Болмыс. Онтология, диалектика және метафизика
Жаратылыс яғни болмыс философиядағы бай дәстүрі мен бай тарихы бар ежелгі ұғымдардың бірі болып саналады. Ол "болу", "болу"сияқты ұғымдардың баламасы. Бұл тұжырымдама адамның қоршаған ортасын бірлік ретінде қабылдау қажеттілігінен туындады. Оның көмегімен "әлем дегеніміз не"деген өте дана дүниетанымдық сұраққа жауап беріледі. Жаратылыс туралы идеялар ежелгі философияда қалыптасты. Мысалы, Парменид болмыс - бұл болмыс, ал болудан басқа ештеңе жоқ деп үйретті. Болу жақсы және жаман жақтары бар толтырылған, қозғалмайтын шар сияқты. Орта ғасырларда діни дүниетаным басым болған кезде жаратылыс Құдай жаратқан әлем болып саналды. Құдай бүкіл өмірдің шыңы, мәні, кемелді реализм (Әулие Августин, Аквиналық Томас) ретінде көрсетілген. Қайта өрлеу дәуірінен бастап, әсіресе жаңа дәуірден бастап жаратылыстану ғылымдары, механика, математика, физика үлкен қарқынмен дами бастады. Жаратылыс-бұл жаратылыстану мен адамның практикалық іс-әрекетінің негізгі объектісі болып табылатын табиғат. Бұл белгілі бір заңдарға сәйкес жұмыс істейтін механизм сияқты. Бұл кезде адам табиғаттың ең үлкен жеңісі, күрделі механизм ретінде түсіндірілді. Пантеизм аясында Құдайдың бастамасы табиғатта бейнеленген. Осы кезде Дж. Бруно әлемнің көптігі туралы ойға келді. Философия мен өнерде адамның керемет күші мен ұлылығы туралы идеялар кең тарала бастады. Н. Коперник, и. Ньютон жаратылыс теориясына үлкен үлес қосты. Неміс классикалық философиясы болмыс ілімдерінің екі бағытын біріктірді. Мысалы, Гегель абсолютті идеяны шынайы болмыс ретінде қарастырды, ал Л.Фейербах болмысты табиғат ретінде қарастырды. Ұсынылған ұғымдарды жалпылау арқылы біз болмысты әлемдегі барлық құбылыстарды, объектілерді, процестерді білдіретін ұғым ретінде анықтай аламыз. Ол барлық құбылыстарды шексіз материалдық және рухани әлемдерде бейнелейді. Қысқаша айтқанда, бар нәрсе-болу. Яғни, ол заттар әлемі мен руханилықты, өтпелілік пен мәңгілікті бейнелейді. Бұл ұғым философияда өте кең мағынада қолданылады, ол әлі де пайда болған барлық құбылыстарға қатысты. Біріншіден, табиғаттың мәні-оның барлық объектілері, құбылыстары, процестері. Ғылыми тұрғыдан алғанда, табиғат адамға қарамастан мәңгі өмір сүреді. Ол барлық жерде, тіпті адамның өзінде де бар. Табиғаттың өзгеруі нәтижесінде адам күрделі және көп қырлы екінші табиғатты, яғни жасанды заттар, қатынастар, процестер немесе мәдениет әлемін тудырды. Мәдениет - бұл адам қызметінің жиынтығы, оның өмірінің жаңа әлемі. Екіншіден, бұл ерекше тіршілік иесі - дене мен рухтың бірлігінен, табиғилық пен әлеуметтен тұратын адам.
Онтология (гр. ontos – болмыс, logos – ілім) – философия ғылымының саласы; әлемдегі заттардың фундаменталды мәні (мысалы, саналылар бар ма) табиғатын айқындаумен айналысатын философияның (және метафизиканың) бөлімі.Жалпылық негізін, болмыс принциптерін, оның құрылымы мен заңдылықтарын қарастырады.[1]Философиялық онтологиялық теорияның мысалдары - Платонның «түрлер» теориясы немесе ғылыми теориялармен жалпы негіздердін қандай түрлері белгіленеді деген сұраққа жауап іздейтін жақында пайда болған ғылыми реализм теориясы. Онтологиялық дәйектер сондай-ақ, социологиялық теорияның анық (немесе анық емес) ерекшелігі, мысалы, Дюркгеймнің «әлеуметтік фактілер» концепциясы, Вебердің (немесе символдық интеракционизмнің) индивидуалды факторларға көңіл бөлуі, Маркстың материализмі және оның өндіріс тәсілдері мен өндірістік қатынастарға басты назар аударуы.
Метафизика [гр. "Мета да русика" - "физикадан кейін" (Аристотельдің философиялық еңбегі осылай аталған)] –сезімдерден тыс өмір сүру принциптері туралы философиялық "ғылым" ;дамуды тек сандық өзгерістер тұрғысынан түсінетін және диалектикаға қарама-қарсы өзін-өзі дамытуды жоққа шығаратын философиялық әдіс.Аристотель "метафизика" терминін бірінші болып қолданды. Бұл сөзбе-сөз "физикадан кейін келетін" дегенді білдіреді. Аристотель мұны "бірінші философия" деп атады; ол барлық ғылымдар үшін міндетті болып табылатын, өзгермейтін және сезімдермен емес, тек оймен бағаланатын нәрселердің ең жоғарғы принциптерін зерттейді. Ортағасырлық философияда метафизика теологияның философиялық дәлелі болды. Мұсылман әлемінің ойшылдары Әл-Кинди, әл-Фараби, Ибн Сина және т. б.Аристотельдің іліміне байланысты метафизика тұжырымдамасын жасады. Шамамен 16 ғасырдан бастап "метафизика" терминімен бірге "онтология"термині де сол мағынада қолданылды. Декарт, Лейбниц, Спиноза және XVII ғасырдың басқа ойшылдарының философиясында метафизика табиғи және гуманитарлық біліммен тығыз байланыста қолданылды. Бұл байланыс 18 ғасырда, әсіресе философтар кезінде үзілді х. Қасқыр.Гегель алғаш рет метафизиканы ғылымға, әсіресе философияға, XVII–XVIII ғасырларда диалектикаға қарама-қарсы ойлау мағынасында қолданды. 20 ғасырдағы философиядағы ғылым мен техниканың дамуына байланысты метафизика жаңа идеяларды тудырды. Кибернетика мен генетиканың жедел дамуының әсерінен ғылыми-техникалық ой метафизика туралы "қатаң ғылым"идеясын қалыптастырды. Метафизика онтологияны алмастырды және оның маңыздылығы теориялық және эксперименттік интеллекттің мәнін ашуға бағытталған.
Диалектика (гр. διαλεκτική – пікірталас, әңгімелесу өнері) — табиғаттың, адамзат қоғамының және ойлаудың қозғалысы мен дамуынын жалпы зандылықтары туралы философиялық ғылым, бір қасиеттен екінші қасиетке секіріс түрінде ауысуына әкелетін ішкі қарама-қайшылықтарын және қарама-қарсылықтардың күресін ашу жолымен қоғам мен табиғаттың әрқашан қозғалыста болатын және өзгеріп отыратын құбылыстарын танудық ғылыми әдісі.[1]
Диалектика ұғымын ежелгі грек философы Сократ енгізді. Ол диалектиканы - диалог, әңгімелесу кезіндегі қарама-қарсы көзқарастардың қақтығысы арқылы ақиқатқа жетудің ерекше әдісі деп түсіндірді. Диалектиканың нағыз атасы Эфестен шыққан Герклит болған. Ол объективті антологиялық диалектиканы ойлап тапты. Гераклит үшін бұл диалектиканың ұйытқысы мен нәтижесі қарама-қарсылықтар күресі арқылы әрекет ететін әлемдік парасапы балама "Логос" болды.
Достарыңызбен бөлісу: |
