19.Лаумулин М. Большие планы. //Континент., 2005 г., 16-29 ноября., №22., с 31

20.Байтісиев Ә. Халықаралық экономикалық қатынастар. Оқу құралы. Алматы: Санат., 1998 ж, 192-205 беттер

21. Фельтхем Р. Настольная книга дипломата. Минск: Новое звание, 2001., стр 29-33

22. Бержеков В.М. Старницы дипломатической истории.-4-е изд.М.1987., с 97

23. Репникова С.Л. ООН- в мировой политике. // Саясат. 2000.,№ 7., с 13-15

24. Қазақ-Совет Энциклопедиясы. 8-том., А: 1976ж., 663-680 беттер

25.Ермаков В.А. Казахстан в современном мире. Алматы: Жибек жолы, 2003г., 136-140 стр