14
энергиямен қамтамасыз ететін жүйелер дамып, энергияның жетіспеушілігі
төмендетіліп, электр энергиясының құны төмендейді [9].
Неміс ғалымдарымен бірлесе отырып қазақстандық ғалымдар
Қазақстандағы жел энергетикасының дамуына қолайлы аймақтар анықталды.
Қазақстанның территориясының 50% бөлігінде желдің жылдық орташа
жылдамдығы 4-5 м/с жетеді, ал кейбір аймақтарда 6м/с жетеді және одан да
жоғары. Мамандардың бағалауы бойынша Қазақстан жел энергетикасының
дамуына қолайлы елдердің бірі болып есептеледі. Жел көп болатын
аймақтарға мынадай аймақтар жатады: Каспий маңы, орталық және солтүстік
Қазақстан,
оңтүстік
және
оңтүстік-шығыс
Қазақстан.
Қазақстан
халықтарының орналасуының тығыздығы аз болғандықтан қуаттылығы өте
жоғары болатын жел электро станцияларын орнатуға ыңғайлы. Кейбір
теориялық мәліметтер бойынша Қазақстанның жел потенциалы жылына 1820
млрд. кВт.сағ құрайды. Жел потенциалы жайлы нақты ақпараттар алу үшін
метеорологиялық зерттеу жүргізіп, ұзындығы 30-80 м болатын метеомачтаны
пайдаланып зерттеу ісін жүргізу керек кем дегенде бір жыл ішінде. Алынған
метеорологиялық ақпараттар жел қондырғысының бір жыл ішінде өндіретін
электр энергиясы есептеледі. Есептеудің нәтижелері жел электр
станциясының құрылысына технико-экономикалық негіз болады. 1998-2000
жылдары Жоңғар Алатауы қақпасында және Шелек дәлізінде ПРООН–ның
қолдауымен метеозерттеулер жүргізілді. Зерттеулер көрсеткендей Жоңғар
Алатауы қақпасының жел потенциалы өте жоғары. Орташа жылдық желдің
жылдамдығы 50 метр биіктікте 9,7 м/с жетеді, ал жел қозғалысының
тығыздығы 1050 Вт/м
2
құрайды. Бұл сағатына 4400 кВт электр энергиясын
өндіруге мүмкіндік береді. Ашық аймақ болғандықтан мұнда қуаттылығы
жоғары жел электр станцияларын үлкен мөлшерде орналастыруға болады.
Қазіргі таңда осы аймақта 5МВт электр энергиясын өндіретін жел электр
станциясының құрылысын жүргізу жоспарлануда. Осы жел электр станциясы
жылына 18 млн. кВт сағатына өндіреді, ал бағасы 4,5 цент АҚШ/кВт.сағ
құрайды. Жел электр станциясының құрылысы сәтті аяқталған соң, оның
қуаттылығын 50 МВт дейін жоғарылату күтілуде. Жел электр станциясының
құрылысына негіз болатын зерттеулер Қазақстан аймағынан 8 жерінде орын
алды. Осы зерттеулердің нәтижесінде жел электр станциясының құрылысы
үшін қажетті ақпараттардың барлығын алуға болатын атлас жасалды.
15
1 сурет – Қазақстанның жел атласы
Атласқа сүйене отырып Қазақстанның кез келген аймағындағы желдің
жылдамдығын анықтауға болады. Неміс ғалымдарымен бірлесе отырып
жасалған зерттеулер нәтижесінде Қазақстандағы жел электрстанциясының
құрылысына ыңғайлы аймақттар анықталып, инвестициялық жобалар
жасалды. Қазіргі таңда осы аймақттарда жел генераторының құрылысы
жүргізіліп жатыр. Жел генераторын орнату арқылы Қазақстандағы энергия
тапшылығын жою көзделуде.
Дәстүрлі емес энергия көздерін пайдаланудың әсерінен энергия
ресурсының шектеулік мәселесі шешіледі [8]. 1-кестеде дәстүрлі емес энергия
көздерінің потенциалы көрсетілген. Осы энергия көздерінің кез келгенінің
ресурстары адамдардың қажеттіліктерін қазір және болашақта да қамтамасыз
ете алады. Олардың пайдалануы экологиялық мәселелерді де шешеді.
2 кесте – Жел электр станциясының құрылысына ыңғайлы аймақтар
№
п/
п
Аймақтың аты
Облыс
10 м
биіктіктег
і желдің
жылдамд
ығы
м/с
Орнатылаты
н
қуаттылығы
ВЭС, МВт
Қосымша ақпарат
1
Жарминск
Шығыс
Қазақстан
5,6
40,0
16
2
Ерейментау
Акмола
5,4
35,0 (20)
Жел потенциалы
зерттелуде
3
Селетинск
Акмола
5,9
40,0(20)
4
Балхаш
Қарағанды
4,4
10,0
5
Егіндібұлақ
Қарағанды
6
Қарқаралы
Қарағанды
4,3
10
Жел потенциалы
зерттелуде
7
Арқалық
Қостанай
5,7
10,0
Жел потенциалы
зерттелуде
8
Сақрыл
БҚО
5,2
10,0
9
Атырау -
Қаработан
Атырау
4,4
40,0
Жел потенциалы
зерттелуде
10
Аққыстау
Атырау
5,5
50,0 (20)
11
Індер
Атырау
5,4
20,0
12
Прорва
Атырау
6,2
40,0 (20)
13
Форт-
Шевченко
Маңғыстау
6,0
40 (20)
Жел потенциалы
зерттелуде
14
Сай-Утес
Маңғыстау
15
Қордай
Жамбыл
5,1
20,0 (10)
Жел потенциалы
зерттелуде
16
Арал
Қызылорда
4,9
10,0
17
Қармақшы
Қызылорда
5,5
20,0 (5)
18
Чаян
ОҚО
5,0
40,0 (20)
Жел потенциалы
зерттелуде
19
Састөбе
ОҚО
20
Жоңғар
Алатауы
Алматы
7,8
50
Жел потенциалы
бойынша ақпараттар
бар
21
Шелек
Алматы
5,8
100
Жел потенциалы
бойынша ақпараттар
бар
3 кесте – Дәстүрлі және дәстүрлі емес энергия көздерінің потенциалдары.
Энергия көзі
Потенциалды энергия, трлн. тонна/жыл
Күн энергиясы
131
Жел энергиясы
13
Су энергиясы
7
Биомасса энергиясы
0,1
Көмір
11
Уран
8
