372
талпынбай, адамзаттың білімдер байлығын, адамзат мәдениетін игеруге тырыспай жан-жақты
тәрбиелі және білімді адам болу мүмкін емес.
Психологиялық-педагогикалық ғылымдарда өзін-өзі тәрбиелеудің кең қолданылатын
тәсілдері болып өзіне-өзі баға беру, өзіне-өзі бұйыру, өзін-өзі құптау, өзін-өзі түзету және т.б.
саналады.
Өзін-өзі тәрбиелеу өзін-өзі бағалаудан басталады. Өзін-өзі бағалаудың негізін жеке
адамның өзі қабылдаған құндылықтар жүйесі, тұлғаның жеке маңыздылықтар жүйесі
құрайды. Өзін-өзі бағалау адамның өзін басқа адамдармен салыстыру арқылы қалыптасады,
және осындай салыстыру табиғи түрде жүргізіледі де өте қызықты болды. Тұтас
педагогикалық процесстегі қатынастар жүйесіне енгеннен бастап бала өзін басқа балалармен
салыстырып, зерттеп, мынандай сұрақтарға: «-Неге мен осындаймын?», «Басқалар мені қалай
қабылдайды?», «Өмірде мен қандай жетістіктерге жете аламын?»-деген сұрактарға жауап
іздеп, өзінің барлық мүмкіндіктерін көрсетуге тырысады. Өзін-өзі нақты бағалау, өзін-өзі
тәрбиелеудің мақсаттарын дұрыс құрастыруға мүмкіндік береді. Өзін-өзі бағалау
жоғарлатылған, нақты, төмендетілген болуы мүмкін. Тұрақты және жаңа ақпараттар әсеріне,
жинақтаған тәжірибесіне, қоршаған адамдардың пікірлеріне байланысты өзгеріп отыратын
бейімделгіш өзін-өзі бағалау түрі адамның дамуы мен тиімді еңбек етуі үшін ең қолайлы
бағалау болып саналады.
Өзіне-өзі бұйыру дегеніміз адамның өзіне-өзі берген қысқа, үздік-үздік үкімі.
Өзіне-өзі бұйыру адам өзін нақты бір іс-әрекет жасау керектігіне сендіріп, енді басқаша
әрекет жасауға болмайды деп сезгенде ғана қолданылады. Бұйырықты түрде өзінен бір іс-
әрекетің орындалуын талап ету қажеттілігі адамның өз кемшіліктерін анық көріп тұрып, бірақ
сол жоспарланған істі орындауға күші жетпей тұрған кезде қолданылады. Өзіне-өзі бұйыру
еріктік процесспен тығыз байланысты. Өзіне-өзі бұйыруда жаттығу үшін адам өзіне дауыстап
бұйырық беріп оны қайта-қайта қайталап орындап отыруы қажет. Өз бұйырыгын екі апта
аралығында орындап жүрген адамда өз бұйырығын автоматты түрде орындау әдеті пайда
болады.
Адамның өзін-өзі тәрбиелеуде өзін-өзі құптаудын маңызы зор. Әр адамның есінде
өздерінің үлкен жетістіктерге жеткен кездері жақсы сақталып қалады. Адамның жетістіктері
оған рухани, интеллектуалдық, күш-жігерлік қорларының ішкі мүмкіншіліктерін байқатып,
өмірдің жаңа белестерін жеңе алатынына сенімділік тудырады. Кейбір өмірлік жағдайларда
адам «өткенді ойлап» осындай жағдайдан қалай жол тауып шыққанын еске түсіргені абзал.
Өзін-өзі бақылау – адамның өз іс-әрекеттерін, психикалық процесстер мен көңіл-
күйлерін түсінуі, бағалауы және реттеуі. Бұл тәсіл адамға айналадағылармен сабырлы қарым-
қатынаста болу іскерліктерін, басқа адамдардың кемшіліктеріне, әлсіздіктеріне, қателіктеріне
шыдамды болуды үйретеді. Аталған тәсіл көмегімен адам шиеленіс жағдайларды реттеп,
ұстамдылыққа, күрделі жағдайларда байсалдылық, сабырлық сақтауға үйренеді.
Өзін-өзі түзету адамға өз мінез-құлқын, кемшіліктерін, қателіктерін және басқа
адамдарға деген қарым-қатынасын өзгертуге мүмкіндік береді. Өзін-өзі түзету адамның өзіне
сын тұрғысынан қарауына байланысты болады.
Адамзат тарихында ұлы адамдарға өмірлік бағдарламасын нақты орындауға көмектескен
өзін-өзі түзету мысалдары өте көп кездеседі. Өзін-өзі түзету өзін-өзі жетілдірудің тиімді
тәсілдерінің бірі. Л.Н.Толстой «Өзін жетілдіруге деген ұмтылыстан басқа еш нәрсе адамның
өз игілігі мен басқа адамдардың игілігіне септігін тигізе алмайды»- деп бекер айтпаған.
Тәрбиенің демократиялық жүйесі баланың, басқа адамдар ықпалына бағынышты
болмай, керісінше өзінің қабілеттері мен күштерін бағалап, өз дамуын өздігінше анықтауға
үйрететін бірден-бір жүйе болып саналады. Тәрбиенің осындай нәтижесі тек қана педагог пен
өсіп келе жатқан баланың тығыз ынтымақтастығы негізінде ғана мүмкін болады.
Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы, оның өмірдегі орнын өзі анықтауы адамның өз-
өзімен және оны қоршаған ортамен үйлесімділікте жүргізілуі кажет.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
1)Тәрбие мазмұнының мән-мағынасын ашыңыз.
373
2)Тұтас педагогикалық процессте және өзін-өзі тәрбиелеуде жеке тұлғаның қалыптасуы
қандай қатынаста болады?
3) Тәрбие түрлері қалай топтастырылады?
4) Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеу қандай қатынаста болады?
5) Өзін-өзі тәрбиелеудің тәсілдерін атаңыз.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Корчак Я. Жеке тұлғаны дамыту: 1992.-287 .
2. Хмель Н.Д. Мұғалімді кәсіби теориялық дайындықтан өткізу. – Алматы: 1998. – 320 б.
3. Педагогика. 2004. – 608 б.
4. Бейсенбаева А.А. Білім беру теориясы және тәжірибесі. Алматы.,1998.
РОЛЬ ДИДАКТИЧЕСКИХ УПРАЖНЕНИЙ И ИГР В РАЗВИТИИ
ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ.
Кударинова С.Т.
КГКП детский сад «Толағай»
Дидактическая игра определяется как вид игры,
организуемый взрослым для решения
обучающей задачи (Е.С. Рапацевич).
Одной из важных задач дошкольной педагогики является формирование основ
логического мышления. Я рассмотрела успешную реализацию данной задачи в рамках
развития логического мышления дошкольников с использованием дидактических упражнений
и игр.
Дети старшего дошкольного возраста легко распоряжаются своими знаниями. так как
имеют определенный багаж знаний об окружающем мире, у них уже начинают складываться
элементы логического мышления, умеют рассуждать, делать умозаключения. И именно
поэтому начиная со старшего возраста, развитие логического мышления выделено в
самостоятельную задачу. [ 4 ]
В ходе наблюдений за детьми своей группы я отметила, что именно дидактические игры
и упражнения побуждают действовать, обследовать, экспериментировать, классифицировать,
делать простейшие выводы и обосновывать их. Тем самым предусматривают формирование
таких мыслительных операций как - сравнение, классификация, обобщение;
совершенствование речи - обогащение словаря, описание предметов, составление загадок;
развитие умения ориентироваться в расстоянии, времени, пространстве. [ 3 ]
Дидактические игры в свою очередь делятся на несколько групп: [ 1 ]
1. Игры с цифрами и числами
2. Игры-путешествия во времени
3. Игры на ориентировку в пространстве
4. Игры с геометрическими фигурами
5. Игры на логическое мышление
При обучении в течении года детей счету в прямом и обратном порядке,
добивалась от детей правильного использования как количественных, так и порядковых
числительных. При знакомстве детей с образованием всех чисел в пределах 10, использовала
дидактические игры основанные на сказочных сюжетах. Для сравнивания равных и неравных
групп предметов, обучая преобразовывать равенство в неравенство и наоборот – неравенство
