25
зерттелетін объектіні неғұрлым толық сандық сипаттауға мүмкіндік береді
және оларды математикалық өңдеу кезінде қызығушылық білдіреді.
- Зертханалық жұмыстардың сипаттамаларында әдетте өлшеудің жақын
саны көрсетіледі. Әдетте, өлшеу саны аспаптардың дәлдігіне және өлшеу
нәтижелеріне негізделеді. Егер өлшеулердің нәтижелерінде айырмашылық
алынса, өлшеулерге қарағанда, қондырғының сипаттамасына тағы бір рет
жүгініңіз.
- Зертханалық жұмыстарды орындау кезінде бастапқы (қара)
жазбалардың ұқыптылығы мен толықтығына ұмтылу керек. Өлшеу
жазбаларын өлшенетін шамалардың бірліктерін көрсете отырып кесте
түрінде жүргізу керек. Аспаптардың дәлдігі мен сезімталдығын жазу қажет.
3.3Зертханалық жұмысты орындау және қорғау тәртібі
1.Зертханалық жұмыстың сипаттамасын зерттеу және оны өлшеу
нәтижелерін енгізу, оларды өңдеу және түпкілікті нәтиже үшін бос орындар
қалдырып, зертханалық дәптерде рәсімдеу.
2.Зертханалық жұмысты орындау алдында оқытушыдан өлшеулерді
орындауға рұқсат алу керек. Егер студент орындалатын жұмыстың мәнін
және өлшеу тәртібін білсе, оның зертханалық дәптер кестесінде "рұқсатнама"
деген белгі қояды.
3.Жұмысты орындауға рұқсат алғаннан кейін студент өлшеу жүргізеді
және оларды тиісті кестеге енгізеді.
4.Анықталған параметрдің сынамалық есебін жасай отырып, студент
өлшеу нәтижелерін көрсетуге міндетті. Егер нәтижелер қабылданса,
студенттің зертханалық дәптерге өлшеулердің орындалғаны туралы белгі
жасалынады.
5.Әрі қарай эксперимент нәтижелерін өңдеу жүргізіледі: аралық және
соңғы деректер шығарылады және дәптерге енгізіледі.
6.Зертханалық жұмыс толық орындалған болып саналады, егер ол
қорғалған болса. Қорғау кезінде орындалған жұмыстың мәні және өлшеу
нәтижелері туралы ғана емес, сонымен қатар осы зертханалық жұмыс
жататын бөлімнің теориялық материалы да сұралады. Қорғағаннан кейін
студент дәптеріне баға қойылады.
7. Зертханалық жұмысты қорғамаған студент үшіншісін орындауға
жіберілмейді.
3.4 Зертханалық жұмысты жүргізу әдістемесі
Жұмыс тақырыбы:«Өлшеу техникасы мен өлшеу аспаптары»
Мақсаты: студенттерде өлшеу нәтижелерін өңдеу әдістері туралы
түсінік қалыптастыру, штангенциркульді қолдануды үйрету.
Өткізілетін жер:Оқу-өндірістік шеберхана
26
Құрал-жабдықтар: масштабты сызғыш, штангенциркуль, өлшеуге
арналған бөлшектер.
Зертханалық жұмысты бастамай тұрып студенттер, өлшеу аспаптары
жайлы қысқаша мәлімет беріледі. Өлшеу аспаптары түрлерімен танысады.
Әр студенттің қолына қысқаша конспект түрінде мәлімет беріледі.
Зертханалық жұмысты бастамас бұрын студенттер берілген мәліметті терең
меңгеріп, алған практикалық білімін өз бетінше тәжірибе жүзінде сынама
жүргізе жүргізе алуға қабілетті болуы қажет.
Студенттер зертханалық жұмыс барысында меңгереді:
Өлшеу аспаптарын:
сызғыш, онымен өлшеу әдістерін;
штангенциркуль, өлшеу әдісі мен ерекшелігі
микрометрмен танысу
микрометриялық өлшеу құралдары
Осы өлшеу аспаптары мен өлшеу техникасымен танысқан соң
студенттер зертханалық жұмысты орындауға кіріседі.
Жұмысты орындау тәртібі: Алынған бөлшектер штангенциркульмен
өлшенеді: биіктігі, ені, ұзындығы, тереңдігі. Өлшемдерді өлшеу 8-10 рет
жүргізіледі.
Деректер беріленген кестеге енгізіледі.
1 Кесте - Бөлшектерді өлшеу
Өлшеу
номері
Биіктігі
H
H
Ұзындығы
L
L
Ені
l
l
Тереңдігі
h
h
1
2
…
Орташа мәні
< H >
<
H> < L >
<
L> < l >
<
l> < h >
<
h
>
Содан кейін берілген формулалар бойынша абсолютті және салыстырмалы
қателерді есептеуді жүргіземіз.
Соңғы нәтиже:
2 Кесте – Нәтежиелерді есептеу
Биіктігі H = < H > ± <
H > мм Е
H
= … %
Ұзындығы L = < L > ± <
L > мм Е
L
=
… %
Ені l = < l > ± <
l > мм Е
l
= …%
Тереңдігі h = < h > ± <
h > мм
E
h
= … %
Өлшеу құралдарының негізгі түрлеріне: өлшеу аспаптары, шаралар,
өлшеу түрлендіргіштері жатады. Аспаптарға кіру құрылғысына өлшенетін
27
шама келіп түседі, ал өлшеу нәтижесі бейнелеу құрылғысына шығарылады
(бағыттамалық немесе сандық, мысалы, таразыда, микрометрлерде,
термометрлерде, вольтметрлерде). Шаралар кейбір физикалық шамалардың
бір және/немесе бірнеше мәндерін ойнату үшін қызмет етеді, мысалы, гирь
жиынтығы, рулетка, ұзындықтың соңғы шаралары, кедергі дүкені, сигнал
генераторы және т. б.
Өлшеуіш
түрлендіргіштерде
алынған
физикалық
шамалар
көрсеткіштерді алуға ыңғайлы шамаға, мысалы механикалық қозғалуға
(машиналардың серпімді элементтерінде, динамометрлерде, термопарларда,
тензорезисторларда және т.б.) түрлендіріледі. Өлшеу құралдары мен басқа да
техникалық құралдарды біріктіру нақты өлшеу міндеттерін шешу үшін
өлшеу жүйелерін құруға мүмкіндік береді. Мұндай жүйелер алынған
деректерді пайдалану мүмкіндігін кеңейтеді, бірнеше параметрлерді өлшеу
кезінде түпкілікті нәтиже бере алады (мысалы, таразылар мен сызықтық
өлшемдерді өлшеу құралдарын біріктіру кезінде зат тығыздығының мәнін бір
өлшем үшін алуға болады). Өлшеу жүйелерінің дербес кіші түрі ретінде
өлшеуіш Ақпараттық жүйелерді бөліп көрсетуге болады. Мұндай жүйелердің
тән ерекшелігі-үлкен ақпарат массивтерін жинау, өңдеу, бейнелеу және
сақтау үшін пайдаланылатын есептеуіш құрылғылардың міндетті болуы, бұл
басқа өлшеу құралдарын пайдалану кезінде мүмкін емес. Өлшеу
техникасының техникалық құралдарына кейбір қосалқы құралдар жатады:
салыстыру құрылғылары - компараторлар (оның ішінде иінтіректі
таразылар); энергиямен қоректендіру көздері; орналасу құрылғылары
(мысалы, өлшеу тіректері, плиталар) және т. б.
Бақылау сұрақтары:
1) Стандартта қарастырылған өлшеу дәлдік көрсеткіштерін көрсетіңіз.
2) Штангенциркуль және микрометр нониус құрылғысын сипаттаңыз.
3) Тікелей өлшеулердің сенімді интервалы қалай анықталады?
4) Өлшеу қателігі дегеніміз не?
5) Қандай өлшеу қателігі кездейсоқ деп аталады, ал қандай жүйелі?
6) ӨЖ жүйесінде қандай өлшем бірліктері негізгі болып табылады?
7) Өлшеу қателігін қандай тәсілдермен азайтуға болады?
8) Бір физикалық шаманы бірнеше рет өлшеу не үшін жүргізіледі?
9) Көп ретті өлшеулердің кездейсоқ қателігін есептеу қандай формула
бойынша орындалады?
Достарыңызбен бөлісу: | 
