«Экология және жер қойнауын пайдалану салаларындағы табиғи ресурстарды тиімді қолдану»

11 
 
1.Сілтілік металдардың геохимиясы. 
 
Сілтілік металдардың жер қабатындағы мөлшері Li-3,2 * 10
-3
%, K – 2,5%, Na – 
2,5%, Rb – 1,5 * 10
-2
%, Cs – 3,7 * 10
-4
%. Калий және натрий өте көп таралған, ал 
литий, рубидий, цезий – сирек элементтер. Рубидий және цезий сонымен қатар 
шашыранды түрінде болады, олардың қосындылары – калий минералдарының 
серіктері. Табиғатта франций өте аз, онын изотобы актиний альфа-ыдырату 
процесінің нәтижесінде пайда болады: 
227 
89 
Ас =
223 
87
Fr +
4 
2
He. 
Бос түрінде сілтілік металдар кездеспейді. Көптеген басқа элементтер сияқты, 
олар алюмосиликат түрінде болады. Мысалы: Na
2
O * Al
2
O
3
* 6 SiO
2
– натрий 
далалық шпат (альбит), К
2
O * Al
2
O
3
* 6 SiO
2
– калий далалық шпат (ортоклаз). 
Натрий және калий қосындылары өте көп мөлшерде теңіз, мұхит және тұзды 
көлдердің суларында ерітілген.
Литий – ең жеңіл металл. Ол жер қабатының типтік элементі , кешкі
магмалық дифференцациялар – пегматиттер өнімдерінде жиналады. Литий 
кларкі литосферада 3,2*10-3% құрайды. Литийдің иондық радиустары магний 
және темір (II) иондарына таяу болғанан соң , ол пироксен және амфибол 
магнезия – темірлік силикаттардың кристалдық торына кіреді. Литий , 
нәтижесінде геохимиялық екі дайлық қасиеттеріне ие болады. Бір жағынан, ол 
сілтілі металл, көптеген табиғи процесстерде натрийдың аналогы болып 
көрінеді (әсіресе жарық пегматиттерде). Басқа жағынан минералдарда литий – 
темірдің, магнийдің, аллюминийдің аналогі.
Литий негізінде тұзды көлдердің аймақтарында табылады. Литий 
минералдары: Li
2
O * Al
2
O
3
* 4SiO
2
– сподумент, LiAlPO
4
F – амблигонит. 
Тірі ағзаларда литийдің кларкы 1*10-5% құрайды, сондықтан онын 
биофильдігі өте төмен 3*10-5%. Бірақ табиғатта литий мөлшерін жинақтайтын 
өсімдіктер белгілі – литийдің концентраторлары. Литийдің флорасына алқалық, 
сарғалдақты, солянка үй ішінің өсімдіктері жатады. Мүмкін ол тұзды жерде 
өсетіндеріне байланысты.
Литийдің мөлшерінің көбеюі адамға және малдарға улы. Литий 1818 жылы 
ашылса да, бірақ оның қолданылатын мүмкіндігі дәл қазір болды. Ол атомдық 
техникада, электротехникада және металургияда өте маңызды элемент боп 
саналады. 
Натрий - . литосферада натрийдың кларкы 2,5% құрайды. Оның көбі әр түрлі 
силикаттардың құрамына кіреді. Мысалы: далалық шпатқа, нефелин, амфибол 
және т.б.
Натрий- қарапайым литофильдік элемент, ол жердің граниттық қабатында 
жиналады. Натрий көп мөлшерде шоғырланған тауларды құрайды.
Натрий сазды жерлерде және өсімдіктерде жинақталады. Сазды және тұзды 
көлдердің негізгі натрий минералдары: NaCl- галит, Na
2
SO
4
* 10 H
2
O – 
мирабилит, Na
2
CO
3
* 10H
2
0 – сода, Na
2
SO
4 
– 
тенардит, NaNO
3
– селитра 
және т.б. 
Калий – натрийдың аналогі және кларкы да сондай 2,5%. 

12 
Рубидий – ащы минералдардың элементі. Литосферадағы рубидийдың 
кларкы салыстырмалы үлкен 1,5 * 10
-2
%. Ол жинақталмайды, бірақ шашыранды 
элементтерге де жатпайды. Рубидий өз минералдарын құрмайды. Слюда мен 
дала шпаттарда рубидий калийды изоморфты алмастырады. Рубидий тұздары 
суда жақсы ериді. Халық шаруашылығында рубидий өте аз мөлшерде 
қолданылады. Оның қолданылу өндірісі – фотоэлемент, катализ және т.б. 
өндірістер.
Цезий – химиялық және геохимиялық қасиеттерімен рубидийге ұқсас. 
Литосферада цезийдің кларкы 3,7 * 10
-4
%. Цезийдің иондық радиусы үлкен 
болғандықтан, ол саздармен көп сіңіріледі. Ол көбінесе мұхит суларында
жинақталады. Цезийдің көп тараған минералы- карналит (CsCl * MgCl
2
* 6 
H
2
O) 

жүктеу 0,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: