Бұлшықеттің жиырылу және босаңсу механизмі

Көлденең жолақты бұлшықеттің жиырылу сырын білу үшін ет жиырылған кезде миофибрилдердің неліктен қысқаратынын, ал солған кезде не себептен ұзарып, қалпына келетінін, сондай-ақ бұлшықеттің қозуы мен қысқаруы арасында қандай тәуелділік бар екенін білу керек. Ол үшін алдымен миоциттің, әсіресеі миофибрилдердің құрылымына тоқтай кетейік. Қаңқа еті көлденең жолақты миоциттерден тұрады. Талшық ұзын, цилиндр тәрізді. Оның ұзындығы 10см-дей, кейде одан да көп, ені 12-70мкм.

Бұлшықеттің жиырылып қысқаруы мен қайта босауы саркоплазмадағы миофибрилдердің ұзындығының өзгеруіне байланысты. Олар талшықтың бір ұшынан екінші ұшына дейін созылатын қатар – қатар орналасқан жіпшелер будасы. Миофибрилдерді әрбір 2,5мкм-ден соң Z мембрана көлденең 2000-дай бөлікке – саркрмераға бөледі. Әр саркомераға қақ ортасында 2500-дей жуандығы 10нм миозин және Z мембрананың екі жағына тіркелген миозиннен екі есе жіңішке – диаметрі 5нм актин орналасады. Актиннің ұшы екі жақтағы миозин (белок) талшықтары арасына жартылай кіріп тұрады. Миозин жіпшелердің күңгірт (А) бөлігінде, ал актин ақшыл (І) бөлігінде болады. Бұл бөліктер миофибрил бойында бірінен соң бірі кезекпен орналасқан. Қатар-қатар жатқан жатқан миофибрилдердің күңгірт бөліктері бірыңғай қатарда, ашық бөліктері екінші қатарда орналасқандықтан, микроскоппен қарағанда жолақ-жолақ болып көрінеді.

Миозин шиыршықты 150 молекуладан тұрады. Әр жіпшенің ұшында екі жұымр (глобула) басы болады. Осы домалақ өсінділері арқылы (көлденең көпірше) миозин актинге жабысады. Миозиннің осы өсіндісінің АТФ қышқылын ыдырататын ферменттік қасиеті бар. Бұл қасиеті актинмен байланысқанда 10 есе жоғарылайды.