Филология факультеті

жүктеу 0,59 Mb.

Pdf просмотр

бет	17/54
Дата	17.10.2022
өлшемі	0,59 Mb.
	#39689

1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 ... 54

« азіргі аза тілі. С з тіркесі мен жай с йлем синтаксисі» п ні

Семинар мазмұны

№ 9 Семинар
Семинар тақырыбы
: Тура толықтауыш пен жанама толықтауыштардың
жасалу жолдары. Тура толықтауыштың жалғаулы жəне жалғаусыз түрде
жұмсалу ерекшелігі мен ол туралы қазақ, түркі тіл біліміндегі көзқарастар.
Семинар мазмұны:
Синтаксистік мағына
Синтаксистік мағына сөйлем, оның ішінде құрмалас сөйлем синтаксисінде
тіпті жиі орын алады. Қазақ тіл білімінің алғашқы баяндауларындағы
бастауыш бағыныңқы, баяндауыш бағыныңқы, анықтауыш бағыныңқы,
толықтауыш бағыныңқы, пысықтауыш бағыныңқы деп көрсетулер, шын
мəнінде, жай сөйлем ішіндегі сөзтұлғалық қатынастардан дамыған, солай
атауға түскен. «Жай сөйлемдерде тұрлаусыз мүшелер қандай қызмет
атқарып, қандай сұрауларға жауап берсе, бағыныңқы сөйлемдерде де сондай
қызмет атқарып, сондай сұрауға жауап береді. Сондықтан бағыныңқы сөйлем
тұтасымен тұрып, басыңқы сөйлемнің күрделі мүшесі есебінде болады»
5
–
дейді Ғ. Бегалиев. Бұл кейіннен құрмалас сыңарлары арасындағы қатынасты
түзуге əкелді. Қазіргі құрмалас түрлерінің мағыналық қатынас түрлері
осының нəтижесі.

Əдебиеттер:
1. А.Байтұрсынов. Тіл тағылымы. Алматы, 1992.
2. Қ.Жұбанов. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1999.
3. С.Аманжолов. Қазақ əдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы.Алматы,1994
4. М.Балақаев.Т.Қордабаев. Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1971.
5. М.Балақаев.Қазіргі қазақ тілі (синтаксис).Алматы, 1992.
6. М.Балақаев.Т.Сайрамбаев. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 2004.
7. Р.Əміров. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983.
8. Р.Əміров.Г.Əмірова. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1997.
9. Т.Сайрамбаев. Сөз тіркесі мен жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1992.
10.Қ.Жəукенов. Синтаксис. Алматы, 1996.
11.М.Серғалиев.А.Айғабылов.О.Күлкенова. Қазіргі қазақ əдеби тілі.А., 1991.
12.Ғ.Қ.Иманалиева. Шылаулар синтаксисі туралы. Алматы,1997.
13.Т.Қордабаев. Қазақ тіл білімінің проблемалары. Алматы, 1998.
14.Қазақ тілінің грамматикасы, 2-бөлім. Алматы, 1967.
15.Қазақ грамматикасы. Астана, 2002.
ОСӨЖ:
Синтетикалық тəсіл:
Құнанбайдың Омбыға жүруі даусыз болды; 2) аналитикалық тəсіл:
Парақорлық – кітап айтатын күнəнің үлкені; 3) анатиликалық-синтетикалық
5
Бегалиев Ғ. Құрмалас сөйлем. – Алматы: Қазмембірбас, 1941. 20-б.

тəсіл: Қасына Жұмағұлды ертіп ап, Жидебайға қарай асыға жөнелісті…
(М.Əуезов). Мұнда бірінші сөйлемдегі синтаксистік тəсілдерді қамтамасыз
етіп тұрғандар асты сызылған септік жалғаулары, екінші сөйлемдегі қызметті
интонация атқарған. Үшінші сөйлемде басқаша байланысу тəсілі бар.
Сөйлемдегі асты сызылған сөздер тіркесімін не барыс жалғауынсыз, болмаса
септеулік шылаусыз іске асыру мүмкін бола қоймайды. Осы себептен де онда
синтетикалық тəсілдің де, аналитикалық тəсілдің де элементі бар дейді
ғалымдар. Біздіңше, соңғы мысал байланысы орын тəртібі амалынан өрбіген.
Ондағы бірінші тұлға – түйдекті тіркес те, екіншісі – жеке сөздік тұлға.

жүктеу 0,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 13 14 15 16 17 18 19 20 ... 54