Диплом жұмысын жазу үшін Г. Орынбекова ғылыми теориялық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерден, бастауыш мектептердің озат

Қоғамдық қатынас ретінде тіл бірнеше формада өмір сүреді. Әдеби тіл

- тілдің өмір сүруінің, қызмет етуінің ерекше формасы. Ол белгілі бір халық тілінің нормаға түскен, өңдеуден өтіп, сүрыпталған ең үлгілі формасы. Әдеби тіл - дэстүрге берік, сол тілде сөйлеуші қоғам мүшелерінің бэріне бірдей міндетті, қызмет аясы, элеуметтік ауқымы кең тіл. Осындай қасиетке қоса әдеби тіл эр түрлі ауытқулардан арылып отыруы қажет. Қандай да болсын күрделі ойды, мағынаның небір нэзік реңктерін тап басып, дэл, ешбір қиындықсыз, емін, еркін жеткізуі оның коммуникациялық сапаларының қандай екендігін көрсетеді.

Қазақ эдеби тілінің «ауызша» жэне «жазбаша» деп аталатын бір-бірімен тығыз байланысты екі формасы бар. Әдеби тілдің «ауызша» формасы өз кезегінде маңызы артып отырса, қоғамның элеуметтік, мэдени дамуы тэрізді қолайлы жағдай «жазба» тілдің ролін өлшеусіз өсіре түсті.

Орфография эдеби тілдің («жазбаша» түрінің) «киімі» ғана емес. Ол, алдымен, сауатты жазудың, ана тілін мэдени меңгерудің маңызды қүралы. Ондай қүрал тілдің қүрылымдық жүйесіне (системаға) лайық, пайдалануға неғүрлым жеңіл, қолайлы да тиімді болуға тиіс.

Қандай да болсын тілдің коғамдық құбылыс ретінде өзгеріп, дамып отыратындығы белгілі. Тілдің құрылымдық жүйесінің де дамып, өзгеріп отыруына сэйкес оның «киімі» де «жаңаланады». Олай болмаса, орфография тілдің системасына лайық болмай, оның қүрылымдық жүйесіндегі заңдылықтарды дүрыс бейнелей алмас еді. Ондай орфография пайдалануға ауыр тиіп, сауатты жазуға «түсау» болар еді.

К. Маркске жазған хатында Ф. Энгельс араб графикасының күрделігігі болмаса, парсы грамматикасын 48 сағатта біліп алар едім деген болатын.

Ағылшын балалары күн қүрғатпай, үздіксіз тоғыз жыл оқығанның өзінде кеңес қағаздарына қатысты жүмыстарды ойдағыдай жаза алмайды екен. Әйгілі жазушы Бернард Шоудың есептеуінше жазу жұмысымен шұғылданған ағылшындар эрбір минуттың 12 секундын «басы артық» эріптерді жазуға жұмсайды екен. Ондай басы артық эріптерді жазуға бір жылда 73 күн кетеді. Англия мен АҚШ-та жазу жүмысы, кеңсе қызметі,

52

ғылыми зерттеулермен 2,7 миллион адам шұғылданады. Олар бір жылда 540 мың жыл жоғалтады екен.

Жазу сызуда мүндай қиындықтар болмас үшін орфографияны тілдің қүрылым жүйесіне лайықтап, ондағы өзгерістерді бейнелейтіндей етіп, жазу нормаларына эволюциялық өзгерістер енгізіп отыру қажеттілігі тіл қүрылысы тэжірибесінде де айқындала түсіп отыр.

Қазіргі қазақ орфографиясы әдеби тілдің жазбаша түрінің нормалану процесіне зор ықпалын тигізді. Оның 40 жылдан астам тэжірибесі жазу нормаларының түрақталып, ала -қүлалықтар арыла, жетіле түскендігін байқатады. Бүл процесте 1957 жылғы «Қазақ тілі орфографиясының негізгі ережелері», «Қазақ тілінің орфографиялық сөздіктері», «Қазақ орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш» тәрізді т.б. практикалық қүралдардың, ғылыми зерттеулердің орны айрықша. Әрине, бүл нэтижелер қазақ орфографиясының барлық мэселелері зерттеліп болды, жазу мэдениетіміз ешбір мүлтіксіз дегенді аңғартпайды.

Қазақ орфографиясының ғылыми түрғыда элі де зерттеле беретіні даусыз. Өйткені, біріншіден, қазақ тілі де, өзге тілдер тәрізді, қүрылым жүйесі өзғеріп, дамып отыратын тіл. Осыған байланысты ондай қүбылысты айқындап, зерттей отырып, жазу нормаларына да ішінара өзгеріс енгізіп отыру қажеттілігі туады. Екіншіден, қазақ тілінің қүрылым жүйесінде элі де танылмаған заңдылықтар бар екендігі сөзсіз. Оларды зерттеп, танып білмей, жазу-сызу нормаларын сол жүйеге лайықтап белгілеу мүмкін емес.

53

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Қазақ тілі оқулығы 4-сынып Алматы, 2003ж.
   
2. 
   Асқарбаева А. Кластан тыс оқыту методикасы. Бастауыш
   сынып мұғалімдеріне арналған - Алматы, 1992ж.
   
3. 
   Айтазин Қ. Кәсіби лексика мәселелері. -Алматы 2000ж.
   
4. 
   Әлметова Ә.С. Көп мағыналы сөздер мен омонимдерді оқыту. -
   Алматы, 2001 ж.
   
5. 
   Әуелбаев Ш. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту
   әдістемесі. -Алматы 1997 ж.
   
6. 
   Әлімжанов Д., Маманов Ы. Қазақ тілін оқыту методикасы.
   -Алматы 1965 ж.
   
7. 
   Әміров Р. 3 класс. Қазақ тілі оқулығына методикалық нұсқау.
   -Алматы, 1969 ж.
   
8. 
   Әміров Р. Асылов ¥. 4 класс, Қазақ тілі оқулығына әдістемелік
   нүсқау. Алматы, «Рауан» 1997.
   
9. 
   Балақаев М.О. Қазақтілінің мәдениеті, -Алматыв 1991.
   

10. 
    Бектүров Ш., Серғалиев М. Қазақ тілі Алматы 2001 ж.
    

10. 
    Бегалиев Г. «Бастауыш мектепте қазақ тілі методикасының
    мәселелері» - Алматы, 1980ж.
    

10. 
    Оқушылардың жазу дағдысын қалыптастыру -Алматы 1998ж.
    
11. 
    Біз қалай жазамыз?. - Алматы, Жалын 2001 ж.
    

10. 
    Бектаев Қ. Молдабек Қ. Бастауыш класс оқулықтары тексінің
    сөздігі. Шымкент, 1989ж.
    

10. 
    Ғаббасов С. Ізгіліктің әліппесі. - Алматы, 1993ж.
    

10. 
    Кенжеахметов С. Қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-
    ғүрыптары. -Алматы, Ана тілі 1999 ж.
    

10. 
    Қазақстан Президентінің халыққа Жолдауы Қазақстан -2030.
    
11. 
    Қазақ энциклопедиясы. Қазақ-Алматы, 1998ж.
    

10. 
    Молдабеков Қ., Сандыбай Қ., Балқыбекова Ы. Бастауыш
    мектепте тіл дамыту. -Шымкент, 1999ж.