Дипломдық жоба тақырыбы: Екінші Дүниежүзілік соғыс жылдарында Казпи кадр даярлау мәселесінің рөлі

II ТАРАУ.Абай атындағы ҚазПИ-ің білікті кадр даярлаудағы рөлі

жүктеу 113,74 Kb.

бет	5/10
Дата	23.07.2023
өлшемі	113,74 Kb.
	#43158
түрі	Диплом

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ДИПЛОМ

II ТАРАУ.Абай атындағы ҚазПИ-ің білікті кадр даярлаудағы рөлі
2.1 Факультет пен кафедралардың білікті кадр даярлаудағы рөлі

Институтта бес факультет жұмыс істеді. Тарих факультеті, География факультеті, Физика-математика факультеті, Тіл және әдебиет факультеті және жаратылыстану факультеті. Жиырма кафедра жұмыс істеді. Атап айтар болсақ: марксизм ленинизм негіздері, педагогика, әскери дене шынықтыру, шет тілдері, зоология, химия, ботаника, Кеңес Одағы халықтарының тарихы, жалпы тарих, физикалық география, экономикалық география, геология, физика, математикалық анализ, геометрия, қазақ тілі, қазақ әдебиеті, орыс тілі, орыс әдебиеті, жалпы әдебиет. Тиісінше институт кафедраларын мына кісілер басқарды : профессор Р.Г.Лемберг, П.П.Бордаков , Г.А.Какиев , В.Е.Фаворски, Н.Н.Барански, К.П.Персидски, В.И.Чернышев, доцент А.В.Боголюбов, А.Н.Крень, М.К.Сәтбаев, С.К.Кенесбаев, К.Д.Джумалиев, В.Н.Евцихеви, М.И.Ритман және басқалары.

1939/40 оқу жылында институт қабырғасында жалпы 78 маман жұмыс істеген. Оның ішінде 20 қазақ адам . Бұл жалпы көрсеткіштің 25,64% пайызын құрады. Партия бойынша: партия мүшелері мен кандидаттары 21 адам . Бұл жалпы көрсеткіштің 26,92% пайызын құрады. Бүкілодақтық Лениндік коммунистік жастар одағы мүшелерінен 2 адам. Осы жоғарыда аталған мамандардың ішінен 17 әйел адам. Бұл жалпы көрсеткіштің 21,8% пайызын құрады. Тағы бір айтарлығы оқытушылардың ішінде бір ғана адам 1940 жылдың қаңтар айының соңында шақырту алып, майдан алаңына аттанды.78 маманның ішінде:

Атағы	Штатных	По совместительству
Профессор	5	2
Доцент	17	1
Аға оқытушы	20	7
Ассистентер пен оқытушылар	16	10
Барлығы	58	20

Ғылыми дәрежесі бойынша :

Штатных	По совместительству
Ғылым докторлары	-	-
Ғылым кандидаттары	12	1

12 ғылым кандидаттарының ішінен 5 қазақ. Бұл көрсетілген мағлұматтар, институт алдында мамандар бойынша өте үлкен тапсырма тұрғандығын көрсетеді. Барлық дерлік профессорлық-оқытушылар құрамы өз біліктіліктерін арттыру мақсатында табанды еңбек етіп , институттың ғылыми зерттеу жоспары бойынша 12 докторлық диссертация және 15 кандидаттық диссертация қолға алынған [17].

1941/42 оқу жылына келетін болсақ 96 штаттық оқытушалар мен совместительдер жұмыс істеді. Оның ішінде 7 доктор, 25 ғылым кандидаттары.[18] 1943 жылдың 15 шілдесінің мәліметтеріне қарайтын болсақ 67 штаттық жұмысшылар мен 33 совместительдер жұмыс істеді.
Архив құжаттарын қарастыра отырып мынадай мағлұматтарға таңданысымды жасыра алмадым. Институттың 1939/40 оқу жылының есебінде оқытушылар ішінде еңбек тәртібі бойынша бірінші семестрда неміс тілінің оқытушысы Григоревская және экономикалық географияның аға оқытушысы Платонов сабаққа келмегендері үшін жұмыстан қуылған. 2 семестрда тағы да екі еңбек тәртібін бұзушылық орын алған. Сабаққа 19 минут кешіккені үшін математика пәнінің оқытушысы Жаутыковқа сөгіс жарияланып, жаратылыстану факультетінің ассистенті Зеленскийді сабаққа келмегені үшін жұмыстан шығарған.
1939/40 оқу жылында Институтқа түсуге 258 адам өтініш берген. 258 адамның ішінен бірінші курсқа 235 адам қабылданды. Факультеттер бойынша бөлу мынадай :

Факультет	Студент саны
Тарих	47
География	33
Физика-математика	52
Жаратылыстану	38
Тіл және әдебиет	65
Барлығы	235

Бірінші курсқа қабылданған 235 адамның ішінен 47 оқу озаты. Бұл жалпы көрсеткіштің 20% пайызын құрады. 235 студенттің ішінен 124 қазақтар. Бұл жалпы көрсеткіштің 57,7% құрады. 235 студенттің ішінен 100 студент қыз бала. Бұл жалпы көрсеткіштің 43,10% пайызын құрады. Оның ішінде 26 қазақ қыздары. Бұл жалпы қыздардың ішінде 26% пайызын құрады[19]. 1940/1941 оқу жылында институт қабырғасында бес факультет жұмыс істеді. Осы аталған факультеттерде 1940-1941 оқу жылының жоспары бойынша төрт жылдық педагогикалық институтқа 180 студент, Мұғалім институты бойынша 210 студент, үш жылдық неміс тілінің курсы бойынша 90 адам, кешкілік мектеп бөлімдері бойынша 30 адам, аспиранттар бойынша 11 адам. 1940 жылдың 1 ақпанының мәліметтеріне қарай институт қабырғасында жалпы 506 студент білім алған. Оның ішінде 45,5 пайызы қазақтар, 45,3 әйел адамдар, 6 коммунистер, 70 комсомолдар. Дәл осы жылы институт қабырғасына 235 студент түскен. Өткен жылмен салыстарғанда бірдей. Негізінде институтқа белгілі мөлшерде ғана студенттер қабылданады. Демек өтініш берушілер көп, бірақ қабылданатын студент саны 235 ғана. Дегенмен бұл да дұрыс шешім. Себебі білім алушыларды аудиториялармен және оқытушылармен қамтамасыз ету керек. 1940-1941 оқу жылында институтты сырттай оқуды санамағанда 220 студент бітірген. Педагогикалық институт бойынша 94 студент бітірді. Оның ішінде 33 қазақ. Мұғалімдер институтында 126 студент бітірді. Оның ішінде 39 қазақ. Ал сырттай оқуда жалпы бітірген студент саны 56. Педагогикалық институт бойынша 40 студент. Оның ішінде 6 қазақ. Мұғалімдер институты бойынша 16 студент. Оның ішінде 5 қазақ.[20]

1941-1942 оқу жылында инситутта барлығы 239 студент болды. Тарих факультетінде барлығы 69 студент. 1 курста 23 студент, 2 курста 29 студент, 3 курста 17 студент болды. Жаратылыстану факультетінде 28 студент. 1 курста 4 студент оның биреуі қазақ, 2 курста 7 студент, 3 курста 17 студент. Физика математика факультетінде 22 студент оның он төрті қазақ қыздары. 1 курста 7 студент, 2 курста 5 студент, 3 курста 10 студент. Физкультура факультетінде 13 студент. 1 курста 13 студент оның біреуі қазақ қызы. Тіл жане адебиет факультетіне келетін болсақ. Бұл факультетте барлығы 75 студент болды. Факультет қазақ жане орыс бөлімдер болып екіге бөлінді. Қазақ факультетінде 19 студент болды оның 18 қазақ. Бесеуі қазақ жігіттері, 13 қазақ қыздары. 1 курсында 4 студент, 2 курсында 5 студент, 3 курсында 10 студент. Ал орыс бөлімінде 56 студент болды оның біреуі қазақ. Орыс бөлімінің 1 курсында 11 студент, 2 курсында 15 студент, 3 курсында 30 студент оның біреуі жоғары да айткан қазақ .
Ал Мұғалімдер институтына келетін болсақ, бұл институтта барлығы 180 студент білім алды. Оның ішінде тіл және әдебиет факультетінде жоғары да келтіргеніміздей екі бөлім жұмыс істеді, қазақ және орыс бөлімдері. Қазақ бөлімінде жалпы саны 21 студент білім алды. Бір қызығы қазақ бөлімінде неге екени бір ғана қазақ қызы тәлім алды. Қазақ бөлімінде барлығы қыз балалар болды. Қазақ бөлімінің бірінші курсында 15 студент білім алды. Екінші курсында 6 студент тәлім тәрбие алды. Оның ішінде келтіргеніміздей біреуі қазақ қызы. Неге екені белгісіз қазақ бөлімінің үшінші курсында студент болмаған. Енді барлығы майдан даласына аттанып кеттіме әлде басқа да түрлі себептерге байланысты оқудан шығып қалдыма белгісіз архив мұрағаттарында мағлұмат жоқ. Ендігі кезекте орыс бөлімі. Орыс бөлімінде 53 студент білім алды. Қазақ бөлімімен салыстырғанда әлдеқайда жоғары студенттер саны. 53 студенттің ішінде тек біреуі ғана қазақ баласы. Орыс бөлімінің бірінші курсында 29 студент оқыды. Екінші курсында 24 студент білім алды. Үшінші курс жайлы мағлұмат белгісіз. Тарих факультетіне келетин болсақ, бул факультетте 33 студент тәлім алды. Оның ішінде екеуі қазақ жігіттері, төртеуі қазақ қыздары. Факультеттің бірінші курсына келсек, барлық дерлік 8 ғана студент оқыды. Ал екінші курсында қалған 25 студент тәлім алды. Оның ішінде жоғарыда келтіргеніміздей екеуі қазақ студенттері. Физика математика факультетінде жалпы білім алған студенттер саны 31. Оның ішінде біреуі қазақ баласы. Физика математика факультетінің бірінші курсында 13 студент білім алды, ішінде біреуі қазақ. Екінші курсында 18 студент болды. Үшінші курсында студент жоқ. Міне бұл 1941-1942 оқу жылының студенттер құрамы бойынша мәлімет. Көріп тұрғандарыңыздай осы келтірген мәліметтердің ішінде тек Алматы педагогикалық институтының тіл және әдебиет факультетінің қазақ жане орыс бөлімдерінде ғана үшінші курс студенттері тәлім алат. Ал қалған факультеттердің үшінші курсында тәлім тәрбие алып жатқан студенттері жок. 1941-1942 оқу жылында институтты барлығы 192 студент бітірді. Педагогикалық институт бойынша 96 студент. Оның ішінде 19 қазақ. Мұғалімдер институты бойынша 96 студент. Оның ішінде 22 қазақ.[21]
1943-1944 оқу жылының студенттер құрамына келсек, мынадай: педагогикалық институтта жалпы студенттер саны 440. Оның ішінде 78 студент қазақ. Факультеттер бойынша бөлсек. Физика математика факультетінің 59 студент, бірінші курсында 13 студент, екінші курсында 16 студент, үшінші курсында 18 студент, төртінші курсында 12 студент. География факультетіне келетін болсақ 68 студент. Бірінші курста 15 студент, екінші курсында 15 студент, үшінші курсында 18 студент, төртінші курсында 20 студент. Жаратылыстану факультетінде 46 студент. Бірінші курсында 10 студент, екінші курсында 16 студент, үшінші курсында 9 студент, төртінші курсында 11 студент. Тарих факультетінде жалпы саны 83 студент. Бірінші курсында 17 студент, екінші курсында 20 студент, үшінші курсында 24 студент, төртінші курсында 22 студент білім алды.Ал тіл және әдебиет факультетіне келетін болсақ тәлім тәрбие алып жатқан студен саны 154. Қазақ бөлімінде жалпы 54 студент. Бірінші курста 17 студент, екінші курста 14 студент, үшінші курста 11 студент, төртінші курста 12 студент. Орыс бөлімінде жалпы 103 студент. Бірінші курста 22 студент, екінші курста 17 студент, үшінші курста 32 студент, төртінші курста 32 студент білім алды. Осы оқу жылының Мұғалімдер институтына келетін болсақ, институтта жалпы саны 247 студент білім алады. Оның ішінде 126-қазақ. Физика математика факультетінде 39 студент. Бірінші курсында 25 студент. Екінші курсында 14 студент білім алады. Жаратылыстану география факультетінде 30 студент тәлім алады. Бірінші курсында 17 студент, екінші курсында 13 студент. Тарих факультетіне келетін болсақ 74 студент. Қазақ бөлімінің бірінші курсында 39 студент. Орыс бөлімінің бірінші курсында 23 студент, екінші курсында 12 студент білім алады. Әдебиет факультетінде жалпы 104 студент оқиды. Оның ішінде 75 қазақ студент. Қазақ бөлімінде 71 студент. Бірінші курсында 47 студент, екінші курсында 24 студент оқиды. Орыс бөлімінде барлығы 33 студент, бірінші курсында 21 студент, екінші курсында 12 студент білім алады.[22]
1944-1945 оқу жылында институтымызда жалпы саны 573 студент білім алды. Педагогикалық институт бойынша 340 студент білім алды. Оның ішінде 81 қазақ. Мұғалімдер институты бойынша 233 студент білім алды. Оның ішінде 119 қазақ. Әр институтқа жеке жеке тоқталсақ. Педагогикалық институтының физика математика факультетінде 47 студент білім алат. Оның ішінде 7 қазақ. Бірінші курсында 8 студент. Екінші курсында 10 студент. Үшінші курсында 14 студент. Төртінші курсында 15 студент білім алды. Жаратылыстану факультетінде жалпы саны 36 студент болды. Оның ішінде біреуі қазақ. Бірінші курсында жеті студент, екінші курсында 11 студент, үшінші курсында 13 студент, төртінші курсында бес студент тәлім алды. География факультетінде 53 студент бар. Оның ішінде төртеуі қазақ. Бірінші курсында 14 студент, екінші курсында сегіз студент, үшінші курсында 14 студент, төртінші курсында 17 студент білім алады. Тарих факультетінде 63 студент тәлім алады. Оның ішінде алтауы қазақ. Бірінші курсында 12 студент, екінші курсында 15 студент, үшінші курсында 20 студент, төртінші курсында 16 білім алады. Әдебиет факультетінде барлығы 141 студент тәлім алады. Оның ішінде 63 қазақ. Факультеттің қазақ бөлімінде 62 студент оқиды. Бірінші курсында 13 студент, екінші курсында 16 студент, үшінші курсында 21 студент, төртінші курсында 12 студент оқиды. Орыс бөліміне келетін болсақ жалпы студент саны 79. Бірінші курсында 14 студент, екінші курсында 18 студент, үшінші курсында 19 студент, төртінші курсында 28 студент оқиды.
Мұғалімдер институтында 233 студент бар. Оның ішінде 119 қазақ. Тарих филология орыс бөлімінің бірінші курсында 39 студент білім алады. Әдебиеттану орыс бөлімінің екінші курсында 17 студент тәлім алады. Тарих факультетінің орыс бөлімінің екінші курсында 14 студент. Жаратылыстану филология кафедрасының бірінші курсында 43 студент оқиды. Әдебиет факультетінің қазақ бөлімінің екінші курсында 31 студент. Жаратылыстану география факультетінде 30 студент. Бірінші курсында 15, екінші курсында 15 студент тәлім алады. Физика математика факультетінде 22 студент. Бірінші курсында тоғыз студент, екінші курсында 13 студент білім алады. Тарих факультетінің қазақ бөлімінің екінші курсында 37 студент тәлім алады.[23]
Жалпы институттың күн тәртібіндегі негізгі міндеттемелерінің бірі оқу озаттары мен екпінділер үшін күрес және олардың санын арттыру болған. Былайша айтқанда оқу үлгерімін жақсарту. Дирекция кәсіподақ комитетімен бірлесіп үздік студенттермен екпінділердің слетын ұйымдастырып, жақсы нәтижеге қол жеткізеді. 1938/39 оқу жылының нәтижелерімен салыстырғанда 1939/1940 оқу жылының бірінші семестр көрсеткіштерінің өзі жоғары болған. Жалпы әр оқу жылында институт оқу озаттары мен екпінділері санын көтеру мақсатында көптеген шаралар қолданып, негізгі міндеттемелерінің бірі болған.
1939/1940 оқу жылының бірінші семестрі үздік студенттер мен екпінділерінің көрсеткіштері мынадай:[24]

Факультет	Үздіктер					Екпінді
	1к	2к	3к	4к	Б	1к	2к	3к	4к	Б
Тарих	8	18	9	6	41	9	5	7	1	22
Тіл және әдебиет	9	9	12	-	30	20	17	10	3	50
Жаратылыстану	4	4	-	-	8	5	14	2	-	21
Физика-математика	1	3	4	-	8	4	1	3	2	10
География	1	6	1	-	8	2	9	2	2	15
Барлығы	23	40	26	6	95	40	46	24	8	118

Осы семестрда тарих факультеті үлгерім бойынша бірінші орында 84,90% пайыз, екінші орында тіл және әдебиет факультеті 71,40% пайыз.

Кез келген мамандыққа, институтқа керек нәрсе, жетістікке алып баратын ол темірдей қатал тәртіп. Архив құжаттарын қарай отырып, институт басқармасының студенттердің сабақ үлгерімімен қоса, дәріс, семинарға қатысуларында қатты қадағалаған. Әр оқу жылында иснтитут кафедралары жүйелі түрде консультациялар мен коллоквиумдар ұйымдастырып, қысқы және жазғы сессия уақыты жақындаған уақытта санын арттыратын болған. Оқу үлгерімдері төмендеген оқушыларға арнайы көмек көрсету шараларын ұйымдастырған. Кафедралар студентердің өзіндік жұмыстарына баса назар аударған. Жоспарға сай өткізілген мәліметтер бойынша мезгіл мезгіл сауалнамалар жүргізілді. Ұлы Отан соғысы басталмас бұрын, яғни сол уақытқа дейін факультеттерде студенттерге арнайы қызмет көрсететін кабинеттер жұмыс істеді. Факультет кабинеттері студенттер үшін сағат 10, 11 ге дейін жұмыс істеді. Тіпті студенттерге көмек көрсету үшін факультеттер әр кабинетке арнайы оқытушылардың кезекшіліктерін орнатты. Бірақ та 1941 жылдан бастап бұл жұмыстар тоқтатылды.
Студенттер үшін білімнің көзі ретінде кітапхананың орны бөлек. Архив мағлұматтарына жүгінсек: 1940 жылдың 1 қаңтары: кітапхананың 879 оқырманы болған, 1 семестрде 11741рет оқырман жүгінген, 13591 кітап берілген, библиографиялық каталогқа 5000 карточка жасалынған.[25]
Институтта арнайы үйірмелер жұмыс істеді. Үйірмелерді факультеттер ұйымдастырды. Осындай үйірмелердің ішіндеге ерекшесі Тарихтың қысқаша курсы үйірмесі. қызметкерлер мен жұмысшылар үшін 1 орта үйірме, техникалық жұмысшылар үшін 1 төменгі буын үйірмесі және қазақ тіліндегі жұмысшылар үшін төменгі буын үйірмесі. Мәденит тұрғысынан көркемөнерпаз үйірмелері де жұмыс істеді. Мәселен хор, духовой(рухани) және домбыра оркестірлері жұмыс істеді. 1940-1941 оқу жылының екінші семестрінде 24 рет кинокартиналар мен екі рет хор үйірмесі өнер көрсетіп, Бір рет физкультуралық кеш ұйымдастырылды. Сонымен қатар студенттер жергілікті кеңестерде депутат сайлауын дайындау және өткізу барысында да өнер көрсетті. Үйірмелер сайлау учаскілерінде өлеңдер оқып, ән айтқан. Жамбыл өлеңдері, кеңестік композиторлардың шығармашылығы, орыс қазақ музыкалары т.б. 1939 жылдың 15 қазан мен 24 желтоқсан аралығында 2 концерт, 9 көркемөнерпаздар кеші ұйымдастырылды.
Соғыс жылдарында қиындықтарға қарамастан институт басқармасы студенттерді түрлі театрларына және киноларына апарып тұрды. Студенттерге түрлі тақырыптарда қойылымдар көрсетілді. Атап айтар болсақ Отечественная Война, Овод, Парень из нашего города, Разлом, Собака на сене, Любимая девушка, Евгения Гранде, Коварство и любовь, Коломбина, Свадьба в Малиновске, Вахчисарайский фонтан, Надежда Дурова, Олеко Дундич, Иван Сусанин, Сильва, Лебединое Озеро, тағы да басқа көптеген қойылымдар көрсетті. Кинокартиналарға келетін болсақ: Суворов, Минин и Пожарский, Александр Невский, Чапаев, Оборона Парицына, Свинарка и Пастух, Конек Горбунок, Майская ночь, Гроза, Морской ястреб, Разгром немецких оккупантов под Москвой, Фронтовые подруги, Большой вальс, Сто мужчин и одна девушка, Песнь о любви деген секілді түрлі кинокартиналар көрсетілді
Үйірмелерде студенттердің ғылыми жұмыстары кеңінен өрбіді. Бірқатар студенттер үйірмелерде кештерде, тіпті ғылыми-теориялық конференцияларда ғылыми баяндамалар жасады. М.С.Сильченконың жетекшілігімен студенттерге арналған әдебиет бойынша ғылыми үйірме құрылып, жүйелі түрде жұмыс істеді. Ғылыми үйірме мүшелері келесі баяндамаларды дайындап, жасады :
1.Наука и просвещение в одах Ломоносова
2.Вуслаев как филолог и фольклорист \аспирант Габдуллин\
3.Сравнительный разбор Людмилы Куковского и письма Татьяны из романа Евгений Онегин /3 курс Выдрин
Л.А.Оголхиннің жетекшілігімен әдеби шығармашылық үйірме ұйымдастырылды және жүйелі түрде жұмыс істеді. Үйірме сабақтарында келесі тақырыптар бойынша баяндамалар мен әңгімелер өткізілді :
1. Как работать над темой
2. Очерк и фельетон
3. Творчество Маяковского
4. Методы художественных описаний
5. Работа над стенгазетой
Маяковскийдің шығармасын үздік оқуға конкурс өткізілді. Жас жазушылардың шығармашылығына арналған екі әдеби кеш ұйымдастырылды. Студенттердің Мәскеу және Ленинград жазушыларының бригадасымен кездесуі ұйымдастырылды: Зенкеевич, Козина және Лебедев
Зоология кафедрасында ғылыми үйірме жақсы жұмыс істеді. 1939-1940 оқу жылының басынан бастап ұйымдастырылды, 25 адамды қамтыды, профель 20-ға жуық сабақ , оның 17-сі практикалық. Сабақтар студенттер арасында үлкен қызығушылық тудырды. Үйірме табиғатты зерттеу мақсатында Алматы маңына екі экскурсия ұйымдастырды. Үйірмешілер жануарлардың қаңқалары мен терілерін өңдеумен жабайы табиғатты суретке түсірумен және т. б. айналысқан. Бұдан бөлек институтымызда химия-биологиялық, географиялық, тарих, педагогикалық, жалпы әдебиет, математикалық үйірмелер жұмыс істеді. Бір үйірмеге тоқтала кетсек. Мәселен жаратылыстану факультетінде химия ғылымдарының кандидаты, доцент Т.А.Бороданың басшылығымен химия-биологиялық үйірме жұмыс істеді. Үйірме аптасына бір рет, бейсенбі күні үйымдастырылды. Осы аталған үйірмелерде көбіне баяндамалармен айналысқан. Мәселен, Баргман.Б Каучук и его своиства, получение и применение, Желудкова.Л Обогревание бойцов на фронте химичсекими способами, Куренкова.В Высокооктановая искусств.жидкое моторное топливо, Казаковская.И Искусственный шелк тағы да басқа осы секілді тақырыптарда баяндамалар жүргізілді.
Кафедралар мен студенттер арасында жарыстар ұйымдастырылды. Мәселен Сталиндік стипендиялар бекітілгеннен кейін студенттер арасында бәсекелестік артты. Сонымен қатар мерейтойлар қарсаңында жарыстар ұйымдастырып, саяси тәрбие жұмыстары жүргізілді. Мәселен ҚазССР жиырма жылдығына орай и факультеттер, кафедралар, курстар арасында оқу сапасын жақсарту, ғылыми зерттеу жұмыстарының деңгейін көтеру мақсатында социолистік жарыстар ұйымдастырылды. Факультеттер мен кафедралар үздік оқушылар мен екпінділердің саны бойынша, сессия көрсеткіштері бойынша бір бірімен жарысты. Ұлы Отан соғысы басталғаннан кейін институтымызда стрелковый, станковых пулеметчиков, мотоүйірме, гимнастика сынды үйірмелер жұмысын істеді.
Институт жас кадрларды даярлауға көп көңіл бөлді. Институттың оқытушылар құрамы жас мамандарды әрқашан қадағалап, көмектесті. Жас қызметкерлерге ғылыми баяндамалар берілді. Олардың дәрістері мен баяндамаларын оқытушылар кафедра жиындарында талқыланды. Жас мамандар өздерінің жұмыстарымен баяндамаларымен жақсы көрсеткіштер көрсетті. Кейбір жас кадрлар тіпті кандидаттық тапсыруғада міндеттеме алған. Олардың кейбіреулері тіпті диссертациялық тақырыптарда жұмыс істей бастады. Мәселен ботаника кафедрасының жас маманы Зубцова Влияние привоя на анатомо-морфологические свойства корневой системы подвоя атты тақырыбында жұмыс істеді. Тікелей басшылықтың бақылауымен жас мамандармен көптеген жұмыстар жүргізілді. Әр кафедра жас мамандарға бір бір оқытушыдан бекітіп берді. Мәселен орыс тілі кафедрасында Кротевичті Устименкоға бекітіп берді. Әдебиет кафедрасында Ритман Оголохиннің жұмыстарына көмектесіп, жетекшілік етті. Осы секілді басқа да кафедралар оқытушыларды бекітіп, бақылап, қадағалап отырды.
Білікті кадр даярлауда теория мен қатар практиканың болуы айдан анық. Практика қазіргі уақыттағыдай этап этаптардан тұрған. Мәселен студент практикаға барған уақытта бірінші кезекте жалпы мектеппен танысқан. Кейбір директорлар мен завучтар практиканттарды мектеппен, оқушылармен таныстыратын болған. Одан бөлек практиканттар оқушылардың, комсомол мен пионер организацияларының жетекшилеримен сұхбаттасып, танысып, мектептің жалпы жылдық оқу жоспарларымен танысатын болған. Екінші этапта әр студент өздерінің мамандықтары бойынша сабақтарға қатысып, мектеп мұғалімдерінің қалай сабақ берулерін көріп, бақылап, өздеріне мұғалімнің сабақ беру методикасынан оң жақтарын алу. Үшінші этап студенттердің белгілі бір тақырып бойныша сабақ өтуі. Осы этаптардың ішіндегі ең қиыны десек ол әрине үшінші этап сабақ беру. Алғашқы екі үш күн студенттер үшін қиын болды. Себебі студенттер бірінші рет сабаққа дайындалып, алғаш рет конспект жазып, алғаш рет сыныптың журналын қолына алып, оқушылармен мұғалім ретінде сөйлесті. Практикада тіпті мынадай жағдайларда кездесті. Мәселен студент өтетін пәннің кейбір тақырыптары институтта өтілмеуі. Яғни мектепте өзі жан жақты дұрыс білмейтін тақырып бойынша сабаққа дайындалуы әрі сабақ беруі. Архив құжаттарынан практика есебін қарастырсақ болады. 3 курс студенттерінің педагогикалық практикасы 2-ші жартыжылдықтың басында факультеттердің оқу жоспарына сәйкес өтті. Тәжірибеден барлығы 143 студент өтті, оның ішінде тарих факультетінен 27 адам, тіл және әдебиет факультеті 50 адам, жаратылыстану факультеті 14 адам, география факультеті 30 адам, Физика математика факультеті 22 адам. Педагогикалық практикадан өтпейтін бірде-бір студент болған жоқ. 4 курс студенттерін мерзімінен бұрын бітіруге және ұзақ педагогикалық практикаға жіберуге байланысты қала мектептерінде педагогикалық практикадан тек 24 студент өтті : география факультеті 6 адам, тарих факультеті 11 адам, тіл және әдебиет факультетінде 9 адам. Қазақ студенттері үшін тәжірибе қазақ мектептерінде өтті . Практиканы өткізу үшін оқу жылының басында институтқа № 12,15,18,36,35.39 мектептер бекітілді, олармен уақтылы шарттар жасалды. Орта есеппен мектепке 31 студент, сыныпқа 6-13 адам, жеке оқытушы 6 адам, топ жетекшісі 6-8 адам келді. Бұлай бір мектепке осынша студенттен келу себебі, практика бойынша бір мектепті белгілесе оған үшінші және төртінші курстарда сол мектептен практика өтетін болған. Институттың ұсынысы бойынша және Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесінің келісімімен педагогикалық практиканы өткізу үшін институтқа елорданың ең үздік мектептерінің бірі бекітілді. Институт көптеген мектептермен, әсіресе институттың қарамағындағы мектеп болып табылатын №12 мектеппен ұзақ жылдар бойы тығыз байланыста. Мектептерде мұғалімдер мен оқушылар арасында институттың ғылыми қызметкерлері жүйелі түрде дәрістер мен баяндамалар оқиды, әңгімелер өткізеді, жоғары сынып оқушылары үшін кино-сессиялар өткізіледі.
География факультеті бойынша-әрбір студент өз сыныбындағы барлық сабақтарға кемінде 2 күн қатысты, сондай-ақ өз мамандығы бойынша сабақтарға 6-8 сағат және жолдастарының сабақтарына кемінде 3 сағат қатысты. Студенттер өз сабақтарын абсолютті түрде өткізуге мұқият дайындалды: оқулыққа қосымша әдебиеттерді зерттеді, иллюстрациялар таңдады, карталар жасады,, пайдалы қазбалардың үлгілерін таңдады, сабақтардың жоспарлары мен рефераттарын жасады ,топ жетекшілеріне және бейіндік пәндер мен педагогика мұғалімдерімен жақсы қарым қатынаста болды. Студенттердің сыныптан тыс тәрбие жұмысы оқушылармен әртүрлі тақырыптарда әңгімелесу, оқушылар кештерін, Комсомол, сынып, ата-аналар жиналыстары мен ұйымдарын ұйымдастыруға және өткізуге көмектесу арқылы көрінді. Артта қалған оқушыларға көмек көрсету, оқушылар ұйымын сайлауға қатысу, сынып жетекшілеріне 3 тоқсанға есептер шығаруға көмектесу, диафильмдерді демострациялаудың қабырға газеттерін шығару пионерлерін жинау . Әр студент орта есеппен сыныптан тыс тәрбие жұмысына кемінде 30 сағат жұмсады. Басқа факультеттерде де педагогикалық практика осындай көрініс тапты. Бұл келтірген мәліметтеріміз 1939-1940 оқу жылының мәліметтері. Ал 1940-1941 оқу жылының мәліметтеріне келетін болсақ практикадан жалпы 42 студент практикадан өткен. Оның ішінде физика математика факультетінен 8 студент өткен. Оның төртеуі үздік, қалған төртеуі жақсы деген баға алған. География факультетіне келетін болсақ практикадан 14 студент өткен. Оның алтауы үздік, бесеуі жақсы, үшеуі орташа деген баға алған. Тарих факультетінде практикадан 21 студент өткен. Оның 14 үздік деп бағаланса, бесеуі жақсы, біреуі орташа деп бағаланса, тағы біреуі практикадан өте алмай қалған. Тіл және әдебиет факультетінде практикадан 24 студент өткен. Оның 12 үздік, 10 жақсы, екеуі орташа деп бағаланса, бір студент практикадан өте алмай қалған. Жаратылыстану факультетінде 16 студент практикадан өткен. Оның үшеуі үздік, 12 жақсы, біреуі орташа деп бағаланған. 1941-1942 оқу жылында педагогикалық практика болған жоқ. 1942-1943 оқу жылында педагогикалық институттың үшінші курс студенттері бес апта, Мұғалімдер институтының екінші курс студенттері алты апта практика өтті. Педагогикалық институттан жалпы 127 студент практикадан өтті. Оның ішінде 68 студент үздік, 40 студент жақсы, 17 студент орташа, 2 студент қанағатсыз деген баға алды. Ал Мұғалімдер институтынан жалпы 59 студент өтті. Оның ішінде 35 студент үздік, 17 студент жақсы, 7 студент орташа деген баға алды.[26]
1941 жылы білім саласында үлкен өзгеріс басталды. Әліпбиіміз орыс графикасы негізінде бүгінгі күнге дейін пайдаланып жүрген кириллицаға көшу орын алды. Осы мақсатта Қазақ КСР Оқу Халық комиссариаты 1941 жылы 19 наурызда шыққан № 1-74 институт бұйрығы негізінде жаңа алфавитке көшу туралы қаулысын орындау үшін инситутта ауқымды шаралар ұйымдастырылды. Олардың бірі 24 наурыздан бастап оқу үрдісіне 20 сағат көлемінде Жаңа қазақ алфавиті атты жаңа курс енгізліп, ол бойынша аптаның үш күні дүйсенбі, сәрсенбі және жұма күндері барлық институт оқытушылары, шаруашылық қызметкерлері мен студенттер арасында кириллицамен жазуды үйрету басталды.
Институтта жаңа әліпбиді үйрету және оны ұйымдастыру ісіне жауаптылық ф.ғ.к., доцент Сәрсен Аманжолов басқарған Қазақ тілі кафедрасының ұжымына жүктеліп, біршама елеулі еңбектер атқарды. Кеңестік саясат негізінде жүргізілген мұндай әрекеттер институтта орыс тілін оқытудың мәриебесін жоғары көтеріп, кейіннен барлық мамандықтар бойынша өзара бөлінген қазақ және орыс факултеттерінің құрылып, білім беру процесінде қазақ, орыс бөлімдері болып бөлінуіне себеп болды.
Мектеп кадрларын сапалы дайындау ісі педагогикалық институттың басты міндеттерінің бірі болды. Осыған орай Қазақ КСРО Халық комиссары Төлеген Тәжібаев 1941 жылы 7 сәуірде Жоғары оқу орындарына студенттер қабылдаудың дайындық жұмыстары туралы №20 Қаулы қабылдады. Қаулы бойынша, республикада халық ағарту саласын білікті мұғалім кадрлармен қамтамасыз етіп, педагогикалық білім беру ісін жетілдіруде еліміздегі педагогикалық жоғары оқу орындарының рөлін арттыру және бұл іске барлық білім басқармалары, институт және орта мектеп директорлары мен халық ағарту ісінің үздік ұстаздарын жұмылдыру мақсаты көзделді. Осыған байланысты, Абай атындағы Алматы Мемлекеттік педагогика және мұғалімдік институтының республика орта мектептерімен өзара байланысы күшейтіліп, мектеп бітіруші түлектерді мұғалімдік мамандыққа оқуға тарту шаралары қарқынды түрде жүргізіле бастады.
1941-1943 жылдарға арналған есепке сәйкес институт қызметкерлері орта білім беретін мектеп оқушыларына арналған оқулықтар даярлады. Оқулықтар мен авторларды дерекке сәйкес төменде келтіре кетсек:

Кафедра	Автор	Оқулықтың авторы
Орыс тілі	Доцент Кротевич Е.В	1.Редактор:Русский язык в 9 и 10 классах казахской школы (типографияда) 2.Редактор учебника:Учебник русского языка для 5 и 6 классов казахских школ(1942) 3.Редактор: Учебник русского языка для 6 класса казахской школы (типографияда)
	Доцент Зиновьев В.Н.	1.Автор:Грамматика русского языка для 7 класса казахской школы(Ч.П.Синтаксис). 2.Редактор учебника:Учебник русского языка для 5 класса казахской школы(1943)
	Ст.преподаватель Федулов Л.А.	1.Автор:Учебник русского языка для 6 класса казахской школы 2.Редактор:Учебник русского языка для 5 и 6 классов казахских школ (1942) 3.Редактор: Грамматика русского языка для 7 класса казахских школ
	Ст.преподаватель Страхов В.П.	1.Автор:Русский язык в 9 и 10 классах казахской школы 2.Редактор:Учебник русского языка для 5 класса казахских школ
Орыс әдебиеті	Доцент Сильченко М.	1.Автор:Книга для чтения для 3 класса казахских школ
	Доцент Ритман М.И	1.Автор:Книга для чтения для 7 класса казахских школ(1942) переиздается в 1943
Қазақ тілі	Доц.Кеңесбаев С	1.Автор:Букварь для казахских школ 2.Автор:Грамматика казахского языка для 5 и 6 классов казахских школ(1942)
	Доцент Жиенбаев	1.Автор:Учебник казахского языка 6 и 7 классов русских школ(1942) 2.Автор:Грамматика казахского языка для 5 и 6 классов казахских школ(1942)
	Доктор наук Сауранбаев	1.Соавтор:Грамматика казахского языка в педучилищах 2.Редактор:Учебник русского языка для 6 класса казахской школы
Қаз.әдебиет	Доц.Жумалиев	1.Закончены 2 главы Вузовского учебника Казахский фольклор
	Кандидат наук Исмаилов	1.Закончил 3 главы Вузовского учебника Казахский фольклор
	Ауэзов	1.Закончил 4 главы Вузовского учебника Казахский фольклор
Педагогика кафедра	Шамиев А.	1.Учебник для уйгуров по чтению для школы взрослых

Кафедра	Автор	Атауы	Көлемі
Орыс әдебиеті	Доцент Сильченко М.С	1.Война и преподавание лиетратуры авторы 2.Материалы к январским учительским совещаниям
	Доцент Кротевич Е.В	1.Опыт методики русского языка в казахской школе
Қазақ әдебиеті	Доцент Джумалиев Х.	1.Воспитание патриотизма на уроках казахской литературы 2.Автор:Теория и литературы учебник для 9-10 классов казахских школ(1942) 3.Автор:Показательная лиетратура для 8 классов казахских школ(1942 по 1943г) 4.Составитель:Хрестоматия по казахской литературе XVII-XIX вв для вузов
СССР тарихы	Ст.препод. Ермекбаев	1.Редактор О критериях оценки успеваемости по истории в начальной школе
	Доцент Адильгереев Х.	1.Совавтор:Преподавание истории в условиях Великой Отечественной войны (История СССР

Ахмеди Ысқақов қазіргі Семей облысы Абыралы кейін Абай ауданында дүниеге келді. Қазақ совет тіл білімінің маманы, педагог, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚазКСР ҒА ның коор.мүшесі, ҚазКСР інің еңбек сіңірген ғылым қайраткері. 1941 жылдан СОКП мүшесі. Қазақтың Абай атындағы мелекеттік педагогикалық институтын бітірген. Тұңғыш еібек жолын ауыл мұғалімі болудан бастаған. Ахмеди Ысқақов 1942-1949 жылдары қазақтың Абай атындағы мемлекеттік педагогикалық институтының проекторы, ректоры, 1953-1955 жылдары ҚазКСР ҒА Тіл білімі институтының директоры, 1961 жылдан ҚазКСР ҒА Тіл білімі институтының бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарды. Ахмеди Ысқақов қазақ тіл білімінің теориялық мәселелерінің графика, орфография, пунктуация, қазақ әдеби тілінің зерттелуіне, ғылыми кадрларды даярлауға үлес қосқан. Ол ұзақ жылдар қазақтың Абай атындағы педагогикалық институты мен Қазақтың қыздар педагогикалық институтында қазақ тілі морфологиясынан лекция оқыды. Ахмеди Ысқақов көптеген оқулықтардың метадологиялық құралдардың авторы. Сонымен қатар, орыс қазақ тілінде жарық көрген сөздіктердің авторы және басқарушыларының бірі болды. Еңбек Қызыл ту, Құрмет белгісі ордендерімен және медальдармен марапатталған.

Митрофан Семенович Сильченко әдебиеттанушы. 1924 жылы Воронеж мемлекеттік университетін бітірген. Филология ғылымының докторы. Профессор, Қазақстан ҒА академигі. Университетті бітіргеннен кейін Воронеж мемлекеттік университетінде оқытушы болған. 1931 жылы Ресей халық ағарту комитеті оны Алматыға жібереді. 1931-1970 жылдары Абай атындағы ҚазПИ дің орыс және шетел әдебиеті кафедрасында оқытушы, профессор, кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарған. Қазақстан ҒА қоғамдық ғылымдар бөлімінің академик хатшысы, сонымен қатар Қазақстан президиумының ғылыми хатшысы, Қазақстан ҒА Тіл және Әдебиет институтының аға ғылыми қызметкері және бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған.
Владимир Иванович Тимоско Қызыл профессура институтының философиялық бөлімшесін бітірген. Профессор. Қызыл профессураның сырттайғы консультациялық бөлімшесінің меңгерушісі, мамандар даярлау бойынша институтының оқу бөлімінің меңгерушісі, Культпростың меңгерушісінің көмекшісі, Б(б) КП ОК мәдениет және ленинизмді насихаттау бөлімінің ғылыми зерттеу мекемелері секторының меңгерушісінің орынбасары. Халықаралық лениндік мектептің оқу бөлімінің меңгерушісі. Педагогикалық жұмыс атқару мақсатында Қазақстанға іс сапарға жіберілген, соңынан Абай атындағы Алматы мемлекеттік педагогикалық институтта дәріс оқыған. Сонымен қатар сырттай оқитын бөлім директорының көмекшісі, оқу ғылым жұмысы бойынша директор орынбасарының міндетін атқарды, әлеуметтік экономикалық ғылымдар кафедрасын, одан кейін марксизм ленинизм кафедрасын, ал соңғы жылдары философия кафедрасын меңгерді.
Дәулетияр Әлімжанов Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында тіл әдебиет факультетін бітірген. Педагогика ғылымдарының кандидаты. Абай атындағы КазПИ де қазақ тілінен, оны оқыту методикасынан лекция оқыды, филология факультетінің деканы қызметін атқарды, қазақ тілі кафедрасының меңгерушісі болып істейді. Белсенді қоғамдық педагогикалық қызметі үшін Құрмет белгісі ордені, Н.Крупская атындағы Бүкілодақтық медалімен және екі рет Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің Грамотасымен марапатталады. КСРО ның және Қазақ КСР нің Халыққа білім беру үздігі құрметті атағын алды.
Халел Мұхаметжанұлы Әділгереев 1929 жылы Орал педагогикалық техникумды бітіріп, бастауыш мектебінің мұғалімі ретінде математика мамандығына ие болады. Қазан қаласындағы Шығыс педагогикалық институтында әдебиет бөлімшесін бітіреді. Оқуды аяқтаған соң КСРО тарихы мамандығының аспирантурасына қалдырылады. 1934 жылдан өмірінің соңына дейін Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтында мұғалімдік жұмыспен айгалысады., тарих факультетінің деканы болады, доцент атағын иеленеді, ал 1941-1942 жылдары ректорлық лауазымын атқарады. Халел Әділгереев Ұлы Отан соғысының ардагері; майданда көрсеткен ерлігі үшін Красная Звезда, Отан соғысы, Жауынгерлік Қызыл Ту ордендерімен және медальдарымен марапатталады. Халел Әділгереев Қазақстанның жоғары тарих танушы білімі мен ғылымының іргесін қалаушы және оның ұйымдастырушысы қатарына жатады. Ол 1939 жылы ҚазКСР тарихы тақырыбынан кандидаттық диссертация қорғайды. Бұл қазақ елінен шыққан тарих саласында жазылған ең бірінші кандидаттық диссертация болып саналады. Жоғары педагогикалық білім мамандарын дайындау жұмысында, әсіресе Абай атындағы КазПИ институтындағы жаңадан құрылған тарих факультетінің деканы, доценті ретінде көп күш жігерін жұмсаған. Жоғары ғылым кадрларын даярлау саласында Халел Әділгереев аспиранттары 12 кандидаттық диссертация қорғаған, ал докторлық дәрежесіне жеткендері, белгілі ғалымдар Әбішев Ғазиз, Нүсіпбеков Ақай, Елеуов Тәжен.
Серғали Есбембетұлы Толыбеков Қазақ педагогикалық инстиутын бітірген. 1961 жылы КСРО ҒА Экономика институтында докторлық диссертациясын қорғау көрнекті экономистер мен тарихшылардың қатысуымен екі күнге созылды. Терең пікір сайысқа экономистер академия одағының отағасы С.Г.Струмилин, танымал тарихшы шығыстанушы негізгі оппонент И.Я.Златкин белсенді түрде қатысты.

жүктеу 113,74 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10