Әдебиеттануға кіріспе

Фольклорлық мұрадағы драмалық элементтер

жүктеу 246,3 Kb. бет 37/39 Дата 29.10.2022 өлшемі 246,3 Kb. #39900

Фольклорлық мұрадағы драмалық элементтер Қазақ драматургиясының әлем халықтарының драматургиясымен салыстырғанда тууы, дамуы, зерттелуі жағынан кейінірек. Қазақ сөз өнерінде драматургия классикалық үлгіде неміс, ағылшын, грек, орыс драма жанрымен салыстырмалы түрде ХХ ғасырдың басында қалыптасты. Қазақ әдебиетінде драматургия басқа әдеби жанрларға қарағанда көп кейін туды. Қазақтың ауыз әдебиетінің халықтың тұрмыс- салтына, әдет-ғұрпына тән шығармаларында: жар-жар, беташар, бәдік жыры сияқты өлеңдерде, айтыстарда драмалық элементтердің барлығы аңғарылады. Қазақ халқының ғұлама ғалымы М. Әуезов: «Анығында ақындар айтысының негізінде, өзгеше жанрлық бітім мазмұнында қолдану дәстүрінде қазақтың халықтық театрлық өнерінің мол белгілері бар. Халық театрының дән ұрығы бар деуге болады» [1, 145-147 бб.], - деп айтқан болатын. Қазақ жастары ұйымдастырған әдеби ойын-сауық кештері ұлттық сахналық өнер мен драматургияның бастамасы болды. Бұлардың тәжірибелері отандық драматургияның пайда болуына, ұлттық драмалық шығармалардың жазылуына ықпал жасады. Қазақстанның әр түкпіріндегі алғашқы сахналық талпыныстар Қазан төңкерісімен ілесе, ұлттық драматургияның дүниеге келуіне негіз болды. Алғашқы қазақ драмалары 1910-1915 жылдары пайда болды. Алғашқы пьесалар авторлары К.Тоғысов «Надандық құрбаны», И.Мендіханов «Малдыбай», «Тамырлар», «Байғұстар», А. Лиханов «Манап», Б.Серкебаев «Бақсы», «Ғазиза», «Жер дауы». 1915 жылы К.Тоғысовтың «Надандық құрбаны» драмасы жеке кітап болып Уфада басылып 176 шықты. Одан кейін Ж. Аймауытов, С. Сейфуллин, М. Дулатов, Қошке Кемеңгеров, Бейімбет Майлин, Мұхтар Әуезов, Жұмат Шанин тағы басқалардың алғашқы драмалық шығармалары ұлттық драматургияның негізін қалады. Еуропалық үлгіде драматургияның қыры мен сырын меңгеруге қазақ топырағында алғаш рет ден қойған Жүсіпбек Аймауытов. Оның тұңғыш үш пьесасы «Рабиға», «Мансапқорлар», «Қанапия-Шәрбану» 1916-1917 жылдары, ал «Ел қорғаны», «Шернияз», «Сылаң қыз» 1920-1925 жылдар ішінде жазылған. XX ғасырдың 20-жылдарындағы Отандық драматургияда әйел бостандығы мен теңдігі басты тақырыпқа айналды. Ж. Аймауытов, К. Кемеңгеров, М. Дулатов, С. Сейфуллин, М. Әуезов, Ж. Шанин, Б. Майлин шығармаларында туған халқының тарихы мен тағдыры, еркіндігі мен теңдігі қос арнадай ағынды ағыс құрайды. Қандай да бір пьеса болса да ел өмірінің тұрмыс-тіршілігі сол кездегі басты тақырыптары - 1916 жыл оқиғасы, би-болыстар мен қалың көптің арасындағы тартыс, әйел теңдігі мәселесі, түрлі әлеуметтік қайшылықтар тағы басқа мәселелер көтеріліп, театр сахнасында қойылды. Мысалы, 1926 жылы К. Кемеңгеровтың «Алтын сақина», «Ескі оқу» пьесалары Қазақ драма театр сахнасында қойылған. Бұл пьесалардың негізгі тақырыбы - әйел теңсіздігі мен қазақ балаларының ауыл молдасынан ескіше сауат ашып, білім алуы суреттеледі. Қазақ драматургиясының қалыптасып өрістеген дәуірі XX ғасырдың алғашқы ширегі болатын. Қазақ драматургиясының туу, қалыптасу және даму процесі сахналық драмалық өнері орыс, украин, армян және грузин халықтарын былай қойғанда, туысқан өзбек, татар халықтары драматургиясының даму процесінен өзгеше [2, 145-147 бб.]. Себебі, қазақ халқы бұрыннан өз өнерлерін тойларда көрсеткен болатын. Қазақ драматургиясының ұрығы ерте заманда елдің әдет-салтынан, ойын – сауығынан, ән – күйі мен өлең жырларынан басталған. Оған дәлел суырып салма ақындардың өнері, айтыс өлеңдер, ертегі, аңыздар бола алады. Қазақтың ұлттық театрын ұйымдастыру мәселесі ел ішінде «Дала театры» деп атауға әбден лайық халық өнерінің сан қилы түрлері дамып, жетілген тұста көтерілуі табиғи құбылыс. Солардағы драматургия мен театрға өзінің көркемдік табиғатымен етене жақын элементтер жаңа өнердің дүниеге келуінде ерекше орны бар. Қазақтың кең даласының әр түкпірінде тұңғыш әуесқойлық қойылымдар мен драматургия- лық шығармалардың тууы халық шығармашылығының көркемдік құдіреті [3, 11 б.]. Дәлел ретінде Жүсіпбек Аймауытовты келтіруге болады. Жүсіпбек Аймауытов Семейде оқып жүрген жылдары жастардың ойын-сауық кештеріне қатысып, домбыра тартып, ән салып, спектакльдер қойған және өзі басты ролдерде ойнап, өз өнерін халыққа паш еткен. 1917 жылы 17 желтоқсанда Семейде оқитын жастардың әдеби кеші болып, онда Ж. Аймауытовтың «Ескі тәртіппен бала оқыту», «Рабиға» атты бір перделі пьесалары қойылған. Осы кезден бастап Ж. Аймауытов әрі жазушы, әрі драматург, әрі режиссер, әрі актер ретінде көзге түсе бастады. Қазақ сахна өнерінің тууына тікелей себеп болған тағы бір жағдай - 1905 жылғы төңкерістен кейін Қазақстанға жер аударылып орыстың прогресшіл-демократ оқығандарының келуі. Және осы кезде татар труппаларының Қазақстанда гастрольдері басталған. Міне, осы театрдың ойындарын көрген қазақтың беделді жастары ұлттық сахна өнерін құруға талпынды. Сахнаға қоятын пьеса болмағандықтан, олар алғашқы қадамдарын қазақтың әдет-ғұрыптарын, ұлттық ойындарын сахналаудан бастайды. Осы кезде көркем үйірмелер ұйымдастырылады. Қазақ жастары үйірмелерге қатысып, азды- көпті тәжірибе жинайды. Көркем үйірмелер әдебиетіміздегі драматургия жанрының дамуына ұйытқы болады. Бұған кәсіби театрымыз құрылмай тұрғаны кездегі Жүсіпбек Аймауытов, Сәкен Сейфуллин, Мұхтар Әуезов, Жұмат Шанин және тағы басқалардың драмалық шығармалары толық дәлел бола алады. Олардың драматургиялық қадамына 177 көркем үйірменің ықпалы зор болған. Осындай ірі жазушыларымыздың әдеби сапарларының бастауында драматургия жанрының батыл енуі кездейсоқ оқиға емес. С.Сейфуллиннің «Бақыт жолына» атты пьесасының негізгі тақырыбы - өмірі қорлық пен күндікте өткен бұрынғы қазақ әйелдерінің өмірі революция жеңісі нәтижесінде теңдікке, бостандыққа ие болуы, сүйгеніне қосылуға мүмкіндіктің тууы. Пьесадағы оқиға шағын да ықшамды, бірақ драмалық тартысқа толы. 1916 жылғы майданның қара жұмысына жігіт алу кезіндегі атақты дүрбелеңнің күндерінде Терлікбай деген шал өзінің кіші баласы Телжанды қалайда аман алып қалу мақсатымен жас қызы Мүслиманы елудегі Нөкербай деген болысқа бермек болады. Бірақ орысша оқыған үлкен баласы әке ниетіне қарсы шығып, қаладағы жолдастарының көмегімен қарындасына бостандық әпереді, оның сүйген жігіті Біржанға қосылуына мүмкіндік жасайды. Бұл пьеса Жүсіпбек Аймауытовтың «Қанапия мен Шәрбану», «Рабиға» пьесаларына ұқсас келеді. Яғни бұл екі жазушы сол кездегі таптық күресті, әйелдердің революция жеңісі нәтижесінде теңдік алып, өз сүйгендеріне қосылуы суреттеліп көрсетіледі. Мысалы, «Қанапия мен Шәрбану» пьесасындағы «Жасасын бостандық! Жасасын әйел теңдігі! Жасасын бұқара өкіметі!», - деп комиссардың сөзін барлығы шулап алып кетуі «Жасасын, жасасын!», «Рабиға» пьесасында да Рабиғаның әйелдерді теңдікке, бостандыққа шақыруы суреттеледі. Міне, пьесадағы суреттелінетін тақырыптың қысқаша баяндамасы осы. Бірақ бір адамның үй ішінде болған осы бір кішкентай оқиғаны автор драмалық тартыс дәрежесіне жеткізіп, мәселеге саяси мән беріп, суреттейді. Адамды әрекет үстінде көрсету - драманың негізгі талабы. Бұл талап драмалық шығарманың табиғи жаратылысының жанрлық ерекшелегінен туған заңды талап. Драманың спецификалық ерекшелігі болып табылатын «әрекет»те, драмалық мазмұнды ашу, бейнелеу тәсілі болып есептелінетін «мінез»де драма жазған жазушылардан адамның ой-арманы мен іс-әрекетін жай сырттай баяндамай, солардың тікелей әрекеті арқылы көрсетуді талап етеді. Сөйтіп, суреттелініп отырған оқиғаға жазушының көзқарасын кейіпкерлердің іс-әрекеті, мінезі арқылы танытудың қажеттігінен туады. Драманың өзіндік осы бір ерекшелігін жазушы М. Горький жоғары бағалап, драманы әдебиеттің ең қиын жанры деп есептеген. Оның қиындығы суреттелінген оқиғаға қатысушы адамдар өздерінің бүкіл қасиеттерін роман, повестерден автордың баяндауындай емес, әрекет, қимыл үстінде көрсетуінде. «Пьеса авторды» еркін араласуына жол бермейді, пьесада көрушіге оның түсіндірушінің, баяндауының қажеттігі мүлде жойылады, - деген жазушы. М. Горькийден басқа орыстың белгілі жазушылары драманың осы қасиетін сан рет айтқан болатын. Кеңес жазушыларының бірі А.Н. Толстой да драматургияның жанрлық ерекшелігін айта келіп драматургтің өз атынан ештеңе айта алмайтындығын, тек пьесадағы кейіпкерлердің ой- өрісі, іс-әрекеті, психологиясы арқылы ғана өз мақсатына жететіндігін айтқандығы мәлім. «Театрдың жаны - драма», - деп Гоголь айтқандай, драмалық шығармасыз сахналық өнердің тууы мүмкін емес. Төңкерістен бұрын бұдан басқа да пьесалардың сахнаға қойылғаны туралы мәліметтер кездеседі. Мұндай дүниелер аз болғанымен, солардың кейбіреуінің авторы белгісіз, әрі баспаға басылмай қолжазба күйінде тарағандықтан, аты болмаса, заты бейтаныс болғандықтан, олардың көркемдік-идеялық мазмұнын айту қиын. Ал, баспаға басылып, жарық көрген пьесалар саусақпен санарлықтай болды. Жоғарыда айтып кеткен пьесалар 1915 жылы жеке кітап болып Уфада басылып шыққан Көлбай Тоғысовтың «Надандық құрбаны» мен уездік крестьян начальнигі А.И. Лихановтың «Манап» атты драмалары «Айқап» журналының бірнеше санына жарияланды. Бұл екі пьесада қазақ даласындағы ескіліктің шырмауын, феодалдық дәстүрдің пасық кәделерін пайдаланып, халыққа зорлық жасаған жуандардың сорақы қылықтары, әйелге деген қылмыстары көрсетіледі. Пьеса авторы заң орындарындағы шенеуніктердің, адвокаттардың, тілмаштардың ақшаға сатылып 178 жасайтын әдет-қылықтарын дұрыс бейнелеген. «Манап» драмасына байланысты сыни пікірлер көп кездеседі. Мысалы, «Айқап» журналының бетінде «Манап» драмасы туралы Сәкен Сейфуллиннің мақаласы жарияланған. Осы мақалада драма біраз сынға алынды. Біріншіден жазушы қазақ тұрмысын білмегендіктен, қазақты мазақ қылып жазғаны және бұл шығарма қазақ тұрмыс-тіршілігіне, әдет-ғұрпына сай емес - дейді Сәкен Сейфуллин. Жазушының олай айтуының себептерін мына жағдайлардан көруге болады. Мысалы, Әлімбек шал өз немересіне айттырған Гүлбаһрамды, немересі қайтыс болғаннан кейін, өзіне әмеңгерлікке алуы. Манап драмасындағы қазақ әйелдерінің начальникке барып күйеуінің ұрғаны, малай қылғаны жайлы айтып, күйеулерінің үстінен арыз қылады. Бұны да Сәкен Сейфуллин жоққа шығарады. «Қазақтың әйелдері өйтіп топтанып та, жеке барып та начальникке арыз қылмайды» - дейді Сәкен Сейфуллин (Сәкен Сейфуллин 5-томдық шығармалар жинағы, 5-том Алматы-1988. «Манап» драмасы туралы, 7-бет). «Манап» драмасының тағы бір кемшілігі драманың қазақ тіліне сөзбе-сөз аударылғандығы (аударған Мұхамбетқали Есенкелдин). «Манап» драмасында қазақ халқына тән емес әдет-ғұрыптар көп кездеседі және орыс драмасына тән құбылыстар бар. 1919 жылы халық үйінің қасынан Ақмола жастарының тұрақты драмалық көркем үйірмесі ұйымдастырылды. Оның сахнасында Қошке Кемеңгеровтың «Бостандық жемісі», «Алтын сақина», «Ескі оқу» атты пьесалары мен Асаубаевтың «Бейнетті мал» пьесалары қойылды. Қазақстан қалаларында театрлар ашылып, қазақ жазушыларының пьесалары қойыла бастады. 20-30-шы жылдарда жазылған пьесаларда көтерілген мәселелер: ескі мен жаңаның күресі, сол кездегі кертартпа элементтерді әшкерелеу, молдаларды сықақ ету тағы басқа тақырыбы жағынан алғанда 1920-30 жылдардағы шағын пьесалар негізінен өмір талабынан қалыспай, оған сай дамыды [3, 9 б.]. Осындай тақырыптарды қамтыған шағын пьесалардың Жүсіпбек Аймауытов, Сәкен Сейфуллин, Міржақып Дулатов, Бейімбет Майлин, Қошке. Кемеңгеров, Мұхтар Әуезов тағы басқа жазушылар қаламынан туғанын көреміз. Драматург-жазушылардың сол кездегі кертартпа жағдайларды, ескі мен жаңаның арасындағы жағдайды әшкерелеп жазғанын, өз шығармаларына арқау етіп алғанын пьесаларынан көруге болады. 20- 30-шы жылдары жас қазақ драматургиясының тақырыбының шеңбері онша кең бола алған жоқ. Революция, әйел теңдігі, махаббат, ескі салт-санаға қарсы күрес, жаңа өмір шындығының кейбір көріністеріне арналып жазылған үлкенді-кішілі пьесалар болатын. Қазақ драматургиясы тарихында өз дәуіріне белгілі болған шығармалар: Жүсіпбек Аймауытовтың «Рабиға», «Шернияз», «Қанапия- Шәрбану», «Сылаң қызы», Сәкен Сейфуллиннің «Бақыт жолына», «Қызыл сұңқарлары», М.Әуезовтің «Түнгі сарын», «Бәйбіше-тоқал», «Еңлік-Кебек», «Қаракөзі», Ж. Шаниннің «Арқалық батыры», Б. Майлиннің «Майдан», «Ауыл мектебі», «Шаншар молда», «Неке қияр», Ж. Тілепбергеновтің «Перизат- Рамазан» және Е. Ерданаев, С. Абланов, Асқар Тоқмағамбетов тағы басқа драматург-жазушылардың пьесалары ауылдағы көркем өнерпаздар үйірмелерінде, жаңа құрыла бастаған қазақ театрының сахналарында қойылып, көпшілік қауымның назарын аударды. 30-шы жылдары қазақ драматургиясына Мұхтар Әуезовтің «Түнгі сарын», «Айман-Шолпан», «Абай», Ілияс Жансүгіровтің «Кен», Бейімбет Майлиннің «Аманкелді», «Талтаңбайдың тәртібі», Ғабит Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» сияқты пьесалары сахна төрінен орын ала бастады. Қазақ драматургиясының ішкі жанрлық сипаты (драма, трагедия, комедия, водевиль, скечь) айқындалды. Қазақ драматургиясында тап тартысы, революция, революциялық жеңісті баянды ету сияқты өзекті тақырыптарға: «Қызыл сұңқарлар», «Майдан», «Түнгі сарын», «Аманкелді» сияқты пьесалар жазылғанмен халық өміріне түбегейлі өзгеріс енгізген ұлы революция туралы айтылар сөз әлі де болса алда кезек күтіп тұрған шындығы бар еді. Бұған қоса Жүсіпбек Аймауытов пьесаларында айтуға болады. Жүсіпбек Аймауытов пьесаларынан 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс 179 көріністерін, революцияның халық өміріне әкелген өзгерістерін айқын көре аламыз. Драматургия - қазақ әдебиетінде 20-ғасырдың басында әлеуметтік - қоғамдық факторлардың ықпалымен, ұлттық өнердің тарихи дамуының заңды жемісі ретінде туған жаңа жанрлық түр. Драматургияның тез өсіп, жедел жетілуіне әсер ететін негізгі факторлардың бірі - халықтың ғасырлар бойы жинақталған, сұрыпталған, екшелген бай фольклоры. Фольклорымыздың күрделі, бай, мағыналы арнасының бірі - айтыс халықтық драма, халықтық театр. Мұнда сахна өнерінің, драманың барлық элементтері: көрермен, орындаушы, салтанат, диалог, монолог, музыка - бәрі бар. Осы ұлттық драма, ұлттық театр, айтыс негізінде ғасырлар бойы халықпен бірге жасаған өнер біздің заманымызда социалистік қазақ ұлтының театры, драматургиясы болып, қайта туып, тез, қауырт даму жолына түсті, рухани қазынамызға айналды [4, 47 б.] - деп Рымғали Нұрғали өз ойын білдірген. Тұңғыш қазақ пьесаларына ауыз әдебиетінің жасаған әсер ықпалы жанрлық форманың дамуындағы күрделі процестен айқын көрінеді. Алғашқы драматургтар эпостық материалдарды арқау ете отырып, Еуропа, орыс татар әдебиетіндегі драмалық формаларды пайдаланып, жаң жанрлардың үлгілерін жасады. Сюжеті, образдары эпостан алынған Жұмат Шаниннің «Арқалдық батыр», Ғабит Мүсіреповтің «Қозы Көрпеш - Баян сұлу» пьесалары драматургияның жанрлық сырларын, поэтикалық ерекшеліктерін меңгерудегі қазақ әдебиетінде ең алғаш тәжірибелер. Бұл пьесаларда эпоста баяндалатын оқиғаларды диалогқа көшіру, жырдағы толғауларды өз қалпында алу, детальдарды, сөйлемдерді сөзбе - сөз пайдалану жиі кездеседі. Эпос үлгілерін сахна ерекшелігіне қарай ықшамдап, артистер ойынына лайықтап, драмалық формаға түсіре, инсценировкалау тәжірибесі де көрінеді. Фольклор материалдарына сүйеніп жасаған Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов шығармалары бұл жанрға деген жаңаша көзқарастың, әдебиеттің дамуы жолындағы жауапкершіліктің айғағы. Эпостан алынған дүниелер көп зерттеліп, авторлық идеал, суреткерлік концепция тұрғысынан қайтадан сомдалып шыққан. Олар фольклор үлгілерін, сөзбе - сөз көшіріп, вариация жасамайды, белгілі мотивтерді қайталамайды. Халық даналығына өз тараптарынан терең ой қосып, реалистік, типтік деңгейге көтерілген образдар жасау, арқылы өнерді байыта түседі. Мұхтар Әуезовтың «Еңлік-Кебек», «Қара Қыпшақ Қобыланды», «Айман-Шолпан», Ғабит Мүсіреповтың «Қозы Көрпеш- Баян сұлу», «Қыз Жібек» пьесалары - эпостық дәстүрлер мен әлемдік драматургия сабақтарын шебер ұштастырудан туған кесік шығармалар, әдеби дамуға ықпал еткен ұлттық классика. Қазақ драматургтарының реализм әдісін меңгеру жолындағы ізденістерді ең алдымен жаңа тақырыптарды, Қазан революциясы тудырған әлеуметтік өзгерістерді, халық сахнасындағы айрықша құбылыстарды бейнелеу мақсатымен терең ұштасып жатыр. Бұл жаңалық Сәкен Сейфуллиннің революционер бейнесін жасаған «Қызыл сұңқарлар» драмасынан басталып, қазақ әдебиетіндегі берекелі, жемісті мақсатқа айналды. Мұхтар Әуезовтің ескі ауылды көрсететін пьесалар топтамасының өмірдегі құбылысқа лайық түр тауып, негізінен трагедия болуында заңдылық бар. Бұл туындылар формасы жөнінен Еуропа, орыс әдебиетіндегі классикалық пьесаларға ұқсас. Қазақ ұлтының өміріндегі елеулі кезеңдердің бірінде де драматургтар үн қосып отырды. Бұл орайда Мұхтар Әуезовтің жаңа адамды, кеңестік шындықты, социализм мұратын апқау еткен пьесалары тақырыптың әр алуандығымен көзге түседі. Революционерлер, тарихи адамдар бейнесі («Октябрь үшін»), кеңестік интеллегенцияның қалыптасуы («Тартыс», «Алма баяғыда», «Дос-бедел дос»), семяның тууы («Тас түлек»), Ұлы Отан соғысындағы халық қаһармандығы («Сын сағатта», «Қынаптан қылыш», «Намыс гвардиясы», «Асыл нәсілдер») партия қызметкерлерінің, коммунистерінің тұлғасы («Шекарада», «Алуа») – осы секілді әр саладағы идеялық - эстетикалық ізденістердің өзегі типтік ортада 180 шынайы тартыс үстінде көрінген типтік характерлер жасау, қаһармандардың психологиясын ашу талаптары болып табылады. Мұхтар Әуезовтің кеңестік өмірді бейнелейтін пьесаларында ұзақ мерзімді тартысты қамту, көпшілік көріністеріне айрықша мән беру, астар, символ, шарттылық, фантастика, эпика элементтерін кірістіру секілді қазақ драматургиясында тұңғыш рет қолданылған формалық жаңа сипаттар бар. Алғашқы қазақ комедияларының арқауы-халық арасында ұрпақтан - ұрпаққа жетіп, үнемі жетілдірумен келген аңыздар, күлкілі әңгімелер болған оқиғалар. Жұмат Шаниннің шағын көлемді, қысқа қайырылған «Торсықбай», «Айдарбек» секілді комедияның сюжеті ел аузында айтылатын қалпынан көп өзгеріске түспеген. Фольклор материалын сахнаға лайықтау, диалогтар жасау, кейіпкерлер мінезін айқындау, тартысты күшейту драматург - аңыздан төл шығарма жасаған. Жұмат Шаниннің «Қара құлып», «Жанды сурет» сияқты авторлық қиялдан туған. Қазақтың тұңғыш сатиралық комедиясы «Үш бажа» - эпостық дәстүрлер арнасынан әлі шығып болмаған, сюжетін, ситуациясын, көркемдік құралдарын фольклордан алып жасайтын кезеңнің жемісі. «Айман - Шолпан» пьесасының соңғы вариантында Мұхтар Әуезов фольклорды пайдалана отырып, реалистік комедия жасаудың творчестволық үлгісін көрсетті. Қазақ драматургиясында драма жанрымен бірге комедия жанры да дамыды. Жүсіпбек Аймауытов, Бейімбет Майлин тағы басқа драматургтердің комедиялары сол кездегі қазақ ауылындағы ескіліктің, надандықтың сарқыншақтарын, келеңсіз көріністерін сатира негізіне салып өз пьесаларында көрсеткен. Бейімбет Майлин қаламынан туған «Неке қияр», «Көзілдірік», «Шаншар молда», «Ауыл мектебі», «Қос қақпан», Жүсіпбек Аймауытовтың «Сылаң қызы» 20-30 жылдары сахна төрінен орын ала бастады. Жүсіпбек Аймауытов, Бейімбет Майлин комедиялары атының өзі, кейіпкерлерінің есімі олардың әлеуметтік ортасының идеялынан жақсы хабар береді. Кейіпкерлер тілі лексикалық, синтаксистік, интонациялық жағынан өзара дараланып берілген. Әлеуметтік мәнді мәселелерге құрылған, әр түрлі мінез-құлықтары бар, сан алуан күлкіге негізделген, жанр шарттарына толық жауап беретін Жүсіпбек Аймауытов, Бейімбет Майлин тағы басқа драматург- жазушылардың реалистік комедиялары қазақ драматургиясының кейінгі дамуына үлкен әсер етті. Қазақ комедияларында адам мінезіндегі олқылықтар, махаббат тұрлаусыздығы, дүние- қоңыздық, парақорлық, зиянкестілік, жағымпаздық күлкі болады. Әр драматург дәл фактіні, нақты деректі, негізгі оқиғаны пьесаға арқау еткенде өзінің идеалына мұратына орай оларды әр түрлі пайдаланады. Қазақ драматургиясының дамып, өсуіне классикалық туындыларды аудару тәжірибесі үлкен әсер етті. 20-30-шы жылдары қазақ театрының сахнасына орыс, еуропа халықтарының ең үздік саналған драмалық шығармаларының кейбіреулері аударылып, қойыла бастады. Алғашқы аудармашылардың бірі М.Дәулетбаев, Н.В.Гогольдың «Үйленуін», У.Шекспирдің «Гамлетін» қазақ тіліне аударса, М.Әуезов аударманың драматургиядағы классикалық үлгілерін тудырды. («Ревизор», «Отелло», «Асауға-тұсау», т.б.). Айта кетсек, алғашқы аудармашылардың қатарына Ж.Аймауытовты да жатқызуға болады. Ж.Аймауытов жазушы-драматург қана емес аударма саласымен айналысқанын көреміз. Ж.Аймауытов А.С.Пушкиннің «Сараң сері», «Тас мейман» пьесаларын қазақ тіліне аударып, драматургия саласын кеңейте түсті. Қадыров Ж.Т., Абжан Е.Е. Қосымша В жүктеу 246,3 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз