46
ақпараттандыру. Ақпарат күмән тудырмай, тартымды және түсінікті болуы
керек. Темекімен күресуде жетістікке жету дәрігердің өзімен, медициналық
мекеме қызметкерлерінің жауапкершілігіне байланысты. Бұл факторға дұрыс
қарым-қатынас жасау, жан-жақты қолдау жетістік мүмкіндігін айтарлықтай
жоғарылатады.
3 кесте –Хорн сауалнамасы
51
Сұрақтар
ылғи
жиі
жиі
емес
сирек ешқашан
А. Мен өзімді
босаңсытып алмау үшін
темекі тартамын
5
4
3
2
1
Б. Темекіні соңына дейін
тартып болмайынша
рахат аламын
5
4
3
2
1
В. Темекі тарту арқылы
мен рахаттанамын жəне
босаңсимын
5
4
3
2
1
Г. Мен бір нəрсеге
ренжіп, ашуланғанда
темекі тартамын
5
4
3
2
1
Д. Менің темекім
таусылып қалса мен оны
алғанша уақыт төзгісіз
болып кетеді
5
4
3
2
1
Е. Мен оны өзім
байқамастан автоматты
түрде түгел тартамын
5
4
3
2
1
Ж. Мен өзімді
ынталандыру жəне күш-
қуатымды көтеру үшін
тартамын
5
4
3
2
1
З. Мезгілдік рахатты
темекі тарту кезінде
аламын
5
4
3
2
1
И. Темекі тартқаннан
рақаттанамын
5
4
3
2
1
К. Менің көңіл-күйім
болмай, ренжіген
кезімде темекі тартамын
5
4
3
2
1
47
Темекі шегу типтері:
А+Ж+Н – «Ынталандыру» («ыстық кофенің» сергітетін әсеріне сену)
Б+З+О –«Темекімен ойнау» («серіктес үшін» темекі тарту ерекшелігі)
В+И+П – «Босаңсу» (тек қолайлы жағдайда)
Г+К+Р – «Қолдау» (эмоциялық күш-қуатты төмендету құралы ретінде)
Д+Л+С – «Қалау» (темекіге физиологиялық тәуелдік)
Е+М+Т- «Рефлекс» шартты түрде темекі тарту
52
Л. Темекі тартпаған
кезде өзімді жақсы
сезінемін
5
4
3
2
1
М. Алдыңғы тартқан
темекімнің түтіні əлі күл
сауытта өшпегенін
байқамастан, жаңа
темекіні тартамын
5
4
3
2
1
Н. Өзім асығып отырып
темекі тартамын
5
4
3
2
1
О. Темекінің түтініне
қарап кейде
рахаттанамын
5
4
3
2
1
П. Босаңсып, ыңғайлы
отырғанда темекі
тартқым келеді
5
4
3
2
1
Р. Өзімді жабырқау
сезінгенде жəне барлық
жағымсыз нəрселерді
ұмытқым келген кезде
тартамын
5
4
3
2
1
С. Егер мен біраз уақыт
темекі тартпасам,
темекіге деген аштықты
сезінемін
5
4
3
2
1
Т. Темекіні аузыма
салған соң оны қашан
тартып қойғанымды
байқамай қаламын
5
4
3
2
1
Темекі шегу типтері:
А+Ж+Н – «Ынталандыру» («ыстық кофенің» сергітетін əсеріне сену)
Б+З+О –«Темекімен ойнау» («серіктес үшін» темекі тарту ерекшелігі)
В+И+П – «Босаңсу» (тек қолайлы жағдайда)
Г+К+Р – «Қолдау» (эмоциялық күш-қуатты төмендету құралы ретінде)
Д+Л+С – «Қалау» (темекіге физиологиялық тəуелдік)
Е+М+Т-
«Рефлекс»шартты түрде темекі тарту
48
Хорн сауалнамасы бойынша нәтижелерді бағалау
А-дан Т-ға дейін 18 мақұлдама!
Темекі тартудың әр 6 түріне 3 мақұлдамадан келеді.
Әр мақұлдамаға ұпай түрінде 5 жауап вариантарынан келеді.
Темекі тарту бойынша ұпайлар 11 және одан көп ұпай болса – темекіні мына
себептермен тартады, 7-11 шектеумен тартады деген сұрақ топтары бойынша
жинақталады.
Әсер ету тәсілі
• Дәрілік
• Психотерапевтік (аутогенді жаттығумен қоса)
• Тыныс алу гимнастикасы (темекі тарту түрінен ынталандыру немесе тыныштал
дыру жаттығулары)
• Сумен жүргізілетін ем-шаралар (су құю,массажды Шарко душы, циркулярлық,
су асты, тыныштандыратын ванна, шомылу)
• Дене белсенділігін арттыру
• Диетотерапия
8. Ұлттық скринингтік бағдарламаның шеңберінде
халықты скринингтік тексеріп-қарау
Аурулардың алдын алуда тиімді құрал халықты скринингтік тексеріп-қарау
болып табылады. Медицинада скрининг (ағылшынша. screening електен өткізу)
— арнайы диагностикалық зерттеуді қолдануға, оның ішінде жаппай халықты
немесе оның жеке бөлігін тестілеуге негізделген қандай да бір ақау, не оның
дамуының қауіпті факторы бар тұлғаны анықтау әдісі.
Скринингтің мақсаты – уақытылы емдік-профилактикалық көмек көрсету
үшін ауруды немесе оған адамның бейімділігін ерте диагностикалау. Скрининг
нәтижелерін зерттеліп отырған аурудың (немесе аурулар тобының) таралуын, оны
дамытудың қауіпті факторлары мен оған қатыстылығын анықтау үшін қолданады.
Өзектілігі.
Халық денсаулығын зерттеудің халықаралық тәжірибесі скринингтік
бағдарлама нәтижесінің жоғарылығын көрсетеді. Денсаулық сақтау деңгейі
жоғары мемлекеттер скринингтік бағдарламалардың, ерте диагностиканы
насихаттаудың, негізгі қауіпті факторларды азайтудың арқасында бес жылдық
өміршеңдіктің 90%-дық деңгейіне қол жеткізді. Мысалы, тек холестериннің ор-
таша деңгейін, темекі шегудің таралуын және жоғары қан қысымын төмендету
есебінен Финляндияда ишемиялық жүрек ауруларынан болатын өлім-жітім
жағдайлары 80%-ға, Ирландияда 25-84 жас аралығындағы тұлғалар арасында
ишемиялық жүрек ауруларынан болатын өлім-жітімді 48,1%-ға, АҚШ-та жүрек -
қан тамыры ауруларынан болатын өлім-жітімді 100 мың халыққа шаққанда 195,4-
тен 92,4-ке дейінтөмендетуге қол жеткізілді.Маммографиялық скрининг АҚШ-
та, Канадада, Швецияда, Дания мен Норвегияда өткізілген зерттеулер кезінде 50
