номиналды тоғынан ерекшеленуі мүмкін

74
∞
∞
I
бірқаттар басқа факторларға тəуелді.
Балқымалы токтың мəні əдетте нормаланады. Калибрлеу кезінде
минималды балқымалы ток беріледі, мысалы 
I
∞min
= (1,3- 1,4) 
I
ном
, бұл
ретте балқымалы ендірме 1,2 сағат ішінде жанбауы тиіс жəне ендірмесі
2
сағат ішінде балқуы тиіс жəне максималды балқымалы ток, мысалы
∞max
= 1,61ном. Балқымалы ток (
I 
>> 
I 
) асатын токтар кезінде балқы-
малы ендірме қысқа мерзім ішінде жанып бітуі тиіс. Токтың өсуімее
ендірменің балқу уақытының тез қысқаруына қол жеткізу үшін екі жол- 
мен жүреді:
•
балқымалы ендірмеге арнайы пішін береді;
•
металлургиялық əсерді қолданады.
Бірінші жағдайда ендірмені жеке учаскелерде оның қимасын азай- 
татын кесіктермен пластинкалар түрінде орындайды (4.5-сурет). Осы 
сығылған учаскелерде кең учаскелерге қарағанда жылу көп бөлінеді. 
Номиналды ток кезінде артық жылу ендірме материалының жылу өт- 
кізгіштігі салдарынан ең кең бөліктерге таралып үлгереді жəне барлық 
ендірменің іс жүзінде бір температурасы болады. Токтың күшеюі кезін- 
де (I ≈ I∞max) тар учаскелерді қыздыру тез өтеді, себебі жылудың бөлігі 
кең учаскелерге бұрылып үлгереді. Балқымалы ендірме бір ең ыстық 
орында балқиды (ажыраудың ықтимал орны 4.5-суретте штрихты сы- 
зықтармен көрсетілген). Қысқа тұйықталу кезінде (
I 
>> 
I 
) тар учаске- 
лерді қыздыру іс жүзінде олардан жылуды бұрумен ескермеуге бола- 
тындай қарқынды жүреді. Балқымалы ендірме бірнеше немесе бірден 
барлық тар орындарда бір уақытта жанады.
Көптеген құрылымдарда балқымалы ендірмеге қысқа тұйықта- 
лу тоғы кезінде туындайтын электродинамикалық күштер ол балқып 
үлгергенге дейін ендірмені ажырататын пішін береді. 4.6, а-суретте 
ажырау орны шеңберлермен белгіленген. Бұл учаскелер ең аз қимамен 
орындалады. Шамадан тыс токтар кезінде электрдинамикалық күштер 
аз жəне балқымалы ендірме ажырамайды, тар орында балқиды. 4.6, 
б-суретте көрсетілген құрылымда шамадан тыс жəне қысқа тұйықталу 
кезінде тізбекті өте тез сөндіру осы учаскелердің балқуы өткенге дей- 
ін тар учаскелерде металды жұмсарту кезінде ендірмені 1 ажырататын 
серіппелер 2 есебінен қол жеткізіледі.
Металлургиялық əсер көптеген тез балқитын металдардың (қалайы, 
қорғасын жəне басқалары) балқыған күйде кейбір баяу балқитын метал-
лдарды ерітуге қабілетті болуымен 
тұжырымдалады.
Осылайша 
алынған 
ерітінді 
бастапқы материалдарға қараған- 
да өзге сипаттамаларға ие (мысалы,
4.5-сурет. Фигуралы балқымалы 
ендірме
үлкен электрлік кедергілерге жəне 
төмен балқу температурасына). Көр-

75
4.6-сурет. Жеделдетілген ажыраумен балқымалы ендірме пішіндерінің 
мысалдары (а, б):
1 
— балқымалы ендірме; 
2 
— серіппе; 
F 
— ажыратушы күш
сетілген құбылыс бірқатар параллель сымдардан жасалған ендірмесі 
бар сақтандырғыштарда қолданылады.
Шамадан тыс жұмсалу кезінде ендірменің балқуын жеделдету жəне 
сымда оны балқыту кезінде барлық ендірменің ортақ температурасын 
төмендету үшін шағын қалайы шариктер дəнекерленеді. Ендірменің 
температурасы қалайының балқу температурасына жеткенде шамадан 
тыс ток кезінде шарик балқиды жəне ол дəнекерленген металл бөлігін 
ерітеді. Ендірменің кедергісін жергілікті ұлғайту жəне ол орындалатын 
металдың балқу температурасын төмендету жүреді. Номиналды режим- 
де шарик іс жүзінде ендірмені қыздыру температурасына əсер етпейді.
Бұл талап етілетін уақыт-ток сипаттамаларын алу тəсілі мысалы, өте 
қалың сымдар үшін 2 мм дейін диаметрмен шаригі бар жəне диаметрі 
0,3 мм сымның диаметрі 1 мм шарик кезінде жұқа ендірмені қолданады. 
Ендірменің өсуі кезінде металлургиялық əсердің ықпалы тез төмендей- 
ді жəне іс жүзінде əсер етпейді.
Шамадан тыс токтар мен қысқа тұйықталулар кезінде ендірменің 
жанып кетуін жеделдетудің қарастырылған тəсілдері балқымалы 
сақтандырғыштардың бір өте маңызды қасиеті – олардың ток шектеуші 
əрекетін негіздейді. Балқымалы ендірме қысқа тұйықтау кезінде токтың 
белгіленген мəнге жетіп үлгергенше біршама ерте жанады. Осылай- 
ша, қысқа тұйықталу тоғы 2-5 есе шектеледі, бұл электродинамикалық 
күштердің бұзушы əрекеттерін төмендетеді. Мысалы, қысқа тұйықта- 
лудың белгіленген тоғы егер балқымалы ендірме 8 кА тоғы кезінде 
жанып кетпесе, қысқа тұйықталу тоғы ендірменің жануы арқасында 3 
еседен артық, тізбектегі электродинамикалық күштер – 9 еседен артық 
шектеулі болып қалса, 25 кА жетуі мүмкін. Металл əсерді пайдалану- 
мен балқымалы ендірменің ток шектеуші əрекеті ток шектеудің басқа 
əрекеттеріне қарағанда төмен.
Балқымалы ендірменің жануынан кейін туындайтын электр доға- 
сын сөндіру мүмкіндігінше тез сөндірілуі тиіс. Доғаны сөндіру уақыты 
сақтандырғыштың құрылымына жəне сөндірудің қабылданған тəсіліне 
тəуелді. Балқымалы сақтандырғышты балқымалы ендірмені ауысты-

76
рғаннан кейін оның одан əрі жарамды жұмысына кедергі келтіретін 
деформациясыз немесе қандайда бір бұзылуларсыз сөндіруге болады, 

жүктеу 8,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: