Филология факультеті

 
 
 
№ 11- дəріс.
Тақырыбы: Синтаксистік құралдар. 
Синтаксистік құрал көрінісі құрмаластық құрылымда тіпті айқын. Тек 
онда синтетикалық тəсіл амалы ретінде жалғау түрлері емес, алғашқы сыңар 
баяндауышының көсемше, есімше, шартты рай тұлғаларында жұмсалуы 
беріледі. Мұны синтетикалық тəсілдің кеңею жолдары деп түсінген жөн. 
Қараңыз: Ауылдан келген үш-төрт кісі, Аманжол, Қасендер қонақ үйге шам 
жағып, көрпе салып болмай-ақ, үсті-басы қырау, қасқыр ішікті, түлкі 
тымақты жуандар кіре бастады (С.Көбеев). Балықшы қарттың момын жүзін 
көргенде, мамасы, анау өзінің адуынды түрінен ыңғайсызданып қалған 
сияқты (Ə.Нұрпейісов). – Ол балаларымның анасы. Жақсы анасы болса, 
жақын досым. Оған қанағат қылмаса, бетінен жарылғасын (М.Əуезов).
Сондай-ақ, құрмаластық құрамда аналитикалық тəсіл амалы ретіндегі 
шылаудың қолданылу аясы кеңиді. Енді ол жалғаулық шылауларды да, 
септеулік шылаларды да материал етеді: Күндегі қалыппен Ғайша бірсыпыра 
отырып, қойшы бала кіріп, көзін қысып, дамыл бермеген соң, шапанын 
бүркеніп далаға шықты (С.Көбеев). Ең аяғы болымсыз болса да, тыныс алған 
дыбыс та білінбейді (М.Əуезов). Жолдас өкіл, Дəлірбайдың арызын 
тыңдаймыз ба, əлде жиылыстарыңызды өткізесіз бе?- деді біреу (Б.Майлин). 
Интонация қызметінің артуы да құрмалас сөйлем құрамында ерекше: 
Ахмет, сіз айтыңызшы, бұл неғылған ғажап планета? (Б.Соқпақбаев). 
Интонацияның амалдық қызметі салаласқан бірліктерде (салалас тіркестер 
мен салалас құрмалас сыңарлары) барынша кең де, сабақтасқан бірліктерде 
(сөз тіркесі мен сабақтас сыңарлары) мейлінше кем. 

жүктеу 0,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: