Физикалық эксперимент оқытудың ең нəтижелі, əсерлі əдістерінің бірі

342 

 

Сур.2 

 

Физикалық эксперимент – оқытудың ең нəтижелі, əсерлі əдістерінің бірі. 

Демонстрациялық тəжірибелер көрсетілгенде физика сабағы қызықты өтеді. [2. 

б. 157-158 ] 

Қолмен жасалатын қарапайым құралдарды қарастыратын болсақ. 

Қарапайым эксперименттік құралдар жасау 7 сыныптан бастап ендіріледі. 

Мысалы: «Қатты денелер, сұйықтар мен газдардағы қысым» тақырыбына 

байланысты Паскаль шары.  

Паскаль заңын оқу барысында оқушылар 2 суретте 

көрсетілгендей құрал жасайды. Құрал жасау үшін 

көлемі 2 см

3 

болатын 4 медициналық шприц, 1 шприц - 

10 см

3

, медициналық капельница, екі қаламнын 

тұтқасы алынады. Бұл эксперименттен газдар мен 

сұйықтарда қысымның біркелкі таралуын нақты көре 

аламыз.  Оқушылар өз қолдарымен осындай құрал 

жасай отырып Паскаль заңының дұрыстығына көздері 

жетеді. Сонымен қатар оқулықта берілген құралдан 

қатты ерекшеленеді.  

Яғни, шағын комплектілі мектептерде мұғалім сабақ барысында 

оқушыларға білім беру мақсатымен жүргізілетін эксперименттік жұмыс 

түрлерін əр сабақта қолданылып отырса оқушылардың білім сапасының 

ойдағыдай деңгейде нəтиже беретініне үлкен үміт артуымызға болады.  

 

Пайдаланылған əдебиеттер тізімі: 

1.  «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.  

2.  Жұсіпқалиева «Мектепте физика курсын оқытудың теориясы мен 

əдістемесі» 

 

 

Косжанова А.Г.

1

, Айткалиев Е.К.

2

 

1.Ғылыми жетекшісі, аға оқытушы, жаратылыстану ғылымдарының 

магистрі 

2. Студент 4 курста, физика-математика жəне жалпы техникалық пəндер 

кафедрасы, мамандықтың «Физика» 

 

ОҚЫТУДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ 

ТЕХНОЛОГИЯ 

 

АКТ түсінігі, ақпарат алмасу, жіберу, сақтау, өңдеу, жинаудың əдістері 

мен тəсілдерін жинақтайтын жалпыланған түсінік. Ақпараттық жəне 

коммуникативті технологиялар күннен күнге білім берудің əр түрлі салаларына 

енгізілуде. Бұның бірнеше себептері бар, қоғамның ақпараттандырылуы, 

жоғарғы санатты мамандарды дайындау қажеттілігі. Соған қоса, қазіргі 

заманғы мұғалімдер мектептер мен білім беру мекемелері жаңа компьютерлік 

технологиялармен, бағдарламалармен жабдықталуда. Бұл технологиялар мен 

343 

 

бағдарламалар көмегімен қазіргі заманғы мұғалімдер өз білімдерін жетілдіре, 

көрсете алады. Ақпараттық-Коммуникациялық технология (АКТ) – бұл 

ақпаратты өңдеудің алгоритмдерін, тəсілдерін, механизмдерін, құралдарын 

сипаттайтын жалпылама түсінік. АКТ қазіргі заманғы маңызды құралы 

компьютер болып табылады. |2| 

Жалпы ақпараттандырудың жақсы да, жаман да жағы бар. АКТ 

қолданылатын сабақтар қызықты болады, оқушыларды пəнді басқаша, дəстүрлі 

емес түрде меңгеруге мүмкіндік береді, оқушыға тек рецепиент қана болуға 

ғана емес, сонымен қатар жағдайды модельдейтін белсенді қатысушы болуға 

мүмкіндік береді, ал бұл пəнді меңгеруде жақсы нəтижеге жетуге мүмкіндік 

береді. |2| 

Қазіргі кезде балаларға жүктелетін ақпарат қоры үлкен, зейінін тез 

жинақтай алмайтын, қажеттісін есте сақтап жəне қажет емесін сұрыптай 

алмайтын оқушылар зейінсіз жəне енжарлау болады, оларда оқуға деген 

қызығушылық жəне уəж жоғалады. Психологтардың ойынша: «Зейінді болудың 

ең жақсы əдісі – өз жұмысын ешқашанда зейінсіз орындамау!». Бұны жүзеге 

асыру үшін, мұғалімдерге, тек сапалы оқытып қана қоймай, соған қоса қажет 

ақпаратты қайдан жəне қалай табуға болатынын үйрету қажет. Қазіргі 

жасөспірімдер компьютерлік ойындарға тəуелді болып келеді. Компьютерлік 

ойындарға көп көңіл бөлетін оқушылар оқуға, жаңа білім алуға қызықпайды. 

Жасөспірімдер өздеріне ыңғайлы болатын, өздерін суперқаһарман ретінде 

сезінетін виртуалды əлемде өмір сүреді. Ал біз, олармен бір тілде сөйлесу үшін, 

олардың тілдерін меңгеруіміз қажет жəне алған ақпаратты дұрыс қолдануға 

үйретуіміз қажет. Ал екінші проблема, бұл оқытудың жекеленуі 

(индивидуализациясы) əсерінен, оқушылардың құрдастармен, мұғалімдермен 

қарым-қатынасының бəсеңдеуі.Баланы тек компьютер-оқушы түрінде оқыта 

берсе, жанды қарым-қатынастың жеткіліксіздігінен, оқушы өзінің ауызекі тілін 

дұрыс қалыптастыра алмайды. |2| 

Интернет, АКТ-ның құралы ретінде, нағыз көмекші, ақпарат көзі жəне 

оқытудағы маңызды құралболып табылады. Бірақ орынсыз қолданған кезде, ол 

оқушыларды дамытудың орнына, керісінше дамуды тоқтатуы мүмкін. 

Интернетте дайын рефераттардың, үй жұмыстарының, шығармалардың қоры 

көп екені барлығына белгілі, ал бұл оқушылардың дамуын тежеп, танымдық 

белсенділікті жəне оқытудың тиімділігін төмендетеді. |2| 

Сондықтан, тек АКТ қолданылуы дұрыс берілген жəне мөлшерленген 

кезде ғана, ол оқытудағы нағыз көмекші бола алады. Ол тек оқуға уəждеу 

ретінде ғана емес, сонымен қатар жеке тұлға қалыптасуының нағыз тəрбиелік 

процессі ретінде қолданылуы мүмкін. |2| 

Жүз жылдан артық уақыт бұрын, əйгілі американдық өнертапқыш Т.А. 

Эдисон, алғашқы дыбыс жазатын құрал – фонограф жасағаннан кейін, дыбысты 

жазу, сақтау жəне шығару мүмкіндігі пайда болғандықтан, оқытудың барлық 

проблемалары шешілді деп айтты. Бірақ барлық проблемалар қазіргі таңда да 

шешілмегені анық. |2| 

344 

 

АКТ сабақта қолдану, сабақты қызықты, əсерлі етеді. Шынымен, мысалға 

математикалық фигураны үшөлшемді кеңестікте көрген ыңғайлы, себебі оны 

айналдырып, барлық жақтарын көруге болады, өз құлыңда ұстап тұрғандай 

əсерде боласың. Немесе химиялық тəжірибенің нəтижесін əр түрлі реактивтерді 

араластыруды модельдеу арқылы көруге болады. География сабағында 

қалалардың суреттерін кітаптың беттерінен қарағаннан гөрі, АКТ көмегімен 

аралауға болады. |2| 

Оқыту процессінде жиі қолданылатын АКТ элементтері: 

1. электронды оқулықтар, 

2. интерактивті тақта, 

3. электронды энциклопедияларменанықтамалықтар, 

4. тренажерлер мен тестілеу бағдарламалары, 

5. Интернет желісінің ресурстары, 

6. суреттер мен иллюстрациялары бар DVD жəне CD дисктер, 

7. видео жəне аудиотехника, 

8. электронды презентациялар, 

9. интерактивті конференциялармен конкурстар, 

10. ғылыми-зерттеушілік жобалар мен жұмыстар. |2| 

Интерактивті тақтаны пайдалану дегеніміз – білім беру ісінде 

ақпараттарды даярлап, оны оқушыға беру үдерісі. |1| 

Интерактивті тақтаны қолдану сабақтың жоспарын, қарқыны мен барысын 

жақсартуға көмектеседі. Интерактивті тақтада жұмыс жасау материалды 

қарапайым, бірақ шығармашылық тұспен қолдануды қарастырады. 

Интерактивті тақта көмегімен оқыту, тек компьютермен жəне проектормен 

оқытуға қарағанда айтарлықтай əсерлілеу, өйткені оның бірнеше артық тұстары 

бар: 

- веб-сайттар жəне басқа да ресурстар қолдану есебінен материалды 

түсінікті, əсерлі етіп жеткізуді қамтамасыз етеді, сурет салу мүмкіндіктері бар 

жəне кез келген қосымшалардың, əрі веб-ресурстардың үстінен жазуға, көп 

уақыт шығындамай-ақ бейне көріністерді, сабақ барысында жасалған кез 

келген жазуларды сақтауға, оны басып шығаруға болады; 

- түрлі тартымды ресурстарды қолданудың арқасында оқушылардың 

қызығушылығын арттырады; 

- ұжымдық жұмысқа араласу үшін үлкен мүмкіндіктер туғызады; 

- жеке жəне əлеуметтік дағдыларды жетілдіреді; 

- өтілген материалды қайталау үшін мектеп желісінде пайдаланылған 

файлдарды сақтауға мүмкіндік береді; 

- сақталған файлдар негізінде меңгерілген материалдарды тексеруді 

жеңілдетеді; 

- педагогтарды кəсіби тұрғыдан өсуге ынталандырады. |1| 

Интерактивті тақтаны сабақта пайдаланудың тиімді жолдары: 

1. Қазақстан Республикасында біртұтас білімдік ақпараттық ортаны құру, 

жаңа ақпараттық технологияны пайдалану; 

345 

 

2. Қазақстан Республикасындағы ақпараттық кеңістікті əлемдік білім беру 

кеңістігімен сабақтастыру; 

3. Сабақта ақпараттық технологиялар құралдарын қолдану; 

4. Ғылыми-ізденушілік жəне оқу-əдістемелік жұмыстар жүргізу; 

5. Технологиялық құрал арқылы алынатын білімдер мен мəліметтердің 

түсініктілігі;  

1. Жалпы компьютерлік сауаттылық; 

2. Оқыту мен тəрбиелеудің жылдамдығы. |1| 

Интерактивті тақтамен жұмыс істеу – заттар мен құбылыстардың өзіне тəн 

жаратылыс бітімін, сыр-сипатын, сезім мүшелері арқылы көзбен көріп, қолмен 

ұстап, құлақпен естіп қабылдауға баулитын дидактикалық үрдіс. Ұлы Абайдың: 

«Адам баласы ... көзбен көріп, құлақпен естіп, қолмен ұстап, тілмен татып, 

мұрынмен иіскеп, тыстағы дүниеден хабар алады» деген даналығы педагог-

классиктердің пікірлерімен ұштасады. |1| 

Сонымен, интерактивті тақтаны пайдалану сабақтың негізгі 

тапсырмаларын білуге жеңілдетеді, заттар жөніндегі мəліметтерді, деректерді 

есте берік сақтауға ықпал жасайды. Оқушылар өтетін тақырыппен жұмыс 

жасауға əуес, ынталы келеді. Өйткені берілген тақырып бойынша жаңа сабақты 

түсіндіру, өткен материалды қайталау не бекіту кезінде пайдалану əрбір 

сабақтың əсерлігін жəне мазмұнын арттырады. |1| 

Интерактивті тақтамен жұмыс істеудің мұғалім үшін артықшылығы: 

1. Мұғалімге жаңа материалды сынып арасында тұрып түсіндіруге 

мүмкіндік береді; 

2. Кез келген қосымшалардың үстіне сурет салуға жəне жазба жазуға 

мүмкіндік береді; 

3. Артық уақыт, күш-жігер жұмсамай, тақтадағы кескінді, сабақ уақытында 

жасалған жазбаларды сақтауға жəне баспаға беруге жəне материалды қабылдау 

деңгейін тексеруді жеңілдетеді. 

4. Мұғалімдерді оқытудың жаңа түрлерін іздеуге, кəсіби шеберлікке 

ынталандырады. 

Оқушылар үшін интерактивті тақтамен жұмыс істеудің артықшылығы: 

1. Сабақты қызықты етеді жəне оқушы мотивациясын дамытады; 

2. Ұжымдық жұмысқа қатысуға, жеке жəне əлеуметтік дағдыларын 

дамытуға көп мүмкіндік береді. 

3. Оқыту материалының түсінікті, тиімді жəне өзгермелі берілуінің 

арқасында оқушылар қиын сұрақтарды жеңіл жəне тез қабылдайды. 

4. Оқушылар шығармашыл түрде жұмыс істей бастайды жəне өздеріне 

деген сенімі арта түседі. |1| 

Қорыта келгенде интерактивті тақтаны қолдану барысында оқушылардың 

сабаққа деген қызығушылығының күрт артқандығы байқалады. Мұғалімдер де 

өздеріне қажетті əдістемелік, дидактикалық көмекші құралдарды молынан ала 

алады. Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде интерактивті 

тақтаны сабаққа пайдалануды оқытудың жаңа технологиясының бір түрі 

ретінде қарастыруға болады. Сонымен қатар электрондық материалдарды 

346 

 

сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз 

бетімен практикалық тапсырмалар орындайды. Əрбір оқушы таңдалған 

тақырып бойынша қажетті материалдармен танысып, кестелер жəне 

сызбалармен жұмыс жасауға дағдыланады. Электрондық оқулық арқылы түрлі 

суреттер, бейне көріністер, табиғат құбылыстарының дыбысы мен музыка 

тыңдатып көрсетуге болады. Бұл, əрине, мұғалімнің тақтаға бормен жазып 

түсіндіргенінен əлдеқайда тиімді, əрі түсінікті. 

Ақпараттық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, 

іскер əрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын 

педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса зор. 

 

Қолданылған əдебиеттер: 

1. «Білім» ғылыми-педагогикалық журналы – 4/2014 

2. http://vmeste.opredelim.com/docs/56000/index-25446.html 

 

 

Нупирова А.М.

1

, Алмахан Н.Р.

2 

1.Ғылыми жетекшісі, аға оқытушы, жаратылыстану ғылымдарының 

магистрі 

2. Студент 4 курста, физика-математика жəне жалпы техникалық пəндер 

кафедрасы, мамандықтың «Физика» 

 

«ФИЗИКА ЖƏНЕ ТЕХНИКА» ҮЙІРМЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ ҮЛГІ 

ЖОСПАРЫ 

 

Мектептегі физика пəні бойынша оқушыларға арналған үйірме 

жұмыстарының негізгі мақсаты оқушылардың өз беттерінше құрылғылармен, 

өлшеуіш приборлармен жұмыс істей алуы, оқушының шығармашылығын өз 

бетінше жұмыс істеуін, алдына мақсат қоя білуін белсенді дамыту, 

дағдыландыру жəне қалыптастыру. Үйірме жұмысы алған білімді өндірістік 

еңбекпен оқытудың бір түрі болып табылады. Үйірме жұмысында негізгі үш 

міндет:оқыту, оқушыларды тəрбиелеу жəне қабілеттіліктері дамыту жүзеге асу 

үшін жағдайлар жасалған. Үйірме жұмыстары оқушыларда жаңа 

қызығушылықты, танымды, ізденуді сонымен қатар теориялық жəне 

технологиялық білімдерін кеңейтуге мүмкіндік туғызады. 

Оқушылардың алған теориялық білімдері практикаға шығуға мүмкіндіктер 

жасайды, ал оқушылырдың еңбектенген кездегі жинаған практикалық білімдері 

теориялық негізде жүзеге асады. Оқу құрылғысын жинақтауға бағыттылған 

үйірме жұмыстары мектепте оқушылардың политехникалық білім алуына 

жағдайлар туғызады. Үйірме жұмыстарына қатысушы оқушыларда ұжымдық, 

жолдастық, еркіндік, еңбексүйгіштік, тапсырмаларға жауапкершілікпен қарау, 

достық қасиеттер қалыптасады. Үйірме жұмыстары кезінде оқушы əртүрлі 

құралдармен өлшеуіш приборлармен жұмыс істей білуге дағдыланады, осы