4-тарау. Шоттар және екі жацты ж азу ддісі* 53
бол м ауы ,
тек есеп беру кезеңінщ соңындағы калдықтың дұрыс
есептелмегендігінен болуы мүмкін. Осы айтқандарымыз түсінікті
бРлу үшін алдыңғы тақырыпта қарастырған мысалымыз бойынша
І^КК» фирмасының 2006 жылғы қаңтар айына айналым тізімде-
месін қүрастырайық.
«ККК» фнрічасынын 1 канпар 2006 жылғы БАЛАНСЬІ
АКГИВ
ҒІАССИВ
1
2
3
4
Балтардың
аталуы
Сомасы
Баітгардьщ
аталуы
Сомасы
Мэтериалдык
емес акгивгер
15000
15000
Жарғылык кор
80000
80000
і ІСІ ізгі
куралдары
30000
30000
Бөлінбеіен
пайда
20000
20000
Аактадмаган
ондірісі
90000
120000
Банк несиесі
60000
75000
I
АКГИВ
ПАССИВ
Ьаптардын
ата.'г>ъі
Сомасы
Баптардын
аталүы
Сомасы
Дайын
бүйымдары
70000
70000
Ьюджетпсн есеп
айыоысу
40000
40000
Матсриалтары
20000
15000
Жабдыктаушы
мердігерлермен
есеп аиырысу
50000
10000
Ақшасы
110000
60000
Енбекакы
бойынша есеп
айырысу
85000
85000
БЛЛАНС
335000
310000
БАЛАІІС
335000
310000
«ККК» фирінасының 2006 жылдың каңтар айындағы шоты
бойынша айналым тізімдемесі
Шоттыц
аталуы
Бастапқы цалдыц
Ай бошы аинапым
Соңгы цапдыц
Д-т ^
К-т
Д-т
К-т
Д-т
Г К-т
1
2
3
4
5
6
7
Материаддық
^мес активтер
15000
-
-
15000
Нсгіэп
кұралдары
30000
-
-
30000
Аяқга.імаган
ундірісі
90000
30000
120000
Дайын
^Үйымдары
70000
-
-
70000
54
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы .ясдне негіздері
Соцы
1
2
3
4
5
6
7
|
Материаадары
20000
25000
зоооо
15000
Акшасы
110000
50000
60000
Жаріылық қор
80000
-
-
80000
Боліибеген
пақда
20000
-
-
20000
Банк несиесі
60000
50000
65000
75000
Бюджетпен есеп
айырысу
40000
-
-
40000
Жабдыктаушы-
мердігерлермсн
есеп айырысу
50000
65000
25000
10000
Енбекакы
бойынша есеп
айырысу
85000
-
-
85000
БАРЛЫҒЫ
335000
335000
170000
170000
310000
310000
Бұдан көріп отырганымыз тізімдемедегі ақпаратты мәлімет-
тер кәсіпорынның бухгалтерлік балансындағы ақпаратгардан
алынған. Сондықтан тізімдемедегі бастапқы қалдык сомасы
баланстың ай басындагы мэліметтеріне» соңгы қалдық сомасы
баланстьщ ай соңындағы мәліметтерімен тең болады. Ал есепті
айдағы айналым сомалары ұйымдағы қаңгар айында орындалған
мьша төмеіще берйіген операциялар негізінде жазылып отыр.
«ККК» фирмасының 2006 жылгы қаңтар айында орындал-
ган шаруашылык операциялары:
I
Жабдыкгаушы-мердігерлерден 25000 (жиырма бес мьщ)
теңгеге материалдар сшъільш алынды (әзірге ақшасы төленген жоқ).
2. Есеп айырысу шотынан 50000 (елу мың) теңге банк неси-
есі өтелінді.
3. 30000 (отыз мың) теңгенің материалдары өндіріске боса-
тылды.
4 Жабдықтаушы-мердігерлерге карыз 65000 (алпыс бес мың)
теңге банк несиесі есебінен өтелінді.
Міне, осы мысаддан қарап отырып ұйымның айяалым тізім-
демесіндегі есепті ай бойгы айналым сомасының дұрыс болуы,
орындалған операциялар бойьшша екі жаггы жазудың дұрыс
4-пшрау. Шоттар жэне екі жсщты ж азу эдісі* 55
ілуьшан (орындалуынан) екенін дэлелдеуге болады жэне де
бухгалтер немесе екі жақты жазуды жүргізетін қызметкер осы
тізім д ем еи і
толтыру арқылы өзі орындаған жүмысының қатесін
тексере алацы. Кэсіпорындар айналым тізімдемесін талдамалық
(аналнтикалык) жэне жинақгамалық (топтамалық, сингетика-
льіқ) шоттар бойынша бөлек жасауларына да болацы. Негізінен
талдамачық
(аналитикалық) шот бойьшша қүрастырьшатын ай-
налым тізімдемесін жинактамалық (топтамалық, синтетикалық)
шот немесе субшотгарда есептелетін мүліктер, дебиторлар мен
кредиторлардың түрлері бойынша жүргізіледі. Мүліктер бойынша
жасалған айналым тізімдемесіңде мүлікгердің сомасымен қатар
заггай саны да көрсетіледі.
Жинақтамалық (топтамалық, синтетикалық) және талдамалық
есегі жүргізудің дүрыстыгын тексеру \тшн талдамалық шоттар
бойынша жасалган айналым тізімдемесінің бастапкы жэне соңгы
қалдық сомапарьш, сонымен катар кірісі мен шығысының сомала-
рын жинактамалык (топтамалық, синтетикалык) шоттар бойынша
айналым тізімдемесіндегі мэлшеттермен салыстыру керек. Бүл
екі тізімдемеде бастапкы жэне соңғы дебиттік, сондай-ақ кредит-
тік қалдык сомаларының жэне айналым сомаларының өзара тең
болуы журпзілген талдамалык жэне жинақтамалық (топтамапык,
синтетикалық) есептің теңдігін растайды. Бұл кэсіпорьшның
тауарлық-материалдық қорының сақталуына және дебиторлар
немесе кредиторлармен есеп айырысуьша бақылау жасауда үлкен
рөл атқарады.
Кәсіпорын өз қызметінщ айналымы туралы бүдан датолыгырақ
мәліметті шахматтық айналым тізімдемесін қолдану аркылы ала
алады. Іізімдеменің бүл гүрі операциялардьщ мазмүнын ашуға
және шот корреспонденңиясының дүрысгыгын тексеруге кызмет
втеді, Жалпы бухгалтерлік есепте шоттардың дебиттік айнальш
омасы шоттардың кредиттік айналым сомасына тең болуы қажет.
Бұл геңдік шоттардағы екі жақгы жазу принципімен қамтамасыз
егіледі. Жоғарыда келтірілген мысалымыз бойынша «ККК»
фирмасының 2006 жылғы қаңтар айына шахматгық айналым тізім-
омесщ құратын болсақ, мына гүрде болады:
Достарыңызбен бөлісу: |
