21
Φ
п.мδ1
жəне Φ
2
δ
1
3
)
1
3
1
Тұрақты магниттер магнитті өріс
көздерінің поляризациялаушы
жəне басқарушы екі түрі болатындығымен поляризацияланбайтыннан
ерекшеленетін поляризациялаушы магнитті жүйелерде кең қолданыла-
ды.
Көптеген жағдайларда поляризациялаушы өріс көзі тұрақты магнит-
тер болып табылады. Басқарушы өріс басқарушы орамның МҚК құры-
лады. Поляризацияланған магнитті жүйенің негізгі ерекше ерекшелігі
тек мəнінен емес, сонымен бірге басқару орамдағы ток бағыттарынан
оның əрекеттерінің тəуелділігі болып табылады. Магнитті жүйенің
(якорьдің) қозғалмалы бөлігінде осы орамда токтың болмауы кезінде
поляризациялаушы өріспен құрылатын электр магнитті күштер əрекет
етеді.
Тұрақты магнитті қолдану ток көзінің болуына немесе болмауы-
на қарамастан якорьдің белгіленген жағдайын алуға мүмкіндік береді
жəне жұмыс істемейтін кезеңде энергияны тұтынуды жояды. Поляриза-
циялаушы өрістің болуы поляризацияланған магнитті жүйенің негізін-
де электр аппараттарының жоғары сезімталдығын жəне тез əрекетін
анықтайды. Бұл осы аппараттардың іске қосылуы кезінде магнитті өріс
қайтадан
толығымен құрылмайтынымен, ал тек магнитті ағындардың
қайта таралуы өтетінімен байланысты.
Поляризацияланған магнитті жүйелер тез əрекет ететін сезімтал-
дығы
жоғары реленің, пропорционалды бұрыштық немесе сызықтық
ауысудағы электр сигналының электр магнитті түрлендіргіштерінің, тез
əрекет ететін автоматты сөндіргіштердің,
блоктаушы құрылғылардың
жəне т.б. негізі болып табылады.
Полярланған магнитті жүйенің үлкен алуан түрлілігі болады. Олар
жүйелі, дифференциалды жəне көпірлі магнитті тізбектері бар жүй-
елерге бөлінеді. Осы топтардың əрқайсысының көптеген өзге түрлері
болады. Қазіргі уақытта дифференциалданған жəне көпірлі магнитті
тізбектері бар магнитті жүйелер кең таралды. Мысалдар 1.8-суретте
келтірілген.
1.8
,
а
- суретте көрсетілген дифференциалды магнитті жүйенің
əрекет ету принциптерін қарастырамыз. Ол жүйелі қосылған басқа-
рудың (
2
жəне
4
) екі орамы орналасқан
магнит өткізгіштен
1
тұрады
жəне магнит өткізгішке сəйкес поляризациялаушы магнитті ағынды
п.м
тұрақты магнитке қатты бекітілген (тұтас сызықпен белгіленген).
Якорь
5
мойынтіректегі
О
осіне бұрылады (1.8,
а
- суретте көрсетілме-
ген). Фпм ағыны ауа саңылауы δ
арқылы якорьге өтеді жəне одан кейін
жəне δ
саңылауларында сəйкесінше өтетін ағынға (Φ
п.мδ3
тармақталады. Орамда жəне көлденең күйде токтың болмауы кезін-
де δ
жəне δ
саңылауларында оған əрекет электр магнитті күштердің
якорьлері бірдей. Якорь бұл ретте тұрақсыз күйде табылады; якорьдің
шамалы бұрылысы кезінде (мысалы, сағат тіліне қарсы, яғни δ
саңы-
22
3
3
1
у
Φ
жəне Φ
3
δ
1
3
3
1
1.8-сурет. Дифференциалды (а) жəне
көпірлі (б) поляризацияланған маг-
нитті жүйенің мысалдары:
1
— магнит өткізгіш;
2
,
4
— орамдар;
3
-
тұрақты магнит;
5
— якорь
лауын азайту жəне δ
саңылауын ұлғаю жағында) электр магнитті күш
саңылауында ұлғаяды, ал δ
саңылауында азаяды. Нəтижесінде якорь
1.8, а-суретте бейнеленген күйге өтеді.
1.8, а-суретте көрсетілген полярлықпен орамды қосқаннан кейін δ
жəне δ
саңылаулары арқылы жүйелі өтетін басқарушы магнитті ағын Φ
құрылады (штрихты сызықпен белгіленген). Бұл ретте δ1 саңылауында
п.мδ1
п.м.у
ағындарының азаюы, але δ
саңылауында — олардың
қосылуы өтеді. Орамның белгілі бір МҚК кезінде δ
саңылауындағы
электр күші δ
саңылауындағы электр магнитті күштен
артық болса
(басқа күштер болмаған жағдайда) якорь сағат тілімен бұрылады жəне
басқа шекткі күйді алады. Ол осы күйде орамнан кернеуді шешкеннен
кейін де қалады. Егер орам бойынша басқа полярлық тоғын жіберсе,
якорь қарама-қарсы бағытқа лақтырылады.
Дифференциалды схемаларда якорь осі немесе серіппелі аспа себебі
электр магниттерінің əсері болып табылатын елеулі күштерге ұшы-
райды. Бірінші жағдайда мойынтіректегі якорьді жылжыту кезінде ап-
параттың сезімталдығына теріс əсер ететін үйкелістің елеулі күштері
туындайды. Екінші жағдайда сондай күштер тек серіппелердің иілісін
ғана емес, сонымен бірге оның созылуын тудырады, бүл жоғары уақыт-
ша кедергісі бар материалдардың серіппелері үшін ажыратуды қолдану
қажеттілігіне əкеледі. 1.8,
б
- суретте көрсетілген көпірлі схемалар осы
кемшіліктерге ие емес.
Дифференциалды схеманың тағы бір кемшілігі якорьдегі поляри-
зациялаушы жəне басқарушы ағындардың толық бөліну мүмкінсіздігі
болып табылады. Бұл якорьдің көлденең қимасының ауданын, сонымен
23
3
4
3
1
2
бірге аппараттың тез əрекетін төмендететін оның массасын жəне сы-
ртқы механикалық əсерлерге оның тұрақтылығын
ұлғайту қажеттілігін
тудырады.
Көпірлі ағындардың схемаларында (1.8,
б
- суретті қараңыз) ағын-
дардың (басқарушы немесе поляризациялаушы) бірі якорь бойында, ал
басқасы – кесе-көлденең бағытталған.
Екі жұмыс саңылауы ғана (1.8,
а
- суреттегі δ
жəне δ ) болатын диф-
ференциалды схемалардан айырмашылығы көпірлі схемалар кемінде
төрт осындай саңылауларымен сипатталады (1.8,
б
- суреттегі δ .. δ ).
1
4
Бірқатар жағдайларда бұл екі саңылауы бар схемалармен салыстырған-
да бағыттаушы ағынға шамамен екі емес магнитті кедергіні азайту мүм-
кіндігін береді, себебі көпірлі схемадағы
басқарушы ағындардың жо-
лындағы саңылаулардың магнитті кедергісі жүп-жұбымен параллель (δ
жəне δ ; δ
1
жəне δ )
Достарыңызбен бөлісу: 
