(мамандык дәрежесінен) төмен тарифтелген жұмысты атқарған
жагдайда,
егер олар белгіленген өнім
әндіру
мөлшерін
(нормасын) орындаған уақытта төмең дәрежелі (разрядты)
жұмысшыга белгіленген тариф бойынша есептелетін еңбекақы
жэне соған қосымша осы тарифпен сол жұмысшыньщ өзінің
мамандық дәрежесіне белгшенген тариф бойынша алуға тиісті
еңбекақысының арасындағы айырмашьшық сомасы төленеді.
Мысалы: бесінші разрядты жұмысшы үшІнші разрядты
жұмысшыға белгіленген жүмысты атқарған болса, онда оған үшін-
ші разрядты жүмысшыға төленуғе тиісті еңбекақы және қосымша
үшінші разрядты жүмысшы мен бесінші разрядты жүмысшының
еңбекақыларыньщ арасындагы айырмашьшық сомасы төленедІ.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің қан тапсырган куніне,
ягпи донорлық міпдетті атқарган күнте толенетін толем
Кәсіпорындарда жүмысшылар мен қызметкерлер қан тапсыр-
ган, ягни донорлык қызмет атқарган күні жүмыстан босатылуға
тиіс, Қан тапсырган жұмысшылар мен қызметкерлердің калауа
бойынша оларға бұл күннен басқа тагы қосымша бір жұмыс
күні демалыс ретінде пайдалануға беріледі. Жүмысшылар мен
қызметкерлер бұл күнді, яғни демалуға тиісті күннің кезекті еңбек
демалысына да қосып алуына болады. Қан тапсырғаны үшін
жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыста болмайтын жоғарыда
айтылған бұл екі күніне еңбекақы орташа еңбекақы мөлшерінде
төленеді.
Жүмысшылар мен қьиметкерлерге жүмыстың тоқтап
қалган уақытына төленетін толем
Үйымдарда жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың
кінәсінен
жұмыстың
тоқтап
қалған
уақытына
еңбекақы
төленбейді. Егер жұмыстың тоқтап қалуына жұмысшылар мен
кызметкерлердің ешкандай кінәсі немесе жазығы болмаса, еңбек-
ақы тарифтің
5
0% (пайызы) мөлшеріңде төленеді. Жұмыстыңтоқтал
калуына байланысты кэсіпорын жұмысшылар мен қызметкерлерді
басқа жұмыска уақытша ауыстыруы мүмкін, Егер жұмыстың
тоқтап калғаң уақытында жұмысшылар мен қызметкерлер
316
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
12-тарау. Ьцбек жэне ецбекақы есебі ♦ 317
кәсіпорын экімшіліп үсынган басқа жұмысты орындаудан бас тар-
татын болса, яғни берілген жұмысты орындамайтын болса, онда ол
уақыт үшін жүмысшылар мен қызметкерлерге ешқаңдай еңбекақы
төленбейді.
Өнім өндіру барысында кездесетін ацау үшін төленетін
төлем
Акау деп өнім өндіру барысьшда саласы жағынан белгіленген
стандартқа сәйкес келмейтін немесе арнаулы мақсатқа сол
дайыіщалған күиінде тікелей пайдалануға жарамсыз болып, тек
кана гүзеткеннен, жөіщегеннен кейін, яғни белгілі бір шығын
шығарылған жағдайда ғана паңталанатын бүңымдарды, бөлшектер-
ді айтады. Өндірілген өнімдер, орындалған жүмыстар үйымдағы
жүмысшылар мен қызметкерлердің кінэсінен толығымен жарам-
сыз болып табылатын болса, ягни ол өнімдер акау болып табылса,
онда бұл өнімді өндіргені, жүмысты орындаганы үшін жүмыс-
шылар мен кызметкерлерге еңбекакы төленбейді, Егер өндірілген
өнімдер немесе дайындалган бүйымдар жартылай жарамсыз
(ақау) болып табьшса, ол кезде өнімді өндірген жү'мысшыларға
төленетш еңбекақы мөлшерін, кәсіпорыннын экімшілігі өнімнің
жарамдылық пайызына байланысгы аныктап белгілейді. Мүндай
жағдайда төленетін еңбекақы мөлшері тарнф бойынша осы өнімді
өндіру үшін белгіленген еңбекакының 50% (пайызынан), ягни
жарпгысынан аспауы керек. Бүл төленетін төлем осы жүмысқа
молшерленген уақытқа гана есептеліп төленеді. Кэсіпорындарда
жүмысшьшардың салақтыгынаң болган бүзылған өнімдердің,
заггардың күны олардың еңбекакыларынаң үсталуы тиіс. Бірақ
бүл үсталуға тиісті соманың мөлшері сол жүмысшьшың орташа
еңбекақысының 2/3 (үшген екі бөлігі) мөлшерінен аспауы
керек, Ал материалдарды, өніадерді әдейі қастандықпен бүзған
жағдайда келтірілген зиянның сомасы заңда қаралған мөлшерде
жүмысшының еңбекақысынан үсталады. Еігер кэсіпорындарда
ендірілген өнімдер жүмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз
толық ақау қатарына жатқызылапгын болса, онда бүндай өнімдер
үшін ол өнімді әвдіріп шығарған, дайындагап жүмысшылар мен
қызметкерлерге тариф бойынша белгіленген еңбекақысыньщ
2/3 (уштен екі бөлігі) мөлшерінде еңбекақы төленеді Өндіріліп
шығарған өиімдердің, дайындалған бұйымдардың ақау болуы ол
өнімдерді өндіру үшін пайдаланылған материалдардың сапасы-
ның нашарлыгынан немесе олардың жарамсыздығьшың себебінен
болса немесе жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз болған
ақау, өнімді немесе жұмысты ұйымның техникалық бақылау
органдары кабылдаганнан кейін белгілі болса, онда ол өнімдерді
өндіріп шыгарған, дайындаган жұмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы толық тарифтік, яғни жарамды өнімдерге төленетін
мөлшерде төленеді.
Жүмысшылар меп қызметкерлердің мерзІмнен тыс уа-
қытта орындаган жумыстарынау атқаратып қызметтеріне
төлепетт төлем
Халық шаруашылык салаларында нақтылы жұмыс уақыты
белгіленген кәсіпорындарда жүмысшылар мен кызметкерлердің
бекітілген (белгіленген)
уақы гган
езге уакыгга істеген жүмыс-
тары, атқарган
қызметтері
мерзімнен тыс уақытга істелген
жүмысы болып саналады. Белгіленген жүмыс уақыгынан өзге,
яғни мерзімнен тыс уақытта жұмыс істеу кэсшорын экімшопгшін
бұйрыгымең гана жүргізіледі. Мерзімнен тыс уакытга істелетін
жұмысқа бір жасқатолмаған баласы бар жас сәбшп аналарды, жүкті
(екіқабат) әйелдерді қатыстыруга болмайды, Ал бір жас пен сегіз
жас аралығында баласы бар аналар мұндай уақыттағы жұмыстар-
ға
тек қана өздерінің келісімімен катыстырылады. Жұмысшылар
мен қызметкерлердін мерзімнен тыс уақытта жұмыс істеген еңбегі
тек
қана
ақшалай түрде төленеді. Кэсшорындарда еңбекақының
мерзім,ді түрі белгшснген жұмысшылар мен кызметкерлерге
мерзімнен тыс уақьпта істеген жұмыстың алғашқы екі сағатьша
өзіне белгіленген тарифтік еңбекақының 1,5 (бір жарым) есе, ал
одан кейінп сагапгтарына
2
(екі) есе мөлшерінде еңбекақы есепте-
ліл, төленеді Үйымдарда кесімді енбекакы алатын жұмысшылар
мен қызметкерлер мерзімнен тыс уақыгга істеген жұмыстарьшың
алгашқы екі сагатына сол уақытта атқарган жұмысына тиісті
еңбекақының 50% (пайызы), ал одан кейінгі сагаттарына 100%
318
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
