Ахмет Риза медресесі — 2011 жылы Семейқаласы «Абай мұражайы» баспасында басылып шыққан кітап. Кітап авторы/құрастырушысы — Ж. Әубәкір, жауапты редакторы — С. Т. Ибрагимов. Беттер саны — 23.
Е
скерткіш сипаттамасы:
18ғасырда алғаш салынған көрінісі. 1995жылы эспозиция көрінісі
Орналасу орны:Семей қаласы,Қ.Мухамедханов 29
Ескерткіш атауы:
Берел қорымы
Типологиялық қатыстығы:археологиялық тарихи ескерткіштер
Ескерткіш уақыты: Қорымдағы ең ерте обалар б.з.б. 4-3 ғасырлардаүйілген (2400-2300 жылдары бұрын), ал кейінгілері көне түркілер дәуірімен мерзімделеді - б.з. 7-8 ғасырларда (1200-1300 жылдары бұрын).
Қазіргі уақытта қолдану сипаты: Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданында Бұқтырма өзенінің оң жағалауында Берел ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 7 – 8 км жерде орналасқан. Қорым солтүстігінде Берел және Бұқтырма өзендерінің қосылған жерімен, оңтүстігінде Қансу өзенімен, ал батысы мен шығысында таулармен шектелген Бұқтырма өзенінің оң жағасындағы алаңда орналасқан.
Ескерткіштің координаттары: 490 градус 20 сағат солтүстік ендік, 860 градус 22 сағат шығыс бойлық. Обалар Бұқтырма өзенінен 40-45 метр биік жатқан үшінші террассасында шоғырланған.
Сақ және түркі кезеңдерімен мерзімделетін жетпістен астам обалардан құралған қорым 4000х1000 шаршы метр жерді алып жатыр. Берел қорымындағы обалар мен ғұрыптық ескерткіштер оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа созылып жатқан бірнеше тізбекке және жеке топтарға шоғырланған. Әрбір тізбекте бұл өңірді б.з.б. 1 мыңжылдыңтың екінші жартысындамекендеген тайпалық одақтардың өкілдері жерленген болуы мүмкін. Тізбектердегі үлкен, орташа жєне кішігірім обалар сол замандағы әлеуметтік жіктің болғандығының көрінісі болып табылады.
Қорымдағы ең ерте обалар б.з.б. 4-3 ғасырлардаүйілген (2400-2300 жылдары бұрын), ал кейінгілері көне түркілер дәуірімен мерзімделеді - б.з. 7-8 ғасырларда (1200-1300 жылдары бұрын).
Алғаш 1865 жылы В.В.Радлов, 1959 жылыС.С.Сорокин зерттеді. 1998 жылы Халықаралық қазақ-француз экспедиция (жетекшісі З.Самашев) қорымның жаңа жобасын болжап, бірнеше қорғанды зерттеді. Қорым 3 қорғандар тобынан тұрады. Бірінші топтағылары таудағы кертпеш ортасына орналасқан. Ол солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа созылған 6 қорғаннан тұрады. Екінші топ солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай тізбектеліп созылған 12 қорғаннан тұрады. Ол кертпештің батыс жағында орналасқан. Үшінші топты 9 қорған құрайды. Ол кертпештің шығысында орналасқан. Осы топтағы ең үлкен қорған ғылымға Үлкен Берел қорғаны деген атпен белгілі. Обалар таудың жақпар тастарымен араласқан өзеннің ұсақ малта тастарынан үйілген. Шұңқырда ағаш қимасы бар, оның сыртында әлеуметтік мәртебесі жоғары адамдардың қабіріне бірге қосып көметін жылқы қаңқаларының жатуы, қарағайдың жуан діңгегінен қақ жарып қашап жасаған астау – табыт ертедегі Алтай көшпелілерінің ескерткіштеріне тән. Қазба кезінде қорғандардың ішінен 2–3 м тереңдікте ағаштан жасалған қима, оның бет жағынан бірнеше жылқының қаңқасы мен әбзелдерімен тоңда сақталған жылқы мумиясы, сыртына алтын жалатылған ағаш әшекейлер, адамның қаңқасы мен адам мумиясы алынды. Заттай деректер Берел қорымы Пазырық мәдениетінің орта (б.з.б. 5 ғасыр) және соңғы (б.з.б. 5–4 ғасырлар)кезеңінде салынғанын дәлелдейді.
Берел қорымында 1997 жылдан қазіргі кезге дейін 20 ескерткіш зерттелді, солардың ішінде №4, 9, 10, 11 обаларынан тоң басқан қабірлер аршылды. Берел қорымы обалардан табылған ақсүйектер мен скиф-сібір аң стилінде жасалған заттарының нәтижесінде әлемге әйгілі болды. Берел қорымындағы тоң басқан обалардың беретін мәліметтері де ерекше. Берел қорымындағы үлкен обаларда табиғат пен климаттың және обаны үйген материалдар мен ескерткіш құрылысының үйлесімінен пайда болған тоңың нәтижесінде органика, яғни киім, ат әбзелдері, ағаш бұйымдары, ер тоқым, тері мен киізден жасалған заттар шірімей жақсы сақталған.
Берел қорымынан табылған заттарды зерттеуде алғаш рет жаратылыстану ғылымдарының әдістері пайдаланылды. Бұл зерттеулердің нәтижесінде ерте көшпелілердің ДНҚ-ын анықтауға болатын, сонымен қатар Берел даласының палеоэкологиясы, палеозоологиясымен антропологиясы бойынша құнды мәліметтер алынды. Темір дәуіріндегі көшпелі мәдениет кезеңінің қалыптасуы ақсүйек өкілдерінің мәйіті мен жылқылардың бальзамдалған қалдықтарынан аңғарылады. Қайталанбас көне өнер үлгілердің сақталуы және серілік-батырлық дәуірдің сипаты болып табылатын Тоң басқан оба-ескерткіштер үлкен құндылық.
Сақ-сібір аңдар стилінде жасалған жәдігерлердің табылуы – елімізді әлемге танытқан жаңалық болды. Берел қорымы – еліміздегі теңдесі жоқ органикалық олжалар сақталған киелі мекен.
2008 жылы 4 шілдеде «Берел» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-музейі ашылды. Ал, 2016 жылы Берел қорымына арнайы іссарапмен барған Шығыс Қазақстан облысының әкімі Даниал Ахметов №2 қорымның үстіне саяхаттап келушілер бірегей археологиялық құндылықтарды жақыннан көру үшін шыны саркофаг салу туралы ұсыныс айтқан болатын. 40 миллион теңге көлемінде қаражат бөлінеді деген жобаның құрылысы қолға алынып, жүзеге асырылуда.
Техникалық жағдайы:орташа
Қорғау категориясы:археология категориясы бойынша Қазақстан Республикасының қорғауында
ескерткіш жайлы жазылған әдебиеттер тізімі:
Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
↑
«Қазақстан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1-том. — Алматы: Атамұра, 2010.—59 ISBN 978-601-282-026-3
Ескерткіш сипаттамасы:
М
аршруты:
Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданында Бұқтырма өзенінің оң жағалауында Берел ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 7 – 8 км жерде орналасқан.
Ескерткіш атауы:Абай Құнанбайұлы өмір сүрген үй,қазіргі “музей арыстары-Мұхтар Әуезов”
Типологиялық қатыстығы:тарихи архитектура
Қазіргі уақытта қолданылу сипаты:
Достарыңызбен бөлісу: |
