Тақырыбы: Бала құқың қорғаудың әлеуметтік педагогикалық технологиялары

1. Отбасында баланың тәрбилену құқығын әлеуметтік- педагогикалық қорғау

2.Кәмелетке толмағандардың мүліктік, баланың білім алуға, денсаулығын қорғауға, қабілеттерін дамытуға, еңбектік іс- әрекетке қатысу құқық әлеуметтік- педагогикалық қорғау.
1. Жайсыз отбасылардан шыққан балалар мен жасөспірімдердің мәселелерін шешуде әртүрлі мамандардың муниципалитеттік, аудандық, қалалық, ауылдық және т.б. деңгейдегі өзара әрекеттесулері неғұрлым қиын міндеттердің бірі болып табылады. Барлық деңгейдегі әртүрлі мекемелер мен мамандардың балаларға көмек көрсетулері кешенді емес, параллельді жүреді. Мұның өзі тиімділігі төмен және күтілетін нәтижені бермейді. Қауіпті топ балалары мен жасөспірімдеріне көмек және қолдау көрсететін мамандар, осы балалар өмір сүретін, жайсыз отбасылармен жұмыс жасауда үлкен қиыншылықтарға тап болады. Әр отбасы типіне көрсететін әртүрлі мекеме мамандарының көмек түрлері өзіндік ерекшеліктерге ие. Жайсыз отбасылардың типтерін және оларға көрсетілетін көмек түрлерін бағдарлы жалпылау ұмтылыс жасауына мүмкіндік береді.

Жайсыз отбасы – бұл ең алдымен бала өзін дискомфорт, стресстік жағдаят, қатыгездік, күш көрсету, аштық және т.б. жайсыздықты сезінетін отбасын айтамыз. Жайсыз отбасын оның әртүрлі көрінулерінен түсінеміз: психикалық (түмінбейді, қорқытады, басады, психикасын бұзады және т.б.) денелік (қатал жазалайды, үрады, тамақтандырмайды, әртүрлі амалдарды ақша табуға мәжбүрлейді, одан кейін тартып алады және т.б.) әлеуметтік (үйден қашу, үйден қуып шығу, тағдыр талкегіне түсу) әлеуметтік педагогикалық қолдау көрсету мамандарының жұмыс тәжірибесі көрсетіп отыргандай мұндай отбасындағы балалар жайсыздықтың кешенді көрінулерімен кезігіп, олардың өмірін төтенше қиын жіне тіптен мүмкін емес етіп жібереді.

Балалық шақта әлеуметтік педагогикалық қолдау жүйесінің негізгі мақсаты отбасының тәрбиелік потенциалын қайта қалпына келтіру болып табылады. Себебі, ешқандай мемлекеттік мекеме, ол интернат болсын, балалар үйі, дағдарыстық орталық және т.б. бала үшән отбасының орнын алмастыра алмайды. Сондықтан барлық күш-жігерді оның әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық және басқа қатынастары бойынша оңалтуға жұмсау қажет.

Көптеген құзырет органдары бұл балаларға барынша көмек көрсетуде. Дегенмен, органдар мен әртүрлі мекемелердің іс-әрекеттері бөлінгендіктен, олардың тиімділігі төмен. Көп жағдайда мұндай іс-әрекеттердің нәтижесі жайсыз отбасылардан балаларды тартып аып тиісті мемлекеттік мекемелерге тапсыру болады. Бұл өз кезегінде әлеуметтік жетімдікті көбейтеді. Қазіргі уақытта өткір мәселе осы ілеуметтік жетімдіктің алдын-алу болып саналады.

Ержеткен кездегі мүгедекті психологиялық жарақаттары ол өмірін, қарым- қатынас ортасын, қоршаған ортадан бөлектеу, еңбек әрекетін өзгерту арқылы, моральды және материалды түрде зиян келді.

Интеллектуалды нормаға сай, еңбек қабілеттерін, мүмкіндіктеріне сәйкес түлектерге мамандық таңдау да бағыт бағдар беріледі, орта және жоғары мамандандырылған орындарда қажетті таңдаған мамандық бойынша маман таңдайды.

Мүгедек жасөспірімдерге психологиялық кеңес берудің негізгі принциптері:

Гуманизм- адам мүмкіндігіне үмітті;

Шынайылық – шынайы мүмкіндікті және жақғдайларды есепке алу;

Жүйелілік- адамды сау, дамушы субьек ретінде қарастыру:

Баламалық –кеңес беруге, тапсырысқа, кеңес алушының субьективті қатынасына болжанады. Мүгедек жасөспірім өзінің өмірінің субьектісі ретінде өзінің қайталанбайтын ішкі дүнйесінің дамуына бейімделуге және өзіндік ұйымдасуға бағытталған. Ол шектеулі мүмкіндік болғандықтан өзінің өміріне жауапкершілігін алады. Субьективті қарым-қатынасымен мүгедектерге психологиялық кеңес беру басқа кеңес беру категорияларынан ерекшеленеді.

1. 
   Өзара қарым-қатынас сұрағы- дос, әріптес іздеу, өмірлік серігін табу, маңыздылығы бар адамдардан ақпарат алу;
   
2. 
   Өмірлік келешекпен байланысты сұрақтар-оқу, өмірлік қызметінің және іс-әрекетінің мүмкіндіктері, мамандық таңдау, оқудағы қиындықтарға төсеп беру, танымдық қызметті дамыту;
   
3. 
   Өзін-өзі тану, өз-өзіне қарым-қтынасы, өзін-өзі бағыттау сұрақтары : өзін өзі бағыттаудағы дағдыларды өңдеу, ренішке төтеп беру, қобалжу,қатесін сезіну, жалғыздық, т.б. Консультация қызметпен бірге тіркесушілік сипаттамада жүреді, мүгедек жасөспірімнің қиындығын қалыптастыратын мақсатқа жету бағыттары. Ол 3 маңызды бағыттан тұрады.
   

1. 
   Кеңес алушы қызметіндегі жеке қиындықтарды психологиялық жолмен шешу;
   
2. 
   Клиенттің қиындығын бөліп көрсетуде консультанттың қызметі және оған маңызды өмірлік тапсырмаларды шешуде көмек көрмету,
   
3. 
   Мүгедектің өміріндегі жаңаша білімнің қалыптасу қызметі: қарым-қатынастың өзгеруі, іс-әрекет тәсілдері, өзін-өзі бағалау, жоспар, т.б.
   

• 
  Мүгедек жасөспірімдердің жыныстық мінездемесі;
  
• 
  Кемшілік мінездемсі, консультацияның формасы мен тәсілдері;
  
• 
  Жасөспірімдердің жеке тұлғалық және психикалық дамуының жас ерекшелік заңнамасы;
  
• 
  Жасөспірімдердің дамуында бұрыс өзгешелік;
  
• 
  Жалпы өмірлік, әлеуметтік ортаның мінездемесі;
  
• 
  Әлеуметтік педагогикалық және жеке тұлғалық даму мінездемесінің психикалық және жеке тұлғаның денсаулық моделіне сәйкес шешілуі.
  

1. 
   Консультация прцессі үстінде қадағалау;
   
2. 
   Нақты жағдай аяқталған соң қадағалау;
   
3. 
   Барлық консультациялық жұмыстың қорытындысын қадағалау;
   

Қарым-қатынастың 3-негізгі сипаттамасы бар: позиция, валеттілік және дистанция. Мүгедек жасөспірімдердің арасындағы қарым-қатынасты “ құрбан ету”немесе “ өкпелі бала” деген әлеуметік таңдалған менмендікке бағытталған жағдайларға жатқызуға болады.

3. 
   Ауруға деген қарым-қатынас. Бұл- аурудың уәйімі, ауруға деген интелектуалдық және эмоционалды реакциясы, емдеулі және ортамен қарым-қатынасының жиынтығы.
   
4. 
   Эмоционалдық – еріктік және интелектуалды орта дамуының ерекшелігі. Ең негізгісі-көптеген кемістіктің сақталуы. Әлеуметтік педагогикалық кеңес беру тапсырмалары үшін ең негізгісі – болжамалы факторлардың ерекшеленуі, психологиялық инфантилизм элементтерінің қатысуы немесе қатыспауы, психологиялық қызметтердің кемелдену деңгейін бағалау болып табылады.
   
5. 
   Тұлғалардың сипаттамасы. Бұл берілген өлшемдердің негізінде бір немесе бірнеше беталыс бар, тұлғалардың эмоционалды-динамикалық тұжырымдамасы жатыр. Біздің түсініктемеге сәйкс, тұлғалардың индивидуалды түрі берілген құрмалас темпераменті арқылы, сонымен қатар адам өміріндегі әлеуметтік аспктілерінде анықталады. Индивидуалды тұлғалардың типологиялық сипаттамасына М. Люшердің тесті қолданылады. Мұнда түстердің қатарында 1-ші және2-ші орын алатын түстер тұлғалардың қажеттілігін сипаттайды.
   
6. 
   Бейімдеулердің түрі және деңгейі. Бұл процесс әлуметтік ортаның шарттары мен талаптарына бейімделумен сипатталады. Клиенттің бейімделу мүмкіндігі М. Люшер тәсілінің негізінде сапалы және сандық болып сипатталуы мүмкін. Негізгі тестің түстаері өмірлік стилін анықтайтын қажеттіліктерге өзекті, әрқашанда бар және ешқашан қанықпайтын қажеттіліктерге әсер етеді. Олардың бар болуы тұлғалардың тұрақтылығын, қуаттылығын және сыртқы ортамен белсенді қарым-қатынасын сипаттайды. Қосымша түстерді толықтыратын қажеттіліктер қорғау механизмдерімен тығыз байланысты. Олар шиеленіскен және тұрақсыз тұлғаны сипаттайды. Психолог мүгедек жасөспірімдермен жұмыс істеген кезде ауырпалы процеспен келген дамудың ауытқушылықтарын және олардың зардаптарын қарастырады. Ауру дамудың биологиялық жүйесінің бұзылуына әсер ету арқылы әлеуметтік психологиялық дамуға ғайшылықтар туғызады. Психологиялық дамудың екінші бір жағы әлеуметтік бейімделуге қайшы келеді.
   
7. 
   Тәртіпті және қызметті реттеу деңгейі. Бұл қуатты, динамикалық және мәнді- мазмұнды аспктілер бірлігі. Оған: өмірдің мақсаттарын жоспарлау нысанын көздеуге қабілеттілігі; психологиялық қызметтің аңғарылыуы, жанамлығы; рефлекс деңгейі, айналаның қуаттылығы кіреді. Органикалық кемістік және жүрек қағысы тәртіптің әлеуметтік бұрыстығынан болады. Дизонхогенздің негізгі психологиялық параметрлері дамудың диспармологиясына әкелетін қызметтің бұзылуының оқшаулануы, 1-ші және2-ші кемістік арасындағы қарым-қатынас, қызметтер арасындағылардың бұзылуы болып табылады. Л. Выготскийдің пікірі бойынша, психологиялық зерттеулердің негізгіобьектісі болып 2-ші кемістік жатады. Психологтар үшін мүгедек жасөспірім диологиялық кемістіктің нәтижесі емес, өзінің проблемасын шешудегі жеке ресурсты қабілетін алып келуші болып табылады. Психолог кеңес беру кезінде мүгедек жасөспірімдердің психологиялық денсаулығының әлементтерін қолдауы және дамуы бағытымен қозғалады. Мүгедек жасөспірімдерге психологиялық кеңес беруде позитивті ресурс басталуының жеке салмағын, сақталудың деңгейін, денсаулығы төмендіктің деңгейін көруге болады.
   

Психолгиялық кеңес берудегі компенсация процесін қарастырғанда, оның мәнін және механизмдерін анық көрсететін мына жағдайларды анықтауға болады.:

1. 
   Кемістік әлеуметтік және ішкі күштің сауығуына кедергі келтіреді.
   
2. 
   Кемістікке кез келген көмек оның дамуына , сауығуына мүмкіндік береді.
   
3. 
   Компенсация толық бағытта сипатталады. Оның мақсаты, бір жағынан адамның сауығуға деген ішкі талпынуы болса, ал, екінші жағынан- әлеуметтік талаптарға, күтуге байланысты және белгілі бір әлеуметтік түрге жетуге бағыттылығы.