Физика әлемі пӘндік энциклопЕдИя



жүктеу 6,54 Mb.
Pdf просмотр
бет192/265
Дата25.05.2018
өлшемі6,54 Mb.
#17438
1   ...   188   189   190   191   192   193   194   195   ...   265

к

178

КАВИТАЦИЯ – КЮРИ НҮКТЕСІ



474

475


шығады  деген  болжам  жасап,  әлгі  қайшылықты  шешкен  және  осы  болжам 

нәтижесі ғылыми тәжірибелермен өте дәл үйлескен. Энергия квантының ша- 

масы жарықтың жиілігіне (ν) тәуелді, ол мына өрнек бойынша ақталады:   = hv

мұндағы h – Планк тұрақтысы, v – жарық жиілігі. 

Планктың осы тұжырымы өзара байланысты екі мәселені шешті. 1927 жылы 

кванттық  механиканы  біржолата  тұжырымдау  аяқталған.  Соның  алғашқысы  

1905 жылы атақты физик Альберт 

Эйнштейннің (1879 – 1955) фотоэффект 

теориясына  арналған  жұмысы  болды.  Эйнштейн  Планктың  идеясын  дамыта 

отырып, жарық тек квантпен ғана шығарылмайды және жұтылмайды, сонымен 

қатар квантпен де таралады, яғни 



жарыққа да дискреттілік тән деп болжаған. 

Жарық та жеке-жеке мөлшерлерден құралған болды, жарық кванты кейіннен фо- 



тон деп аталған [бұл атауды 1929 жылы американ физигі Гильберт 

Льюис (1875 – 

1946) енгізген], фотон энергиясы:    = hv. Эйнштейн осы болжал бойынша тәжі- 

рибе жүзінде анықталған фотоэффектінің заңдылығын түсіндірген, фотоэф- 

фект құбылысы жарықтың классикалық теориясына (классикалық электрдина- 

микаға негізделген) қайшы келген болатын. 

Жарықтың  корпускулалық  сипатын  1922  жылы  американ  физигі  Артур 



Комптон (1892–1962) дәлелдеген, ол ғылыми тәжірибе жүзінде жарықтың еркін 

электрондардан шашырауы екі бөлшектің – фотон мен электронның серпімді 

соқтығысу  заңы  бойынша  жүзеге  асатынын  айғақтаған.  Осы  соқтығысудың 

кинематикасы энергия мен импульстің сақталу заңымен анықталады, фотонға 

энергиямен қатар (   = hv) импульс те (р = h/λ = hν/с, мұндағы λ – жарық толқынының 

ұзындығы, h – Планк тұрақтысы, с – жарық жылдамдығы) меншіктелген. Фотонның 

энергиясы мен импульсі  

 

ср қатынасымен байланысқан (мұндағы с – жарық 



жылдамдығы). Сонымен, жарық белгілі толқындық (тәжірибемен дәлелденген) 

қасиетке, қосымша тағы бір корпускулалық (жарық дифракциясымен анықтал- 

ған)  қасиетке  ие  екені  дәлелденді;  жарық  –  бөлшектер  секілді 

фотондардан 

түзілген. Осы жайт жарықтың екіжақтылығы – дуализмін – оның корпускулалық-

толқындық табиғатын айғақтайды. Дуализм   = hv формуласына да енген, фор- 

мула екі түсініктің біреуін таңдап алуға мүмкіндік бермейді. 

Энергия (  – 

бөлшекке тиесілі болса, ал жиілік (v– толқындардың сипаттамасы. Осы- 

лайша формалды логикалық қайшылық пайда болған: бір құбылысты түсіндіру 

үшін  жарықтың  толқындық  табиғаты,  ал  екінші  құбылысты  түсіндіруге  – 

жарықтық корпускулалық табиғаты қажет. Осы қайшылықты шешу үшін квант- 

тық механиканың физикалық негізін жасауға итермелеген.

1924 жылы француз физигі Луи де 



Бройль (1892 – 1987), 1913 жылы дат 

физигі Нильс 



Бор (1885–1962) постулаттаған атом орбиталарын кванттаған 


КАВИТАЦИЯ – КЮРИ НҮКТЕСІ

474


475

к

178



шарттарға түсінік табуға әрекеттеніп, корпускулалық-толқындық дуализм- 



нің жалпылығы туралы болжал ұсынған. де Бройльдің болжалы бойынша әрбір 

бөлшектің табиғатына тәуелсіз түрде, оның әрқайсысына толқын ұзындығы (λ) 

бөлшектің импульсімен (р) байланысты қатынасты: λ= h/р толқынды сәйкес қою 

керек. Осы болжал бойынша тек фотон ғана емес, бүкіл 



«кәдімгі бөлшектер» 

(электрондар, протондар, т.б.) толқындық қасиетке ие, бұлар дербес жағдайда 



бөлшектер дифракциясында білінетін болады. 1927 жылы американ физик- 

тері: Клинтон 



Дэвиссон (1881–1958) мен Лестер Халберт (1896–1971) алғаш 

болып 


электрондардың дифракциясын байқаған. Кейінірек өзгедей бөлшек- 

тердің  толқындық  қасиеттері  ашылып,  де  Бройль  формуласының  дұрыстығы 

ғылыми тәжірибемен расталған. 1926 жылы австриялық физик Эрвин 

Шредин- 

гер (1887 – 1961) әлгіндей «толқындардың» сыртқы күш өрістеріндегі тәртібін 

сипаттайтын теңдеу ұсынған. Осылайша 



толқындық механика пайда болған

Шредингердің толқындық теңдеуі 



релятивтік емес кванттық механиканың 

негізгі  теңдеуі  болып  табылады.  1928  жылы  ағылшын  физигі  Поль  Дирак 

(1902–1984) электрондардың сыртқы күш өрісіндегі қозғалысын сипаттайтын 



релятивтік теңдеуді қорытып шығарған; Дирак теңдеуі релятивтік кванттық 

механиканың негізгі теңдеулерінің бірі болды.

М.

Планк  болжалының  екінші  бір  тармағының  дамытылуы  1907  жылғы 

А.

Эйнштейннің  қатты  денелердің  жылусыйымдылығына  арналған  ғылыми 

еңбегінен  басталды. 

Әртүрлі  жиіліктегі  электрмагниттік  толқындардың 

жиынтығы  болып  табылатын  электрмагниттік  сәуле  кез  келген  тербеліс 

жасайтын  жүйенің  жиынтығының  (осцилляторларының) 



динамикалық 

эквиваленті болады. Толқындардың шығарылуы (таратылуы) немесе жұтылуы 

сәйкес  тербелмелі  (осцилляторларды)  жүйені  қоздыруға  немесе  өшіруге 

эквивалентті  болады.  Заттардың  электрмагниттік  сәулелерді  шығаруы  және  

жұтуы  энергиялы кванттармен жүзеге асырылу фактісін былай өрнектеуге 

болады: өріс тербелісі кез келген энергиялы бола алмайды, ол тек белгілі бір 

энергия мәндерін – 



энергияның дискретті деңгейлеріне ие болмақ, бұлардың 

арақашықтығы -ға тең. Эйнштейн электрмагниттік өрістің тербеліс энергия- 

сын кванттау идеясын кез келген табиғи тербеліске жалпылаған. 

Қатты дене- 

нің  жылулық  қозғалысы  атомдардың  тербелістеріне  үйлесетін  болған- 

дықтан, қатты дене тербелмелі жүйенің жиынтығына эквивалентті болады. 

Осы тербелмелі жүйенің энергиясы да квантталған, яғни энергияның көршілес 

деңгейлерінің айырымы -ға тең, мұндағы ν – атомдар тербелістерінің жиілігі. 

Неміс физиктері: Петер 



Дебай (1884 – 1966), Макс Борн (1882 – 1970) және 


жүктеу 6,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   188   189   190   191   192   193   194   195   ...   265




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау