Бухгалтерлік есеп

146
Дайын өнім, тауарлар және 
өткізу
Дайын өнім
Өткізілген өнім, 
жұмыстар, қызметтер 
және тауарлардың 
өзіндік құны
1320
7010
1
2
3
Ақша қаражаттары
Кассадағы қолма-қол 
ақшалар
Есеп айырысу 
шотындағы ақшалар
Валюталық шоттардағы 
ақшалар
Арнаулы шоттардағы 
ақшалар
1010—1020
1040
1050
1070
Есеп айырысу
Алуға тиіс шоттар
Төленуге тиіс шоттар
Бюджетпен есеп 
айырысу
Басқа әртүрлі 
кредиторлармен есеп 
айырысу
1210
3310
3110—3190
3540
Қаржыландыру
Қаржылық нәтижелер мен 
табысты пайдалану
Банктердің несиелері
Жиынтық пайда (залал)
Жиынтық табысты 
пайдалану
3010, 4010
5410
5430
Қайталау үшін сұрақтар:
1.  Субъектілердің  қаржы-шаруашылық  қызметі  бухгалтерлік 
есеп шоттарының Типтік жоспарын дайындау мен оны енгізу неге 
қажет болады?
2. Баланстан тыс шоттар дегеніміз не, олар не үшін қолданыла-
ды?
3.  Жұмыс есеп жоспары не үшін құрылады?
4.  Пайдаланатын  шоттардың  санын  кеміту  үшін  шоттардың 
жұмыс жоспарын құру кезінде қандай қағида қолданылады?
76. Есептің үлгісін таңдау. Аналитикалық есептің 
регистрлерін таңдап алу
Бұл бөлімшеде бухгалтерлік есептің Бас-журнал және Ордерлі-
журнал үлгілерін пайдаланумен шаруашылық қызметті жүргізудің 

147
сызбалары көрсетілген. 
Бас-журнал  (мемориалды-ордерлі)  үлгінің  көрсетілген  вариан-
ты  өзінің  қызметін  өндіріс  пен  қызметтер  саласында  жүргізетін 
кооперативтерде,  ұйымдарда  есепті  регистрлерді  қолдану  және 
бухгалтерлік есепті жүргізу бойынша нұсқауларға сәйкес зерттеліп, 
дайындалған.
Типтік  регистрлерге  анықталған  кемшіліктерді  жою  мақса-
тында  өзгерістер  енгізілген  (бухгалтерлік  есепті  жүргізу  мен  бух-
галтерлердің  тәжірибелі  дағдыларына  сәйкес):  а)  аналитикалық 
есептің  барлық  ведомостарына  бухгалтерлік  есеп  шоттарына 
тән  көрсеткіштері  —  «Дебет»,  «Кредит»,  айналым  ведомосының 
реквизиттерін  сақтаумен  «Корреспонденцияланатын  (байланыса-
тын)  шот»  бағанасы  енгізілген;  ә)  шаруашылық  кітабының  орны-
на синтетикалық есептің мәліметтерін білікті қорыту, жүйелі және 
хронологиялық  есепті  өзара  салыстыру  мен  баланс  толтыру  үшін 
ақпаратты  дайындаудың  мүмкіндігін  беретін  журнал  —  бас  кітап 
енгізілген.
Бастапқы  құжаттардың  негізінде  хронологиялық  бірізділікпен 
сол  айдың  барлық  шаруашылық  операциялары  жазылады.  Соны-
мен,  әрбір  операция  бойынша  кітапта  тіркелген  сомалар  тиісті 
шоттардың  «дебет»  және  «кредит»  бағаналары  бойынша  қосарлы 
жазудың  әдісімен  бейнеленеді.  Әр  айдың  аяқталуы  бойынша 
әрбір  шот  бойынша  айналымдары  есептеледі  және  тоқсанның 
соңында  бухгалтерлік  балансқа  көшірілетін  қалдықтар  есептеліп 
шығарылады. 
Құжаттар
Касса
Аналитикалық есептің ведомостары
Журнал — бас кітап (синтетикалық есептің регистрі)
Баланс

148
Журнал-ордерлі  үлгі  де  біздің  республикада  шаруашылықтың 
барлық салаларындағы кәсіпорындарда кеңінен қолданылады.
Бухгалтерлік  есептің  ерекшеліктерін  есіңізге  салайық.  Есепті 
регистрлер болып синтетикалық есептің карточкалары, жинақтаушы 
ведомостар,  сондай-ақ  көбінесе  өзінің  құрамында  аналитикалық 
және синтетикалық есепті үйлестіретін журнал-ордерлер саналады. 
Бас  кітап  синтетикалық  есепті  алып  жүреді,  ал  есепті  регистрлер 
болса  (карточкалардан  басқа)  байланысатын  (корреспонденция 
болатын)  шоттардың  қиылысында,  шаруашылық  операциялардың 
сомаларын бір жұмыс тәсілімен жазуға мүмкіндік беретін, сызудың 
шахмат тәрізінде жасалған.  
Бас  кітап  кредиттік  нысан  бойынша,  яғни  журнал-ордерлердің 
нөмірлерін қоса, шоттардың кредитінен әрбір шоттың дебеті бойына 
айналымның мағынасын түсіндіру жолымен құрылған. 
Одан басқа, бас кітапта есепті кезеңнің басы мен соңына сальдо 
(қалдық)  және  кредит  бойынша  жалпы  сома  жазылады.  Кезеңнің 
соңындағы  сомалардың  жиынтықтары  мен  журнал-ордерлердің 
көрсеткіштері балансты толтыру үшін негіз болып табылады.
Журнал-ордерлі  үлгі  жұмыстың  кеңдеу  көлеміне  қарамастан, 
дәлірек,  дұрыстау  және  толығырақ  болады,  өйткені  балансты  құ-
растырудың  барысы  бойынша  бас  кітапты  аналитикалық  есептің 
карточкаларымен  салыстыру  түрінде  жұмыстардың  орындалуы 
жөнінен бақылауды қамтамасыз етеді.
 
 
Құжаттар
Касса
Негізгі құралдар, 
материалдар, өндірістік 
шығындар — жұмыстар, 
қызметтер, бұйымдар 
бойынша аналитикалық 
есептің карточкалары
Өңдеуші кестелер, 
жинақтаушы және топ-
тастырушы ведомостар
Баланс
Бас кітап
Журнал-ордерлер

149
Бухгалтерлік  жазулар  негізінде  әр  айдың  шаруашылық  опера-
циялары жазылатын бастапқы құжаттар тігіледі. Олардың әрбіріне 
жеке-жеке  жазудың  нөмірі  (кітап  немесе  ведомость  бойынша)  мен 
дебеттелетін және кредиттелетін шоттардың шифрлары қойылады. 
Бухгалтерлік есептің жалпы әдістемелік қағидаларын сақтау кезінде 
кәсіпорынның  өзі  есептің  үлгісі  мен  ақпаратты  өңдеудің  техноло-
гиясын таңдайды.

жүктеу 2,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: