Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

144
 
 
 
 
1  –  манжет;  2  –  майлау  сақинасы;  3  –  пластиналы  серіппе;  4  –  поршень;  5  –  босату 
серіппесі; 6 – сұққы; 7 – сояуыш; 8 – алдыңғы қақпақ; 9 – тор тәріздес сүзгі; 10 – резеңке 
ығырық; 11 – бұрандама; 12 – тіреу (сақтандырғыш) сақина; 13 – сояуыштың бастиегі; 
14 – корпус; 15 – артқы қақпақ; 16 – бағыттаушы құбыр
 
 
5.13-сурет. Шарт. № 188Б (а) жәнешарт. № 502Б (б) тежеуіш цилиндрлері: 

145
 
 
 
7 
8 
9 10 11 12 13 
Рис. 5.14. Тормозные цилиндры уел. № 501Б (а) и ТЦР-3 (б): 
 
 
5.14-сурет. Шарт. № 501 Б (а) және ТРЦ-3 (б) тежеуіш цилиндрлері 
 
1 – реттегіштің стақаны; 2 – қайту серіппесі; 3, 8 – конус тәріздес төлкелер; 4 – сүйемелі 
фланец;  5,  18  –  шарикті  иінтіректер;  6  –  поршеннің  сояуышы;  7,  12  –  тіреу 
бұрандамалары; 9 – қорғаныс қабығы; 10 – қақпақ; 11 – қосымша сомын; 13 – реттегіш 
сомын; 14 – серіппе; 15 – корпус; 16 – поршень; 17 – түп; Т –  реттегішпен автоматты 
қолданылатын, ТЦ жүрісін анықтайтын арақашықтық 

146
 
 
 
 
ТЦР-3  тежеуіш  цилиндрі  дәнекерленген  түбі  17  бар  корпустан  15 
және сүйемелі фланецтен 4тұрады.. 
Корпустың  ішіне  реттегіш  стақаны  1  орнатылған,  оған  қайтарма 
серіппесінің 2 күші әсер етеді. Резеңке манжеті және майлау сақинасы 
бар  поршень  16  өзінің  бағыттауышы  бөлігімен  стақанға  1  қойылған. 
Поршеннің  сояуышының  6  өздігінен  тежелмейтін  бұрандамасы  бар, 
оған  реттегіш  13  және  қосымша  11  сомындар  бұралған.  11  және 
13сомындарының  цилиндрлік  бөліктеріне  тоқтатқыш  сақиналармен 
тіреуіш  5  және  18  шарикті  иінтіректер  бекітілген.  11  және13 
сомындарының конус тәріздес бөліктері шарикті иінтіректер арқылы 8 
және  3  конусты  төлкелерге    әсер  ететін  серіппелермен  қысылады. 
Реттегіш  стақаны  ішкі  жағында  конус  тәріздес  үйкелісті  бету  бар 
бұрандамалы  қақпақпен  10  жабылған,  ол  арқылы  стақан  қосымша 
сомынға 11 сүйенеді. 
Тежеуіш  цилиндрінің    алдыңғы  қақпағының  ауызына  7  және  12 
тіреу  бұрандамалары  бұралған.  Болт  12  бұрап  алынғаннан 
кейінкөлденеңбағытта  жылжи  алады  және  конусты  төлкенің  8 
сақиналы  бетінен  таңдап  алынған  А  арақашықтыққа  орнатыла  алады. 
Бұл қашықтық тежеуіш цилиндрі сояуышының жүрісін анықтайды, ол 
реттеуішпен  автоматты  түрде  сүйемелденеді.  Басқа  сөзбен  айтқанда, 
бұл  арақашықтық  тозығы  жетпеген  қалыпта,  қалып  пен  дөңгелектің 
арасындағы  қалыпты  саңылауға  сәйкес  келеді.Қақпақтың  мойынына 
қорғаныс қабы 9 кигізілген. 
Тежеу кезінде поршень және стақан оңға бұрылады, және тежеуіш 
цилиндрінің поршенінен күш конусты төлке 3 және реттеуші сомын 13 
арқылы  сояуышқа  6  беріледі.    Егер  тежеуіш  цилиндрінің  сояуыш 
шығысы  орнатылған  А  арақашықтығынан  кем  немесе  тең  болса,  онда 
тежеу  кезіндегідей,  босатқан  кезде  де  реттегіш  стақанының  1  және 
сояуыштың  6  қатысты  қалпы  сақталады.  Сояуыштың  6  А 
қашықтығынан артық шыққан жағдайда, конусты төлкенің 8 сақиналы 
беті бұрандаманың 12 артқы ілмегіне тіреледі, және сояуыштың кейінгі 
шығуына  қарай  қосымша  сомын  11  айналады,  ол  конусты  төлкенің  8 
конусты  үйкелісті  бетімен  жанасқан  қалпында  қала  отырып,  сояуыш 
бойымен  бұралады.Тежеуішті  босатқан  кезде  стақан  1    тежеуішті 
цилиндрінің  поршенімен бірге  серіппемен 2  бастапқы  қалыпқа  (солға) 
жылжиды, төлке 8 бұрандаманың 7 артқы ілмегіне дейін тіреледі және 
сояуыштың  босату  қалпына  кейінгі  қозғалысы  тоқтатылады.  Қайту 
серіппесінің  әсерімен  стақанның  қосымша  сомынға  11  қақпағы  10 
тақалғанша кейінгі қозғалыстарында реттеніш сомынның 13 сояуыштан 
бұралуы  орын  алады,    ол  серіппенің  14  әсерімен  конусты  төлкемен  3 
байланысын сақтап қалады.  
Осылайша, тежеуіш цилиндрі сояуышының тұрақты жүрісін сақтап 
тұру  сояуыштың  бастапқы  қалпында  стақаннан  тиісті  шығуымен 
қамтамсыз етіледі.  
Композициялық 
қалыптармен 
жабдықталған, 
жолаушылар 

147
 
 
 
вагонының тежеуіш цилиндрінің сояуышында, ұзындығы 70 мм арнайы 
қамытты  орнатады  және  бекітеді.  Сол  себептен  босату  кезінде 
поршень, тежеуіш цилиндрінің «зиянды» кеңістігінің көлемін шамамен 
7  л  дейін  арттыра  отырып,  қамыт  ұзындығының  бастапқы  қалпына 
дейін (артқы қақпаққа дейін) жетпейді. Яғни, тоолқ қызметтік тежеуде 
сояуыштың 130.. .160 мм толық шығысында поршеннің жылжуы 60.90 
мм  құрайды.  Мұнымен  тежеуіш  цилиндрінің  жұмыс  көлемі,  шойын 
қалыптар  кезіндегідей,  сондай-ақ  тежеуішті  босатқан  қалпындағы 
қалып пен дөңгелек арасындағы қалыпты саңылау қамтамасыз етіледі. 
Тежеуіш цилиндрі сояуышының шығысы тежеуіш күйінің маңызды 
пайдаланушылық  көрсеткіші  болып  табылады.  Әртүрлі  типтегі 
жылжымалы  состав  үшін  сояуыш  шығысының  жоғарғы  және  төменгі 
шығыстарының  нормасы,  сондай-ақ  сояуыштың  пайдалану  кезіндегі 
максималды  рұқсат  етілген  шығысы  арнайы  нұсқаулықтармен 
орнатылады.  
Сояуыштың арттырылған шығысында тежеуіш цилиндрінің жұмыс 
көлемі  артады,  сәйкесінше,  ондағы  қысым  төмендейді  және  оны 
толтыру баяулайды, бұл ақырында тежеуіштің тиімділігін төмендетуге 
алып  келеді.  Сояуыштың  аз  шығысында  тежеуіш  цилиндріндегі 
қысымның  жоғарылануына  байланысты  дөңгелек  жұптарының 
сыналануы  мүмкін,  ал  қыс  мезгілінде  –    және  тұрақта  тұрудың 
нәтижесінде  қалып  пен  дөңгелектің  арасындағы  арақашықтық 
қысқаруының  салдарынан,  қалыптардың  дөңгелектерге  қатып 
қалуының себебінен. 
Электровоздар 
мен 
тепловоздарға 
(ТЭП60 
және 
ТЭП70 
тепловоздарынан  басқа)  арналған  теміржолдардың  жылжымалы 
составтарының  тежеуіштерін  пайдалану  бойынша  нұсқаулық  (ЦТ-ЦВ-
ЦЛ-ВНИИЖТ/277)  тежеуіш  цилиндрі  сояуышы  шығысының  төменгі 
және  жоғарғы  нормаларын  75.100  мм  орнатады,  ал  пайдалануға 
масималды  рұқсат  етілген  –  125  мм;  шойын  қалыптары  бар  жүк 
вагондары  үшін  тежелудің  бірінші  сатысында  40.100  мм,  ал 
пайдаланудағы  максималды  рұқсат  етілген  –  175  мм;    композициялық 
қалыптары бар жүк вагондары үшін сәйкесінше 40.80 мм және 130 мм; 
шойын  және  композициялық  қалыптары  бар  жолаушылар  вагондары 
үшін тежелудің бірінші сатысында 80.120 мм, пайдалану кезіндегі мак-
сималды  рұқсат  етілген  –  180  мм  (композициялық  қалыптары  бар 
жолаушылар  вагондары  үшін  ТЦ  сояуыш  шығысы,  сояуышта 
көрсетілген  қамыт  ұзындығын  ескере  отырып  көрсетілген,  ал 
сояуыштың  барлық  вагондарға  арналған  пайдаланудағы  максималды 
рұқсат  етілген  шығысы  вагонда  иінтіректі  берілістің  автореттегіші 
болмаған жағдайда көрсетілген). 
Тежеуіш  жұмысының  тиімділігіне  әсерін  тигізетін  басқа  маңызды 
пайдаланушылық  көреткіші  ТЦ  тығыздығы  болып  табылды.  Тежеуіш 
цилиндріндегі  сығылған  ауаның  қысымы  3,5  кгс/см
2
кем  емес  болған 
жағдайда,  ондағы  қысымның  құлауы  1  мин  0,2  кгс/см
2
артық  емес  деп 
рұқсат етіледі.