42
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
рай адамның құқықтары мен міндеттерінде болатын қисынсыз айырмашылық
(құқыққа нұқсан келтіру немесе қосымша міндеттер жүктеу). Этностық кем-
сітушілік – дискриминацияның ең қатерлісі. Мұның салдарының қауіптілігі
сондай, мемлекеттен, азаматтық қоғамның барлық институттарынан жəне
азаматтардан идеология, құқық, сот, мемлекеттік басқару, көші-қон, еңбек,
білім, тіл, мəдениет, тұрмыс салаларында, игілікті бөлу мен адамның қажет-
тіліктерін өтеу сияқты мəселелерде ерекше зейін қоюды, шешімді əрекеттер
жасауды қажет етеді.
Қазақстан Республикасы К. қай түрін болса да тойтарады жəне заң ал-
дында бүкіл адамдардың тең болуын конституциялық тұрғыдан бекіткен.
ҚР Конституциясы 14-бабының 1- жəне 2-тармақтарына сəйкес «Заң мен
сот алдында жұрттың бəрi тең. Тегiне, əлеуметтiк, лауазымдық жəне мүлiк-
тiк жағдайына, жынысына, нəсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына, на-
нымына, тұрғылықты жерiне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар
бойынша ешкiмдi ешқандай кемсiтуге болмайды». Сондай-ақ ҚР Конститу-
циясының 5-бабының 3-тармағында, 20-бабының 3-тармағында, 39-бабының
2-тармағында К-ке қарсы бірқатар кепілдіктер берілген.
Қылмыстық заңнамада нəсілдік жəне ұлттық төзімсіздікке қатысты уəж-
дермен қылмыс жасағаны мен құқық бұзғаны үшін жауапкершілік қарас-
тырылған. Қылмыстық жауапкершілікті ауырлататын, жазаны күшейтетін
жағдайға ұлттық, нəсілдік жəне діни уəждермен жек көру һəм жауласу жата-
ды.
Мемлекеттік этносаясат қазақстандық этностардың бəрінің сақталуына
жəне дамуына бағытталған қажет жағдайлардың бəрін жасаған. 1998 жыл-
дың 29 маусымындағы №245 ҚР Заңы бойынша Қазақстан Нəсілдік кем-
сітушіліктің барлық түрін жою туралы Халықаралық конвенцияға қосылды.
ҚР Президентінің 2008 жылдың 21 наурызындағы №558 Жарлығымен Ха-
лықаралық конвенция талаптарына орай Қазақстан Нəсілдің кемсітушілікті
жою жөніндегі комитеттің құзыретін таныды.
2012 жылдың қазан айында БҰҰ Комитетіне Пакт талаптарының орын-
далғаны туралы Қазақстан Республикасы кезеңдік алтыншы жəне жетінші
есептерін берді.
КОНФОРМИЗМ (кейінгі лат. conformis — сияқты, ұқсас, сəйкес, ор. кон-
формизм, ағыл. conformism) – қазіргі əлеуметтік тəртіптерді, саяси режим-
дерді т.с.с. жайбарақат қабылдауды, көне салуды, бейімделе қалуды, қоғамда
кең тараған жалпы көңіл-күймен, үстем пікірлермен келісе салуға дайын
тұруды білдіретін моральдық-саяси жəне моральдық-психологиялық ұғым.
Конформизм іштей наразы бола тұра басым үрдістерге қарсы келмеушілік;
əлеуметтік-саяси жəне экономикалық жағдайлардың бір қырларын сыннан өз
бетінше шет қалдыру; өз пікірін білдіргісі келмеу; істелген əрекеттер үшін
жеке жауапкершіліктен бас тарту; қоғам, партия, басшы, діни ұйым, патриар-
43
ЭТНОСАЯСИ СӨЗДІК
халды қауым, отбасы т.с.с. тарапынан болған кез келген талаптар мен ұйға-
рымдарға байыбына бармастан бағыну, еріп кету ретінде бағаланады (бұлай-
ша бағыну ішкі сенім ғана емес, діл, дəстүрге де байланысты болуы мүмкін).
Конформизмнің фанатизммен, догматизммен, беделді ойға бас ұрумен
асқындауы діни секталарға тəн болып келеді де, өз тұғыры мен ұстанымының
жоқтығын я олардың тұншықтырылғандығын, сондай-ақ түрлі күштердің,
жағдайлардың, шарттардың қысымымен ол тұғыр мен ұстанымдардан бас
тартқандықты байқатады. Мұндайда басым көпшіліктің пікірі, бедел, дəстүр-
лер т.с.с. қатты ықпал етуі мүмкін.
Конформизм көп жағдайда мемлекеттің халықты бақылауда ұстап тұру
қажеттігінен келіп шығатын объективті мүддесіне сай келеді, тіпті, билік
құрылымдарының сенімділік жөніндегі түсініктеріне лайық болып келеді.
Сондықтан да бұл қоғамда тəрбие жүйесіне қызмет ететін үстем идеология,
насихаттық қызмет, бұқаралық ақпарат құралдары тарапынан жиі орнатыла-
тын əрі таратылатын құбылыстардың қатарына кіреді. Бұған бəрінен бұрын
тоталитарлық тəртіптегі мемлекеттер бейім болады.
Жеке адамның мінез-құлығын басым көпшілік тарапынан болатын əлеумет-
тік нормалар мен талаптарға қатаң бағынуды ұйғаратын ұжымдық сананың
қай түрі болсын шын мəнінде конформизмге жатады. Солай бола тұра, инди-
видуализмге табыну тəн «азат əлемде» де пайымдардың біркелкілігі, қабыл-
дау мен ойлаудың стереотиптілігі қалыпты норма болып табылады. Сыртқы
плюрализміне қарамастан, қоғам өз мүшесіне «ойын ережесін», қолданым
стандарттарын, өмір мəнерін таңып бағады. Оның үстіне, қазіргі ғаламдас-
тыру, мəдениеттің бірыңғай интернационалдық түрлерін тарату кезінде Жер
бетінің барлық жерінде конформизм іс жүзінде «бүкіл əлем осылай өмір
сүреді» дейтін тұжырымнан көрінетін саналы стереотип ретінде ықпал етеді.
Кезінде А. де Токвиль «демократиялық деспотизм» жағдайында адамдар
күн сайын өз бостандығының жаңа бір бөлігін мемлекетке құрбан етіп оты-
ратынын байқаған болатын.
Əлеуметтік психологияда «конформизм» ұғымымен қатар «конформа-
лылық» дейтін де ұғым бар, ол жеке адамның пікірлері мен мінез-құлқын топ-
тың я оның көпшілігінің пікірлерімен, мінез-құлықтарымен келістірудің əм-
бебап механизмі жəне жеке адамның əлеуметтенуінің көрінісі ретінде немесе
топтың мақсаттарына, құндылықтары мен нормаларына деген саналы қаты-
нас негізінде өзіне белсенділікпен орын табу жəне нонконформалылықпен
(негативизммен) бірге индивид пен топтың өзара қарым-қатынасының бір
аспектісі ретінде түсінідіріледі.
Белгілі бір шамада топтың қысымын бұлайша конформистікпен қабылдау-
ды референттік топқа енудің бірінші сатысы – бейімделу сатысындағы, жеке
басы үшін қажет «аман болсақ, көппен бірдей болып көрінсек, болды» дей-
тін міндетті орындайтын көп адамның əрекеттерінен көруге болады. Конфор-
мизм, əсіресе, тоталитарлы қоғамдық құрылыста – жеке адам психологиялық
Достарыңызбен бөлісу: |
