Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

140
 
 
 
20  21 
17 1819 
5.11-сурет. Шарт. № 605 (606) авторежимі: 
 
1 – корпус; 2, 3, 6, 10, 18, 32, 35 – серіппелер; 4, 9, 26, 38 – поршеньдер; 5 – сояуыш; 7 – 
стақан; 8 – сұққыш; 11, 17, 27, 36, 37 – тығыздауыштар (манжеттер); 12 – итергіш; 13 – 
тығыздама; 14 – жылжымалы түйіспе (шарт. № 606 авторежимінде); 15 – сырғақ; 16, 19 
– қақпақтар; 20 – тығыздауыш сақина; 21 – сұққы; 22, 39 – иінтіректер;  23 – тығырық; 
24 – аралық бөлшек; 25 –  пневматикалық реле корпусы; 28 – атмосфералық клапан 
ершігі; 29 – гильза; 30 – төлке (атмосфералық клапан ершігі); 31 – атмосфералық 
клапан; 33 – тоқтатқыш сақина; 34 – тәрелке; 40 – ұштық; А – басқарушы бөлігі; Б – 
кронштейн; Б – пневматикалық реле 
 
 

141
 
 
 
 
Тежеу  кезінде,  рессорлық  ілу  иілмесіне  байланысты,  тежеуіш 
цилиндріндегі қысым авторежимнің басқару бөлігімен орнатылады, ол 
вагон жүктемесіне байланысты.  
Бос  вагонда  ауа  тежеу  барысында  ауа  таратқыштан  (ЗР  қосымша 
сұйыққоймасынан)  пневматикалық  реленің  төменгі  поршенінің 
дискісінен  сол  жақтағы  қуысқа  және  атмосфералық  клапанға  келіп 
түседі. Төменгі поршень иінтіректің төменгі ұшына 39 әсер етеді,оның 
жоғарғы ұшы, сонымен бірге жоғарғы поршеньді шеткі оң жақ қалыпта 
ұстап тұратын болады, онда атмосфералық клапан  ашық болады. ЗР-гі 
ауа  ТЦ-ге  өте  бастайды.  ТЦ  толтырылуы,  ТЦ-ның  жоғарғы  поршенге 
қысымы  иінтірек  арқылы  рекет  ету  арқылы,  ЗР-дің  төменгі  поршенге 
қысымын теңестіргенше орын алады. Тепе-теңдкке қол жеткізген кезде 
иінтірек  сағат  тіліне  қарсы  бұралады,  және  атмосфералық  клапан 
жабылады.  
Бос  режимге  сәйкес  келетін  аралық  бөлшек  қалпында,  иінтірек 
иіндерінің қатынасы ТЦ-ғы (2,8+°>
2
) кгс/см
2
 тең қысымды қамтамасыз 
етеді.  
Ауабөлгіштің босатуға  іске қосылған кезінде төменгі поршеннің оң 
жағындағы  қуысындағы  қысым  төмендейді,  және  сәйкесінше, 
поршеньдер  қалыптарының  тепе-теңдігі  бұзылады.  ТЦ  тарапынан 
артық  қысымнан  жоғарғы  поршень  солға  жылжиды.  Сонымен  бірге 
оның  сояуышы  бойынша  өстік  атмосфералық  канал  ашылады,  ол 
арқылы ауа ТЦ-дан атмосфераға шығады.  
Сыртқы есіктерді ашқан кезде, есікті жылжытудың басында ашылу 
жағына  тұйықтататын  ұштық  ажыратқыш,  тізбек  құрады,  ол  арқылы 
ПМ-нің  авторежим  бөлігінің  қуаттануын  қамтамсыз  етушу,  қосатын 
электрпневматикалық бұрандаға қуат беріледі. 
Ауа  ПМ-нен  поршеннің  4  үстіндегі  қуысқа  және  бір  мезгілде 
поршеннің  9  оң  жағына  қарай  қуысқа  келіп  түседі.  Соңғысы  солғы 
жылжиды,  осылайша  стақанның  7  бұғаттан  шығуы  орын  алады,  яғни 
оны  жылжыту  мүмкіндігі  пайда  болады.  Сояуышы  бар  поршень  4, 
серіппелерді қыса отырып төмен жылжиды: 
басты  және  тіркемелі  вагондарда  –  жүктелген  вагонда  авторежим 
ұштығының    бекіткіш  иінтірегімен  жанасуына  дейін  (немесе  бос 
вагондағы шеткі төменгі қалыпқа дейін); 
моторлы  вагондарда  –  тіреудің  жүктелген  вагондағы  тақтаймен 
жанасуына дейін (немесе бос вагоннның шеткі төменгі қалпына дейін). 
Сонымен  бірге  поршеннің  4қалпы,  және  сәйкесінше,  стақанның 
қалпы вагонның аталмыш жүктеліміне сәйкес келетін болады.  
Сыртқы  есіктерді  жапқан  кезде  электрпневматикалық  бұрандадан 
қуаттану автоматты түрде алынып тасталады, ол авторежимнің басқару 
бөлігінен ауаның атмосфераға шығарылуын қамтамасыз етеді. 

 
 
 
Поршень  9  өз  серіппесінің  әсерімен  стақанды,  вагонның  осы 
жүктеліміне сәйкес келетін қалыпта бекітеді, алсояуышы бар поршень 
4  серіппелердің  әсерінен  итергішті  көтере  отырып,  жоғарыға  сұққыға 
21  тірелгенше  жылжитын  болады,  ал  ол  арқылы  –  сырғақ  және, 
сәйкесінше  аралық  бөлшегі  бар  иінтірек  22.  Соңғысы  вагонның 
өзгерген  жүктемесіне  сәйкес  иінтірек  иіндерінің  39  қатынасын 
өзгертеді.  Сырғақпен  бірге  бір  мезетте  жоғары  қарай  онымен 
байланысқан  түйіспе  14  де  жоғары  жылжиды.  Поршень  4  жоғары 
жылжығаннан  кейін  тіреу  мен  тақтайдың  арасында  саңылау 
қалдырылады, ол осы бөлшектердің жылжымалы состав қозғалысында 
үйкелісін және тозуын болдырмайды.  
Осылайша,  жүктемені  қайта  бекіту  вагонның  сыртқы  вагондарын 
ашу  кезінде  жүргізіледі.  Вагонды  толықтай  жүктеуге  (жүктелген 
режим)  сырғақтың  жоғары  қарай  көбірек  жылжуы  сәйкес  келеді 
(аралық  бөлшектің  шеткі  солжақ  қалпы).  Вагонға  авторежимді  орнату 
сызбасы 5.12-суретте берілген. 
 
5.6.Тежеуіш цилиндрлер 
Тежеуіш  цилиндрлер,  оларға  тежеу  кезінде  келіп  түсетін  сығылған 
ауа  күшін  тежеуіш  иінтіректі  беріліске  беруге  арналған.  Тежеуіш 
цилиндрлерінде  сығылған  ауаның  потенциалды  энергиясын  поршень 
сояуышындағы механикалық күшке айналдыру болып жатады.  
Тежеуіш  цилиндрлерінің  конструктивті  басым  көпшілігінің  құйылғын 
шойын копусы бар, онда сояуышы бар поршень және босату серіппесі 
орналасқан.  Жылжымалы  құрамда  поршенмен  байланыстырылған, 
поршеніндегі  өздігінен  орнатылатын  сояуышы  бар,  сояуышы  қатты 
бектілген  тежеуіш  цилиндрлері  және  тежеуішті  иінтіректі  берілсін 
кіріктірілген автоматты реттегіші қолданылады.  
 
5.12-сурет.Шарт. № 605 (606)авторежимін вагонға орнату сызбасы 

143
 
 
 
Шарт.  №  188Б  стандартты  тежеуіш    цилиндрін  төрт  өсті  жүк 
вагондарында,  жартылай  вагондарда,  цистерналарда,  платформаларды 
орнатады.  Ол  құйылған  шойын  корпустан  14  (5.13,  а  -сурет), 
ұзартылған мойыны бар алдыңғы қақпақтан 8 және резеңке сақинамен 
тығыздалған  артқы  қақпақтан  15  тұрады.  Артқы  қақпақты,  алдыңғыға 
қарағанда, корпусқа көп бұрандамалармен бекітеді, себебі ол сығылған 
ауаның 4 тс  дейінгі күшін сезінеді, ал өз кезегінде алдыңғы қақпақ тек 
қана,  алдын  ала  150..  .160  кгс  тартылысы  бар  босату  серіппесімен  5 
ғана жүктелген. 
Поршенде 4 резеңке манжет  1 және поршеннің бунағында кернегіш 
пластиналы  серіппемен  3  ұстап  тұрылатын  киізден  жасалған  майлау 
сақинасы 2 орнатылған.Поршенмен сұққының 6 көмегімен қуыс құбыр 
қатта  байланысқан,  олсояуыш  7болып  табылады.  Алдыңғы  қақпақтың 
мойнында  атмосфералық каналдар  Ат  орналасқан,  оларда  тор  тәріздес 
сүзгілер  9  орналасқан.  Сояуыштың  құбырына  кигізілген  резеңке 
тығырық  10,тежеуіш  цилиндрінің  ішкі  қуысын  шаңнан  қорғайды. 
Сояуыштың  қапталына    бастиек  13кигізілген,  оның  бунағына  бітеу 
сақинасын  12  сояуышқа  бекітетін  бұрандалар  11  кіреді.  Бұл  тіреу 
сақинасы  алдыңғы  қақпақты  поршенмен  және  босату  серппесімен 
жиынтықта шығарып алуға арналған.  
Артық қақпақта кенеттен болған тепе-теңдік кронштейнін және екі 
бұрандалы  ұяшықты  бекітуге  арналған  түйреуіштер  бар:  біреуі  – 
сығылған ауаны жақындату үшін құбыржолды жалғастыруға, екіншісі, 
бұрандалы тығынмен бітелгені  – манометрді орнатуға арналған. 
Шарт.  №  519Б  тежеуіш  цилиндрінің  шарт.  №  188Б  тежеуіш 
цилиндрі  сияқты  конструктивті  орындалуы  бар,  бірақ  корпустың 
диаметрі  үлкенірек  –  16"  (14"  орнына),  және  алты  және  сегізөсті 
вагондарға орнатылады.  
Шарт.  №  502Б  тежеуіш  цилиндрінің,  поршенмен  4  топсалай 
байланысқан  және  бағыттаушы  құбырға  16  салынған,  өздігінен 
орнатылатын сояуышы  7 бар (5.13, б-сурет). Сояуыштың бастиегі 13 № 
188Б тежеуіш цилиндріндегідей құбырғы емес, сояуышқа 7 бекітілген. 
Сояуыш  пен  құбыр  қабырғаларының  арасындағы  саңылау  тежелу 
кезінде бастиекке 13 доғал бойынша қозғалуға мүмкіндік береді. 
Өздігінен  орнатылатын  сояуышы  бар  тежеуіш  цилиндрлері 
локомотивтерде қолданылады.  
Шарт. № 501Б тежеуіш цилиндрлерін (5.14, а-сурет) жолаушылар 
вагондарында  және  ЭР2  және  ЭР9  электропойыздарының  тіркемелі 
вагондарында  қолданады.  Олардың  артқы  қақпақтарында  ауа 
таратқышты  бектіуге  арналған  фланеці  бар.  Шарт.  №  501Б  тежеуіш 
цилиндрі құрылысы бойынша шарт. № 188Б тежеуіш цилиндріне ұқсас.  
Кейбір 
түрдегі 
жылжымалы 
құрамда, 
әсіресе 
ТЭП70 
тепловоздарының  бөліктерінде,  кіріктірілген  сояуышты  шығару 
автореттегіші  бар  ТЦР-3  тежеуіш  цилиндрлерін  қолданады  (5.14,  б  -
сурет).