15
Қол өлшеу құралдарына сызғыштар, рулеткалар, бұрыштамалар,
штангенин аспабы, микрометриялық және т.б. сияқты жатады. Қол
құралының көбі әмбебап өлшеу құралына жатады.Мұндай бұйымдарды
бөлшектер мен тораптардың көп бөлігін өлшеу кезінде қолдануға болады.
Механикалық өлшеу құралын бес класқа бөлуге болады:
-шкаласыз;
- штангенин аспабы;
- бастары;
- тісті-рычагты;
- микрометриялы.
Бірінші сыныпқа тексеру және лекалды сызғыштар жатады. Олардың
көмегімен беттің тік сызығын тексереді. Ол жарықта қолданылуы мүмкін
немесе ол үшін щупалар қолданылады.
Тесікті бақылау үшін тексеру сызғышын бақылау бетіне, мысалы,
станокты бағыттағыштарға салады. Осы класстың өлшеу құрылғыларына
салыстырып тексеру плиталары, ұзындықтың соңғы шаралары және тағы
басқаларды жатқызады.
Штангенин аспабы екі бақылау беттен тұрады, олардың арасында
өлшем қойылады. Бір беті штанганың бір бөлігі болып табылады, екінші
жылжымалы немесе өлшемдік тәуекелдер салынған бақылау сызғышы
бекітілген. Олар құралдың дәлдігіне байланысты әр түрлі бөлу бағасы болуы
мүмкін.
Бұл кластың құралы сыртқы және ішкі өлшемдерді өлшеу үшін
қолданылады – штангенциркуль, ойықтың тереңдігін өлшеу үшін. Осы типті
құралдың көмегімен тістің тістегершіктегі өлшемдерін бақылайды.
Өлшеуіш бастар, мысалы, токарлық станоктың патронына қысылған
бөлшектердің соғуын өлшеу үшін қолданылады. Мұндай бастармен жұмыс
істеу ыңғайлылығы үшін зауыттық сленгада оны "сағат" деп атайды, тіреулер
немесе штативтер қолданылады. Өлшеу бастиектері бөлінеді:
-серіппелі;
- рычагты-тісті;
- рычагты.
2.4 Өлшеу құрылғылары және техникалық сипаттамалары
Өлшеу құралының көп бөлігі МЕМСТ талаптарымен нормаланады.
Біздің елде қабылданған стандарттар жүйесінде олардың саны жүзден кем
болмауы мүмкін. МЕМСТ негізінде дайындаушы – кәсіпорындар қандай да
бір өнімді шығаруға өзінің техникалық шарттарын (ТШ) шығаруға құқылы.
Сол негізде жасалған құралМЕМСТ талаптарына сай келетіннен кем емес
екенін түсіну керек. Бірақ, егер төлқұжатта кез келген аспаптық өнімді
сүйемелдеуі тиіс болса, мысалы, МСТ 20162-90 көрсетілсе, онда мұндай өнім
тұтынушылар тарапынан үлкен сенім тудырады.
Сонымен қатар, өлшеу құралдары мен құралдарының құрылғысы ТШ
16
негізінде жасалған құралдардан еш айырмашылығы жоқ. Бұл жасанды
жолмен жасалған құрал-саймандық өнімге қатысты емес, және олардың
көрсеткіштері бойынша сенуге болмайды.
Жоғарыда айтылғандай, өлшеу аспаптары мен құралдарына қойылатын
талаптар МЕМСТ-та анықталған. Өлшеу құралдарына қойылатын талаптар
мысал ретінде өлшеу сызғышын қарастыруға болады, МЕМСТ 427.Онда
металл сызықтардың қандай түрлері мен формаларын өндіретіні анықталды.
Шкалалардың қандай түрлері қолданылуы мүмкін екені анықталды. Осы
құжатта габариттік өлшемдерге рұқсатнамалар регламенттелген, металл
сызғыштың таңбаларына қатысты шекті ауытқулар көрсетілген.Құрал-
сайманның осы сыныбын дайындауға болатын материал анықталған және
бұйымның бетіне жағылатын жабындар сипатталған.
МЕМСТ дайын өнімді қабылдау тәртібіне өте сай келеді. Бұдан басқа,
жүкті сақтау, буып-түю және тасымалдау тәртібі мұқият анықталған.
Өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы ҚР заңнамасы, оның
ішінде, қолданылатын өлшеулер орындалатын құрылғыларға қойылатын
талаптарды белгілейді. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы заң өлшеу
функциялары бар өлшеу құралдары мен техникалық құрылғыларға
қойылатын талаптарды реттейді және өлшеу функцияларын орындамайтын
сынақ жабдықтары мен құрылғыларына қойылатын талаптарды реттемейді.
Бұл ретте, ең алдымен, техникалық құралдарды қандай да бір түрге жатқызу
маңызды мәселе болып табылады және содан кейін осы түрге қойылатын
талаптар қойылады. Өлшеуіш функциялары бар техникалық жүйелер мен
құрылғыларды (бұдан әрі — ТСҚ) бөлу қажеттілігі бізге олар іске асыратын
өлшеулер өлшем бірлігі принципіне, сондай — ақ-қадағалану принципіне сай
болуы тиіс деген сияқты туындады. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы
Заңға сәйкес өлшем бірлігін қамтамасыз етуді мемлекеттік реттеу саласына
жататын өлшемдер тексеруден өткен бекітілген үлгідегі өлшем құралдарын
(бұдан әрі — ӨҚ) қолдана отырып орындалуға тиіс. Дегенмен, ТСИФ сияқты
құрылғылардың түрін таңдау барлық өлшеулер ӨҚ-ны қолданумен
орындалмайды дегенді білдіреді.
Өлшеу құралы-102-ФЗ бойынша өлшеуге арналған техникалық құрал,
ал өлшеу-бұл шаманың сандық мәнін анықтау үшін орындалатын
операциялардың жиынтығы 102 ФЗ, немесе РМГ 29-2013-шаманың бір
немесе одан көп мәндерін эксперименталды алу процесі. Осылайша, өлшеу
құралы-шаманың мәнін анықтауға арналған техникалық құрал. Яғни, кез
келген өлшеу функциясы өлшеуге шаманың мәнін анықтау ретінде әкеледі.
Мысалы, сынақ жабдықтарында температураның немесе ылғалдылықтың
бастапқы
өлшеуіш
түрлендіргіштері
кіріктірілуі
мүмкін,
екінші
түрлендіргіштермен толықтырылуы мүмкін, олар қандай да бір жүйелік
технологияларды (№26) 2018 С.А. Лисин дисплейдегі мәндерді не бастапқы
түрлендірудің нәтижесі мәнді анықтау үшін емес, ал мүлдем басқа қажеттілік
үшін — сынақ шарттарын жаңғырту режимін реттеу үшін — сынақ
жабдығының негізгі функциясы үшін қолданылады. Мысалы, біз сынау
шартын (50 ± 0,1) ºС ойнату керек. Біз қажетті температура мәніне жету
