13
қамтамасыз етуге бөлінетін аса зор ықыласпен байланысты. Метрологиялық
істен шығуы бар өлшеу техникасын пайдаланудың салдары өте үлкен және
қиын болжанатын болуы мүмкін.
Процесс деректерін жинау, тіркеу және бастапқы өңдеу міндеті
құрылғылардың жай-күйін сипаттайтын және бағалайтын және кейіннен
өңдеуге арналған қажетті ақпаратты қабылдау болып табылады. Басқару
ЭЕМ-ді пайдаланудың осы кезеңінде жекелеген мәндерді өлшеудің және
өлшеу сигналдарын қабылдаудың техникалық міндеттерімен қатар өлшеу
техникасын пайдалану мәселелерін шешу қажет. Олар жекелеген
шамалардың мәндерін Техникалық-өлшеу анықтаудан, сондай-ақ өлшенген
мәндерді бақылауда және кедергілердің әсерін жою үшін оларды түзетуден
тұрады. Бұл рәсімдерді орындау өте қажет, өйткені материалдардың,
энергияның балансын сақтау, сапаны қамтамасыз ету үшін немесе есептілік
үшін тиісті дәлдікпен өлшеу талап етіледі.
Оларды қолдану ауқымы өте үлкен. Ұңғымаларды бұрғылау
үдерістерінен бастап және мұнай өнімдерін тасымалдауға дейінгі барлық
технологиялық операциялар жоғары дәлдікті өлшеу техникасын пайдаланбай
ойламайды. ИИС газонефтеконденсатты кен орындарының параметрлерін,
өнімді қабаттар бойынша мұнай мен газ қозғалысының сипатын,
гидроөткізгіштігін, қабаттың пьезөткізгіштігін және басқа да көптеген
геологиялық параметрлерді анықтау үшін қолданылады. Олар ұңғыманы
пайдалану режимін таңдау кезінде, сондай-ақ ұзын жүрісті сорғы
қондырғыларының, штангалық тереңдік сорғы қондырғыларының жұмысын
жедел бақылау және авариялық жағдайларды уақтылы анықтау үшін
ауыстырылмайды.
Коррозия жылдамдығына әсер ететін сынау әдістері және
айнымалылар. Аустениттік тот баспайтын болат пен Инконель-600 Розия
қабығының жылдамдығы бойынша негізгі қол жетімді деректер қолдану
шарттарына жақындап келе жатқан жылдамдық сақталған циркуляциялық,
изотермиялық, сынақ ілмектерінде алынды. Пайдалы зерттеулер статикалық
автоклавтарда немесе құрамында су бар капсула түріндегі үлгілерді
пайдалана отырып орындалды. Коррозия өнімдерін шығаруды өлшеу
химиялық және радиохимиялық өлшеу техникасын пайдалана отырып, тура
ағынды жүйелерде ( ажыратылған цикл), ал тұйық циклды ілмекте -
радиохимиялық техниканы пайдалана отырып жасалды.
2.2 Өлшеу техникаларының қолданылу салалары
Қазіргі заманғы өлшеу техникасының қолдану салалары мен өлшенетін
шамалардың түрлеріне сәйкес бірқатар бағыттары бар: сызықтық және
Бұрыштық өлшеулер; механикалық, оптикалық, акустикалық, жылу
физикалық-химиялық өлшеулер; Электрлік және магниттік өлшеулер;
радиоөлшеу; жиілік пен уақытты өлшеу; сәулеленуді және т. б. өлшеу. Әр
бағыттың шегінде физикалық шамаларды өлшеудің жеке әдістері бар, олар әр
14
түрлі тәртіптегі шамаларды өлшеу кезінде біркелкі емес болып табылады
(мысалы, 10-9-109 м қашықтықты анықтау үшін мүлдем әр түрлі әдістер
қолданылады). Шешілетін өлшеу міндеттерінің сипаты мен мақсаттары
бойынша бұл бағыттар өзара іс жүзінде байланысты емес болып табылады.
Автоматтандырылмаған
өлшеу
құралдары
мен
бастапқы
өлшеу
түрлендіргіштері әрбір бағыт үшін ерекше болып табылады.
Осыған байланысты Өлшеу техникасының неғұрлым жеке бағыттарға
бөліну үрдісімен қатар - бастапқы позициялардың ортақтығы, аппаратураның
құрылымдық сұлбаларын құру принциптері базасында Өлшеу техникасының
әртүрлі салаларын біріктіру, ал соңғы уақытта қолданылатын өлшеу
құралдарының ортақтығы бар.
Өлшеу техникасында зерттелетін объектінің физикалық табиғатына
қарамастан, өлшеу процесіне ерекше көзқараспен ерекшеленетін немесе
өлшеудің ерекше мақсаты бар салалар бар. Мұндай облыстарға телеөлшеу;
кездейсоқ процестердің сипаттамаларын өлшеу; электрлік емес шамаларды
электрлік өлшеу (мысалы, электрондық таразылар); динамикалық жүйелерді
зерттеу; өлшеуіш ақпаратты компьютерге енгізу үшін анало-сандық
түрлендіру және т. б. жатады. Өлшеу құралдарына қажеттілік соншалықты
үлкен және әр түрлі, бұл жалпы аспап жасаумен қатар өлшеу техникасы
практикалық қызмет пен ғылыми зерттеулердің құрамдас бөлігі ғана емес,
сонымен қатар өзіндік ғылыми бағыт, өзіндік ұғымдардың жүйесі, талдау
әдістері, даму логикасы бар пән болып табылады, сондықтан өндірістің
өзіндік саласы ретінде жиі қарастырылады.
Өлшеулердің даму тенденциялары мынадай бағыттарды қамтитын
ғылым мен техниканың барлық салаларында анықталды: өлшеу
құралдарының сапасын арттыру (қателіктерді азайту, тез әрекет етуді
арттыру, аспаптардың сенімділігін арттыру және олардың мөлшерін азайту);
өлшеуге берілгеннен бұрын шамаларды өлшеуге арналған аппаратураны
құру, сондай-ақ пайдалану шарттарын қатаңдату; электр шамаларын өлшеу
саласында ғана емес, сондай-ақ басқа да салаларда да сандық әдістерге
жаппай көшу. Өлшеу техникасында ақпаратты өңдеудің математикалық
құралдарын кеңінен енгізу өлшеу құралдарының функционалдық
мүмкіндіктерін арттыруға және эргономикалық қасиеттерін жақсартуға
мүмкіндік береді; жүйелік тәсілді одан әрі дамытуға және өлшеу
аппаратурасын біріздендіруге және автоматтандырылған өлшеу аспаптарын
құруға әкеледі.
2.3 Өлшеу аспаптарының классификациясы
Әр түрлі бөлшектерді, жөндеу және құрылыс жұмыстарын және т.б.
дайындаумен байланысты жұмыстарды жүргізу кезінде бақылау-өлшеу
құралдарын қолданады. Осы өнімді өндірумен айналысатын кәсіпорындар
өлшеу құралдарының көптеген түрлерін шығарады – қолмен қолданатын,
әмбебап, сандық және т. б.
