Елжан Көркем (9-сынып оқушысы) Ғылыми бағыты

• Техногенді ластанған
• т о п ы р а қ т ы ң б и о л о г и я л ы қ белсенділігін зерттеу
• (Жергілікті жердің топырағы жайында ғылыми жұмыс)

• «Аманкелді ауданы әкімдігі білім беру бөлімінің Жалдама жалпы білім беретін орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

• Елжан Көркем
• (9-сынып оқушысы)

• Ғылыми бағыты: Жаратылыстану-математикалық (Биология)
• Ғылыми жетекші: Қабылда Нұрдана Нағашыбайқызы

• 2016-2017 оқу жылы

• Зерттеудің мақсаты.
• Техногенді ластанған топырақты зерттей отырып, олардың биологиялық белсенділігін анықтау. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің таралуына және топырақтың микробиологиялық белсенділігінің динамикасына салыстырмалы баға беру арқылы заңдылықтарын зерттеу.
• Жұмыстың міндеттері:
• -төменгі сатыдағы өсімдіктер популяциясының динамикасын маусым бойынша зерттеу;
• -төменгі сатыдағы өсімдіктердің техногенді ластануларға сезімталдығын анықтау;
• -қалдық сақтау орындарындағы төменгі сатыдағы өсімдіктердің топырақтың биологиялық белсенділігіне әсерін анықтау.

• Жұмыстың ғылыми жаңалығы.
• Зерттеу жұмыстарында техногенді ластанған топырақтардағы төменгі сатыдағы өсімдіктердің биожиынтығының динамикасын, айлық тыныс алу белсенділігі көрсетілген. Төменгі сатыдағы өсімдіктердің популяциясын жеке-жеке топқа бөліп, оларды өзара салыстырып топырақтың биологиялық белсенділігінің динамикасын анықтаған .
• Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі.
• Бұл дипломдық жұмыстың зерттеу нәтижесінде техногенді ластанған топырақтарды топырақ түзілу процесінің бағытын және аймақтың экологиялық жағдайын болжауға мүмкіндік береді.

• Зерттеу объектісі:
• Топырақ, ластанған топырақ.
• Қазіргі ғылыми мәселелерді шешу:
• Техногенді қалдықтармен ластанған жерде металдар жинақтап, осы жерде дифференциалау.
• Төменгі сатыдағы өсімдіктерге техногенді ластанулардың әртүрлі әсер етуі топырақ микроағзаларының ассоциациясының өзгеруіне және олардың қатысатын биохимиялық процестерінің өзгеруін бақылау.
• Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі:
• Ғылыми жұмыс – кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен .

• Соңғы жылдардағы қоршаған ортаға зиян келтіретін техногенді процестердің нәтижесінде пайда болған қалдықтардың микроағзаларға әсерінің тұрақтылығын жоғарылататын және өсуіне жағдай жасайтын мәселелер кеңінен талқылануда. Бүкіләлемдік Денсаулық Сақтау Ұйымының мәліметі бойынша 80% аурудың түрі қоршаған ортаның ластануынан болатындығын және адам ағзасына улы заттардың 70% тағам арқылы келіп түсетінін дәлелдеп, адамзат үшін дабыл қағуда.

Техногенді қалдықтармен ластанған жерде металдар жинақталып, осы жерде дифференцияланады. Төменгі сатыдағы өсімдіктер топырақтың құрамындағы органикалық заттарды өсімдіктің сіңіруіне қолайлы жағдайына дейін жеткізеді. Олардың санының және белсенділігінің азаюы өсімдіктің қоректенуіне және топырақтың құнарлылығының азаюына әкеледі. Техногенді ластанулардың топыраққа әсер етуі барысында миграциялық қабілетінің әлсізденуіне және төменгі сатыдағы өсімдіктер белсенділігі мен таралуының жоғары болатын қарашірік қабатында жинақталуы микробиоценоздар үшін үлкен қауіп тудыруда.

• Техногенді қалдықтармен ластанған жерде металдар жинақталып, осы жерде дифференцияланады. Төменгі сатыдағы өсімдіктер топырақтың құрамындағы органикалық заттарды өсімдіктің сіңіруіне қолайлы жағдайына дейін жеткізеді. Олардың санының және белсенділігінің азаюы өсімдіктің қоректенуіне және топырақтың құнарлылығының азаюына әкеледі. Техногенді ластанулардың топыраққа әсер етуі барысында миграциялық қабілетінің әлсізденуіне және төменгі сатыдағы өсімдіктер белсенділігі мен таралуының жоғары болатын қарашірік қабатында жинақталуы микробиоценоздар үшін үлкен қауіп тудыруда.

Топырақтың ластануы микроағзалардың санына әсерін зерттеген Е.Е.Азиев, М.М.Уоров т.б. зерттеушілер қызықты мәліметтер алды.

• Топырақтың ластануы микроағзалардың санына әсерін зерттеген Е.Е.Азиев, М.М.Уоров т.б. зерттеушілер қызықты мәліметтер алды.
• Табиғи жағдайы әртүрлі екі ауданнан алынған топырақтардағы микробиологиялық зерттеулердің нәтижелері ластаушы заттарды анықтауға микроағзалардың индикатор бола алатын түрлерін көрсетті, мысалы ластанған қара топырарда сезімтал индикатор ретінде актиномицеттер, азотбактериялары және Lipomyces түрінен ашытқыларды қолдануға болады. Ластану дәрежесі жоғарылаған сайын олардың саны да кенеттен жоғарылайды. Бірақ, бұл аталған микроағзалар сұр топырақтардың ластану дәрежесін көрсете алмайды, тіпті олардың ластанбағандығының белгісі де бола алмайды.
• Көптеген зерттеушілердің топырақтағы ауыр металдардың уыттылығына баға беру кезінде микробиологиялық белгілерді қолдануды ұсынады, ал кейбіреулері бұған қарсылық білдіреді. Зерттеушілердің нәтижелері топырақтың ауыр металдармен ластануының салдарынан көптеген споралы бактериялар және микобактериялардың, актиномицеттердің, саңырауқұлақтардың санының кенттен төмендеуіне, тіпті кейбір түрлердің жойылып кетуіне алып келетіндігін көрсетті

Топырақ сапа деңгейін бағалайтын көрсеткіштерге:

• Топырақ сапа деңгейін бағалайтын көрсеткіштерге:
• а) 0-50 см қабаттағы гумустың пайызбен берілген мөлшері;
• б) 0-50 см қабаттағы сіңірілген натрийдің жалпы сіңген негіздердің пайызымен есептелген орта өлшемдік мөлшері;
• в) 0-50 см қабаттағы сіңірілген магнийдің, жалпы сіңген негіздері пайызымен есептелген орта өлшемдік мөлшері;
• г) 0-50 см қабаттағы орта өлшемдік тұздану типі және орта өлшемдік пайызымен берілген тұздар мөлшері;
• д) қиыршықтастылық;
• с) тастылығы;
• ж) гидроморфтылық деңгейлер жатады.

• Қостанай облысы – Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық бөлігі. Орталық-Қостанай қаласының Жер аумағы 196,0 мың км2. Облыстың географиялық орны өте қолайлы. Ол солтүстік-батысы мен солтүстігінде Ресейдің Орынбор, Челябинск, Қорған облыстарымен, шығысында және оңтүстік-шығысында Қазақстанның Солтүстік Қазақстан, Ақмола және Қарағанды облыстарымен, оңтүстік-батысында Ақтөбе облысымен шектеседі. Облыс аумағы негізінен жазық дала.
• Қостанай облысының топырақтары-облыс жерінде алты өсімдік-топырақтық аймақшалар бөлінеді,олар даланың кәдімгі және оңтүстік қара топырақтары мен күнгірт қара-қоңыр, қара-қоңыр /құрғақ дала/, ашық қара-қоңыр /шөл дала/ топырақтар мен қоңыр топырақ /шөлді аймақ/.Соңғы екі типшелерден басқалары егіншілікте /астық егісі/ пайдаланады. Қазақстандағы ең ірі астық өңірі /егістік көлемі 5,6 млн.га/. Қара және қоңыр-қызғылт топырақтар облыстың солтүстік және орталық аудандарында егін шаруашылығы мен мал шаруашылығын өркендетуге қолайлы. Оңтүстіктегі сұр топырақты бөлігі құнарлығының төмен болуына байланысты негізінен, мал шаруашылығына қолайлы.

• Техногенді ластанған топырақты суспезия және штаммдармен өңдегенде топырақтың микрофлорасының саны мен биохимиялық белсенділігі жоғарылайды. Топырақтың ластану деңгейі жоғары болсада өңделген нұсқада, бақылауға қарағанда жалпы бактерия саны 7,89%- 9,21% жоғары болды. Бонитеттеу нәтижесі топырақтарды егіншілікке игергенде құнарлылығында мүмкін болатын өзгерістерді сандық бағалауға және топырақ құнарлығын сақтау мен көтеру арқасында ауылшаруашылығы дақылдарынан жоғары және тұрақты өнімдер алуға арналған шараларды құрастыруға негіз болмақ.
• Топырақ зерттеу кезінде оның басқа топырақтармен салыстырылғандағы өнім беру мүмкіндігінің қаншалықты айырмашылығы бар екендігі анықталады. Топырақ бонитетінің мақсаты – топырақтың құнарлылығын оның даму тарихымен байланыстырып, сол даму барысындағы табиғи және әлеуметтік өзгерістердің топырақтың құнарлылығына деген әсерін анықтау.
• Топырақ бонитеттеу үшін оның барлық қасиеттерін толығымен зерттеп, топырақтың құрамын, құрылымын, көпжылдық ауылшаруашылық дақылдарының бірнеше жылдық өнім беру мүмкіндігін қарастырып, зерттеп, зерделеу қажет.

• Топырақты бонитеттеу экономикалық бағалаумен жалғасады, ол деген-жер қорының құрамды бөліктерін өзара салыстыру арқылы оның тиімділігін анықтау. Экономикалық бағалауда, тек топырақ құнарлығын анықтап қана қоймай, ауылшаруашылық өндірісінің басты құралы сапасында белгілі территорияның өнім алудағы шығын мөлшерін анықтайтын құрлық өзгешеліктерін (жер бедері, топырақ жамылғысы, өнім өткізу орнының алыстығы, т.б.) есептейді. Экономикалық бағалаудағы есептер бағамен жүргізіледі, оның маңызды көрсеткіштеріне алынған азықтың жалпы мөлшері және таза табыс жатады. Техногенді қалдықтармен ластанған жерде металдар жинақталып, осы жерде дифференциацияланады. Төменгі сатыдағы өсімдіктерге техногенді ластанулардың әртүрлі әсер етуі топырақ микроағзаларының ассоциациясының өзгеруіне және олардың қатысатын биохимиялық процестерінің өзгеруіне әкеліп соғады. Төменгі сатыдағы өсімдіктер топырақтың құрамындағы органикалық заттарды өсімдіктің сіңіруіне қолайлы жағдайына дейін жеткізеді. Олардың санының және белсенділігінің азаюы өсімдіктің қоректенуіне және топырақтың құнарлылығының азаюына әкеледі. Техногенді ластанулардың топыраққа әсер етуі барысында миграциялық қабілетінің әлсізденуіне және Төменгі сатыдағы өсімдіктер белсенділігі мен таралуының жоғары болатын қарашірік қабатында жинақталуы микробоценоздар үшін үлкен қауіп тудыруда.