Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

275 

 

бастап тіл сабақтарын дұрыс ұйымдастырып,баланың мемлекеттік тілге бүлдіршін шағынан 

дұрыс оқытудың қажеттілігі айқындалады. 

Жаңа технология - тілді үйренуге жаңа қарқын беру, әр баланың сұранысын қамтамасыз 

ету.Еске ұстайтын жайт: қазіргі орыс-қазақ тілді балабақшаның қай тобында да тілді мүлде 

білмейтін, аздап түсінетін және жақсы меңгеріп келе жатқан балалар бар. Тілді тиімді деңгейде 

оқытудың  жолы  балалардың  тілдік  деңгейлерін  анықтағаннан  кейін,  олардың  сұраныстары 

мен қызығушылықтарына қарай тапсырмаларды жұптап, топтап, жекелей-даралап лайықтап 

беру. 

Қазақ тілін үйретудегі негізгі мақсат баланың қазақ тілінде ауызша сөйлеу дағдыларын 

дамыту.Оқытуда бұл мақсатқа жету үшін мынадай қосымша міндеттер жүзеге асырылады: 

1.Балаларды түрлі берілген сұрақтарды түсініп оған жауап беруге үйрету. 

2.Баланың  үйренген  тақырыбы  төңірегінде  үлкендердің  айтқанын,  нұсқауын  түсінуге 

үйрету  (дүниетаным,  түрлі  жанрдағы  көркем  шығармалар,  қысқа  ертегілер,  әңгімелер, 

тақпақтар, жұмбақтар т.б) 

3.Қазақ тілінде біршама ауызекі сөйлесе білуге, қазақша жауап беруге үйрету. 

4.Ойыншықтарды,  заттарды,  сюжетті  суреттерді  суреттеп  айтуға  үйрету.                                              

5.Қазақ тіліндегі дыбстарды дұрыс айтуға жаттықтыру. 

6.Оқытушының  ұсынған  тақырыбы  төңірегінде,  грамматикалық  жағынан  дұрыс,  2-3 

сөйлем құрап, жүйелі түрде айтуға үйретудің бәрі ауызекі сөйлеу дағдыларын дамытады. 

Баланы жүйелі, толық сөйлем құрап айтуға, сөйлеуге арнайы үйрету үшін,  

дидактикалық  және  сюжетті  дидактикалық  ойындар  арқылы  балалардың  бір-бірімен 

сөйлесуіне жағдай жасалады. 

-баланың  түсінігіне  жеңіл  тақырып көркем  шығармаларды  жаттауға,  өз  сөзімен  айтып 

беруге, оқуға арналған мәтіндерді пайдалануға болады. 

-иллюстрацияларды,  суреттерді,  ойыншықтарды,  диафильмдерді  көрсете  отырып, 

олардың мазмұнын қазақ тілінде түсіндіру. 

-экскурсия,  серуен  кезінде  балаларды  қазақ  тілінде  сөйлеуге,  тілін  дамытуға,  сөздік 

қорын толықтырып тиянақтау. 

-арнайы сөйлеуге арналған ойындарды пайдалану. 

Орыс тілінде жұмыс істейтін балабақшаларда қазақ тілін оқытуда негізгі басты үш әдіс 

қолданылады:                                                                                                                                                 

1.Сөздік әдісі                                                                                                                                             

2.Көрнекілік әдісі                                                                                                                                      

3.Ойын әдісі 

Сөздікпен  жұмыстың  мазмұны  сөздердің  біртіндеп  меңгеруіне  байланысты.  Оларды 

ауызекі тілде қолдану /жолдастарымен, үлкендермен сөйлесу, балаларға арналған қысқа әдеби 

шығарманың  мазмұнын  түсіну/.  Сөздікпен  жұмыстың  бағдарламасы,  жүйелі  оқу  іс-

әрекетімен, жүйелі методикалық әдіс-тәсілдермен, балаларды мақсатты түрде сөйлеуге үйрету 

арқылы іске асырылады. 

Оқытушы  балаға  сөз  үйретуді  көрнекілікке,  сөйлеу  үлгісіне,  оқу  үдерісінде  бірнеше 

немесе  көптеген  талдауыш  заттарды  енгізу,  сөзді  қимыл  әрекетпен  көрсету,  сөзді  белгілі 

затпен  бейнелеу,  жаңа  сөзді  бірнеше  рет  қайталату  арқылы  іске  асырады.                                                                                                   

Сөздікпен жұмыстың тиімді тәсілдеріне мыналар жатады: 

-Затты көрсету, ойыншықтар /өзіне суретін көрсету/ және оны атау; 

-Сөзді баламен бірге, дауыстап айту; 

-Естіген сөзді қайталау; 

-Сөзді өз бетімен жеке айту; 

-Сөздің түрлі мағынада көп қайталануы; 

/Бұл алма. Қызыл алма. Үлкен домалақ алма. Лена алма ал. Миша, маған алма бер./ 

 Белгілі  бір  жағдай  төңірегінде,  сөйлемге  сөз  қосу.  /  «Менде  үлкен  ...  бар»,-балалар 

сөйлемге жетпей тұрған ойыншықтардың атын қосады: /қуыршақ, доп, аю т.с.с/ балаға анық 

жауапты керек ететін сұрақ қою /Мынау не? Қандай? Қайда?/ 

276 

 

Нақты берілген сұраққа жауап беру үлгісі: 

-затты суреттеу, көлемін, түсін, сапасын тағы басқа белгілерін бейнелейтін сөздер; 

       -қимыл-әрекетті затпен көрсету және оларды атау; 

       -балалардың тапсырманы орындауы; 

       -қарапайым сюжетті суреттер көрсету. 

 Баланың ой шеңберін кеңейтетін, дүние таным белсенділігін арттыратын, сөзді игеруге, 

оны сөйлемде қолдануға арналған ойындар мен жаттығуларды пайдалануға болады. 

Тіл сабақтарында, тілге үйрету әрекеттерінің кез-келген түрінде әрдайым қолданылатын 

әдіс- көрнекілік әдісі.  

Көрнекілік  әдісінің  бастапқы  түрі-  бақылау.  Бақылау  балаларға  берілетін  тілдік 

материалдардың  мазмұнына  қарай  ыңғайластырылып,  бөлмедегі  жиһаздарды  бақылау, 

асханаға  саяхат  ұйымдастыру,  нақты  заттарды  (еңбек  құралдарын,  ыдыс-аяқты)  қарастыру 

сияқты бірнеше түрге жүктеле береді. 

Жас  ерекшелігіне  байланысты  топтарда  қазақ  тілін  оқытуда  қолданылатын 

дидактикалық оқу құрал-жабдықтарының екі түрі бар: біріншісі-   ұйымдастырылған оқу іс-

әрекетіндегі  тақырыптары  мен  мақсаттарына  қарай  дайындалатын  оқу  жабдықтары, 

үлестірмелі дидактикалық материалдар; 

екінші-  ұйымдастырылған  оқу  іс-әректіне  және  оқу  іс-әрекетінен  тыс  уақытта 

ойнатылатын ойындарға арналған материалдар. 

Қазақ тілі ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде қолдануға арнайы жасалған қуыршақтар 

/ұлттық  киімдегі  ұл  және  қыз/,  тақырыптарға  сай  жинақталған  суреттер,  магнитафон 

таспалары,  слайдтар,  жекелеген  фотосуреттер,  жалпы  мазмұнды  және  заттық  картиналар 

тақырыптар бойынша жіктеліп, толықтырылып отырады. 

Үлестірмелі материалдар: 

         1.Балалардың қазақша сөздік минимун дамытуға арналған заттық суреттер; 

         2.Қазақ тілінде сөйлем түрлерін құруға арналған мазмұнды суреттер; 

         3.Балалардың  қазақ  тілінде  диалогтық,  мнонлогтық  сөйлеу  тілін  дамытатын 

мазмұнды картиналар. Әрқайсының картотекалары жасалады, топтағы бала санына қарай бір 

уақытта пайдалануға болатындай етіліп, бірнеше дана дайындалады. 

Балаларға  тіл  үйретудің  қай  түрінде  болмасын  көрнекілік  тәсілдері  қолданылады.  Ол 

тәсілдердің  орнымен  тиімді  қолданылуы  педагогтің  көрсетіліп  тұрған  материалдарды 

балалардың дұрыс қабылдауына бағыттайтын нұсқау, түсіндіру сөздеріне байланысты. 

         Алғашқы    оқу  іс-әрекетінен  бастап,баланы  өзге  тілде  сөйлеуге  құлшындыратын, 

айналасындағы  зат  құбырылыстардың  қазақша  атауларын  үйрету  үшін  қолданылатын 

ыңғайлы  әдістердің  бірі-дидактикалық  ойындар.  Әр  түрлі  топтардағы  балалардың  шама-

шарқына  қарай  берілетін  бағдарлама  материалдарын  меңгерту,үйренген  білім  дағдыралын 

бекіту жұмыстары дидактикалық ойындар арқылы жүзеге асырылады. Бұл ойынның екі түрін 

көрнекі  құралдармен  ойналатын  және  сөзбен  ауызша  ойналатын  тіл  үйретуде  тиімді 

пайдаланған  жөн.  Дидактикалық  ойын  тіл  міндеттерінің  барлық  түрлерін  бірден  шеше 

алады.Мысалы,  үстел  үсті  театрын  қолдана  отырып,балалар  таныс  мәтіндегі  сөйлем 

құрылымдарын  тиісті  дауыс  мәнерімен  айтып  береді,сөз  қорын  дамытады,қазақша  ауызекі 

сөйлеу дағдыларын қалыптастырады. 

Дидактикалық  ойын  «Ғажайып  қапшық»,  «Сиқырлы  қорап»,  «Сиқырлы  кубик»  деген 

түрлері. Баланың сөздік қоры көбейген сайын, заттың атын атап қана қоймай, оған қосымша 

түрін, түсін, қандай екенін қосып айтуды үйрету. /Доп +домалақ, доп +үлкен,, доп+қызыл .../  

Дидактикалық ойын «Мынау не?» Сезім мүшелері арқылы заттарды ажыратып, қазақша 

атауға  үйрету.  Үстелде  тұрған  ойыншықтарды  шаршы  орамалмен  жауып,  бал  орамалдың 

сыртынан ұстап, қандай ойыншық екенін қазақша атайды. 

 «Дұрыс  атап  айт».  Адамның  дене  мүшелерін  дұрыс  үйрету.  Магнитті  тақтаға, 

фланелеграфқа жеке тұрған қуыршақтың суретін құрастыру. Қазақша айтып үйрету. 

«Үйде  кім  тұрады?»  Бұл  ойында  жанды  сурет  қолданылады.  Үйдің  «терезесінен» 

адамның бейнелері біртіндеп көрінеді: әке, ата, әже, ана, бала, қыз /олардың өзгеруі де мүмкін/