Біздің СҰхбат ( - ) Ұлттық апталық Газет 2005 жылдың қаңтарынан шыға бастады
жүктеу 5,43 Mb. Pdf просмотр
|
№31 (655) 4 тамыз 2017 жыл 8
www.jasqazaq.kz E-mail: jas_qazaq@mail.ru E-mail: jas_qazaq@mail.ru ӘЛЕУМЕТ ӘЛЕУМЕТ Орайы келген сұхбат Қазіргі таңда діни көзқарасқа байланысты мәселе өте өзекті болып тұр. Жаһандану үдерісінің әсерінен кез келген ақпарат әлем елдері шекарасынан кедергісіз өтіп жатыр. Ол ақпараттың ішінде діни көзқарасқа байланыстысы да өте көп. Осы бір үдерісті дер кезінде түсінген біздің елімізде 2008 жылы мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы құрылған. Біз орталық басшысы Айдар Әбуовпен арнайы жолығып, атқарып жатқан жұмысы мен болашаққа жоспарын біліп қайтқан едік. – . ә ә ә ? – Орталық 2008 жылдан бастап қызмет етіп келеді. Осы он жылдың ішінде біраз жұмыс атқарылды. Орталықты құру туралы Елбасы 2006 жылы әлемдік және дәстүрлі діндер к шбасшыларының II cъезінде айтқан болатын. Бастапқыда әлемнің 35 елімен байланысын бастаған орталықтың қазіргі таңда 88 елмен қарым-қатынасы жолға қойылған. Негізгі бағытымыз – халықаралық деңгейдегі діни ахуалды зерттеу, әлемдік деңгейдегі жинақталған тәжірибе мен ең зекті мәселеге байланысты елімізде насихат, түсіндіру жұмысын жүргізу. Соңғы ақпарат бойынша әлемде адамзаттың 95 пайызы бір діни мәдениеттің кілі немесе діни қағидат пен ұстанымға немесе сол жолға қатысымыз бар деген жауабын айтады. Демек 100 пайыздың 95 пайызы зін бір діни мәдениетпен байланыстырады. Уақыт ткен сайын діни ұғымдардың зі згереді. Ерте замандағы айтылған уағызды бүгінгі жаһандану дәуіріндегі жетістікпен байланыстырып түсіндіруге тура келеді. Бүгінгі күні діни к шбасшылар жаңа тәпсірін жасап жатыр. – ? – Жоқ, олай болмайды. Діни қағидатты қазіргі ғылыми жетістікпен байланыстырып айтса, к птеген ел зінің қауымын сақтап қалуға болатынына к з жеткізген. Оны ежелгі түсінікпен түсіндіретін болса, дұрыс жетпеуі мүмкін. Сондықтан әлемдік дінде к шбасшылар бүгінгі ғылымға сәйкес мір сүріп келеді. +лемдік деңгейдегі діни қайраткерлерді шет қалдырмай, олармен сұхбаттасып, ақылдасып отырады. Сол себепті әр үш жылда елімізде діндер съезі тіп тұрады. Ол – тек кездесу ғана емес, әлемдегі ең маңызды діни мәселені талқыға салып, маңызды мәселені күн тәртібіне шығарып отыру. Байқап қарасақ, осы съезге қатысқысы келетін елдің саны жылдан-жылға артып келеді. Мұның зіндік себебі де бар. +лемде түрлі саяси, экономикалық, мәдениет форумы тіп жатыр. Дін жағдайы қалай болу керек, қай тұста ақсап, қандай кемшілік жіберіп отырмыз? – деген сұрақтар т ңірегінде үнемі ақылдасып отыру қажеттігі туындады. Астанада 2018 жылы күзде VI съезд теді. – ! ? – Дайындық жоғары деңгейде жүргізілуде. Жиынға қатысатын мемлекеттер мен күн тәртібі әр елден келетін делегаттар анықталып жатыр. Сонымен қатар күн тәртібіне әлі де енгізілетін ұсыныстар қабылдануда.
– Ең басты мәселе – сол экстремизм, терроризмнің жайы, жаһандану дәуіріндегі елдердің бет-бейнесі, ұстанар жолы, әлемдік қауіп-қатермен күрес. V съезде әлемдік деңгейдегі бейбітшілік және келісімге қосқан үлесін ескеріп, к шбасшы қайраткерлерге арнайы марапат тағайындау ж нінде келісімге келген болатынбыз. Ол сыйлық әлемдік деңгейдегі ең белсенді қызмет еткен тұлғаға табысталады. Бұл дін саласындағы жоғары дәрежедегі атақ болмақ.
– «% # » – . C # #$ ? – Біздің мекемеде әлеуметтанушы, саясаттанушы, дінтанушылар қызмет етеді. Олар әлемдік деңгейдегі ркениетті зерттей отырып, дінге байланысты жағдайдың барлығына, нақты шешім, сараптама жасайды. Мәселен, жуырда ғана Рамазан айы тті. Біз бұл кезде әлем бойынша мұсылман елдеріндегі ораза ұстау, ауызашар беруге қатысты зерттеу жасадық. Қай елде қандай мәнді де мағыналы үлгі бар, қалай ұстаған ж н? – деген сауалға жауап іздеп, зерттеу қорытындысын дін істері және азаматтық қоғам министрлігіне, Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасына ұсындық. Осы жинақталған тәжірибеге сай еліміздегі имамдар шешім шығарып, озық тұсын алады. Мәселен, бізде ауызашар бергенде дастарханды аста-т к жасап, тамақтың к бісі ысырап болады. Мұсылман мәдениеті әбден қалыптасқан елдерде бұған жол берілмейді. Барлығы те қарапайым теді. Түркияда мың адам тамақтанатындай дастархан жайылады. Біз сияқты олар дастарханын толтырып тастамайды. Адамға бір күнге қажетті дәрумені бар тағамды үстелге қояды. Шашылып- т гіліп жатқан дүниені к рмейсің. Үнемі айтылып, халық назарына ұсынғаннан болар , біз де ақырындап осыны үйреніп жатырмыз. Біздің мәдениетімізге згеріс демей-ақ қояйын, аздаған заманға сай түзету енгізіліп, бағыт-бағдар берілуі тиіс.
– & ә ' ? – Қажылықты ұйымдастыруға, адамды ақтық сапарға шығарып салуға байланысты к птеген мұсылман елдің тәжірибесін қарадық. Қай кезде де алынған тәжірибе еліміздің таным- түсінігімен салыстырылып отырады. Дәстүрлі емес діндер кілдерімен қандай шаруа атқарылып жатқанын талқылап отырамыз. +лемде қай жерде не жасалып жатқанына 24 сағат бойы мониторинг жасалады. Радикализм, терроризм, уахабизм, салафизм сынды зекті мәселелерге байланысты к птеген зерттеу жүргіземіз. Зерттеу том-том болып, монография ретінде жариялану үшін емес, қысқамерзімдік болжам үшін жасалады. – ( ә ө . %' ә# #$$ ө ? – Dкінішке қарай, жат ағым, теріс пиғыл бұл әлемге дін келген күннен бастап пайда болды. Қай уақытта ақиқат пайда болса, сол уақытта жалғандықта мірге келді. Сондықтан дінде де солай. Пайғамбарлар дүниеге келген кезден бастап жалғандықпен арпалысып мірлері ткен. Қай пайғамбарды алып қарасаңыз да солай. Дін атын жамылғандармен екіжүзділермен күрес қай кезде де маңызды. Кезіндегі +л Фараби, Тонык к, Баласағұн, Абай, Шәкәрім еңбектерінде зұлымдық туралы үнемі айтылады. Діни экстремизм XX ғасырдың соңынан бастап белсенді бола бастағанын байқауға болады. Ислам әлемінде ғана емес, христиан әлемінде де қаншама ағым бар. Сол ағымдарға қарсы теріс ағым бар. Тіпті Інжілдің зінде «+рбір сімдіктің құрғап қалған бұтағы болады» – деген с з жазылған екен. Жеміс бермейтін, гүлдемейтін, керісінше, сімдікке зиян келтіретін құрғақ бұтақтардан арылу керек. Dсімдіктің ары қарай се беруіне жағдай жасау керек. Бұл қағидат құранда да бар. Ол бұтақтар бүгін сондықтан дінді жамылып з мақсатын к здейтін жат ағымды насихаттаушылар к птеген халықтың басын айналдырып, әуре-сарсаңға салып келеді. Ал бұл торға әлі буыны қатпаған жастардың түсуі мүмкін. Сондықтан білімді к зі ашық, жанжақты, діни фанатизмнен алшақ, ркениетті дамуды к здейтін азаматтар ғана жарқын болашаққа бастай алады. Осы мәселелердің шешімін Елбасы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында келтірген. Мақалада айтылғандай, «ұлт үнемі дамып отыратын тірі ағза» десек, онда з бет-бейнесін сақтай отырып, жаңа үрдістерге бейімделе білген ұлт қана міршең бола алады. Қазіргі секталардың барлығының да к здейтіні адамды алдау арқылы тобына қосу. С йтіп қатарын к бейту.
– +рбір дәстүрлі емес діндердің мақсатының бірі – қатарын к бейтуді мақсат етсе, сол арқылы мол табысқа кенелу. Табыс к бейген соң саясатпен тартысқа түсуге ұмтылу. К бісінің мақсаты – осы. Ал ислам әлемінде XX ғасырдың алпысыншы жылдарында белсенді түрде кіріскенін байқауға болады. Саралап қарасақ, осындай жат дүние, әсіресе мұнайға бай, табиғи ресурс қоры мол елдерде к птеп кездеседі. К п жағдайда байлықпен тікелей байланысты екенін к реміз. Сирия, Ирак, Ливия біраз жылдар бұрын бай мемлекеттердің қатарында тұрған. Тіпті бір кездері Ауғанстанның зі бай мемлекеттердің қатарында болатын. Қазір Ауғанстан қазба жұмысын жүргізетін емес тек есірткі шығаратын елге айналды. Ауғанстанның кезінде Ислам әлеміндегі ең бай 10 мемлекетінің қатарында болғанын, ислам мәдениетінің ол елде к птеп шоғырланғанын, индустриясы дамығанын, небір тарихи орынға бай болғанын біреу білсе, біреу білмейтін халге жетті. Салафизм Саудияда мемлекеттің ұстанымы, діні ретінде қабылданады. Бірақ ол жердегі салафизм мен біздің елдегі салафизмнің арасы жер мен к ктей. Кейбір араб елдерінің елшілері бізге ренжиді. «Сіздер салафит деп біздің ұстанымызды, дінімізді айыптаған сияқты боласыздар. Біз ешкімді біреуге зорлық-зомбылық к рсет деп жібермейміз. Біреуді лтіру, қиянат жасау деген біздің түсінігімізде мүлдем жоқ. Біз де сол экстремизм мен терроризмнің зардабын шегіп келеміз», – дейді. Ал сарапшылар біздің жерге салафизм к ршілес елдің Солтүстік Кавказ, Еділ бойынан мұнайлы Батыс Қазақстан аумағына келгенін растап отыр.
– + # ө . ' ә ө , $ . ! « $» ? – Кезінде Орталық Азиядан келген балаларды дәстүрлі емес діндердің кілдері, ұстаздары қолға алған екен. Dйткені осы жастарды үйрету, тәрбиелеу арқылы болашақта сол елдерде лаңкестік жасап, бүлік шығаруға пайдаланған. Ислам мемлекеттерінің барлығында да бакалавриат бойынша білім алуға тыйым салынғаны сондықтан. Себебі әлі оң-солын танып үлгермеген жас к рінгеннің «жемі» болып кетуі мүмкін. Сондықтан, жуырда бекітілген Қазақстан Республикасының дін саласындағы мемлекеттік саясатының 2017-2020 жылдарға арналған тұжырымдамасы казіргі кездегі қордаланған к птеген мәселелерді шешуге бағытталған. Дін саласындағы мемлекеттік саясат, заңдар, діни бірлестіктердің қызметі, діни білім алу, жас спірімдерді қорғау, ішкі және сыртқы қауіпсіздікті сақтауға бағытталған. Жалпы Қазақстанда к ршілес елдермен салыстырғанда, жастарға қолдау к рсететін әлеуметтік жобалар те к п. – ? – Шетелден келген бүкіл әдебиет біздің сарапшылардың қолынан теді. Таратуға болатын, болмайтыны ж нінде шешім шығарамыз.
– Мұндай ақпаратпен мен де таныспын. Түркия – экстремизм мен терроризм саласында үлкен тәжірибесі бар мемлекет. Діни сараптамасы те жоғары деңгейде. Сондықтан оларда терроризм мен экстремизмге қатысты мәлімет қоры к п. Жинақталып отырады. Олар әлемдік деңгейдегі радикалдық топтарға жақын адамдардың тізімі мен солармен байланысатындарды бақылап отырады. Тізімге кірген адам арнайы қордың бақылауында болады. Егер сіз 10 жыл бұрын бір радикалдық топ мүшесімен байланыс жасаған болсаңыз, білмей тұрып, олармен бірге конференцияда уағыз тыңдасаңыз, онда ол «қара тізімге» ілігіп кетесіз. +бу Дабиде «Хедая» деген халықаралық орталық бар. Ол орталық – әлемдік деңгейдегі барлық терроризм мен экстремизмге қатысы бар есімді, оқиғаны жинақтаушы қор деп есептеледі. Ол жерде бүкіл мемлекеттерде қандай топтар бар, қандай топқа тыйым салынғанын, түрлі соғыс, қақтығысқа қатысушы мен олардың туыс-туғаны кім деген мәлімет жинақталады. – ! ' ' ? – Иә, зорлық-зомбылық экстремизмге қарсы күрес бойынша «Хедая» халықаралық орталығының Астанада да филиалын ашу келісс зі жүргізіліп жатыр. ТМД бойынша бізде тұңғыш рет ашылмақшы. Барлық мәліметті қорға жинақтап отыру болса, екіншіден, сол қордан әрбір адам туралы мәліметті қысқа уақыт аралығында алуға болады. Сондай-ақ ол адамның саяси суретін, талдау суретін, кім-кіммен байланыста екенін ажырата алатын жағдайға келеміз. – * ' «ө », $ ? – К бінесе, ол жолға кеткен адамды қайтару үшін к п ештеңе жасай алмаймыз. Кеткен адам кетті, енді баратындардың алдын тосып, соларды дұрыс жолға салуымыз керек. «Бұл халық менікі емес, ата- анам да, бауырларым да маған жат» – деген түсінікпен елден кетті. Ата- ананың, туған-туыстың к з жасына, аяғына жығылып, жалынғанына қараған жоқ, барлығынан аттап тті. Қылмыстық жолға байланып кеткен соң, надандықтың, жалғандықтың, діни соқырлықтың құрбаны болды. Дін – те зекті, нәзік нәрсе. Жастарға дінді дұрыс түсіндіре алуымыз керек. Мәселен, құдай сенің әрекетіңді жарылқайды, қолдайды, рухани күш бере алады. Бар болғаны осы ғана. Ал кейбір мешіттер осы күнге дейін «Мешітке келсең, намазыңды оқысаң, Алла саған бәрін береді, бәрін үйіп- т геді» – дейді. Қазіргі күні жастар з адал еңбегімен нәпақасын тауып, отбасының алдындағы жауапкершілігін тейтін шағында мешіттен шықпайды. Тіпті имамдар «Мешітке жұма намазда ғана жарты сағатқа кел. Содан кейін жұмысыңды жалғастыра бер» – деп айту керек сияқты. Жастарымыз уағызын тыңдап, жалпы түсінік алған соң еңбегіне ары қарай кірісіп кетсе деп ойлаймын. Жақында «Уақып» қайырымдылық қоры құрылды. К птеген әлеуметтік жобаларды, оқу ағарту, радикализммен терроризмнің алдын алуға бағытталған іс-шараларды қаржыландыруды жоспарлап отыр.
Бала-шағасын,ата-анасын, туған жерін тастап кеткендердің адам ліміне, қант гіске, лаңкестікке қатысы бар екендігі дәлелденсе, ондай қылмыскер қаншалықты қажет. Ал ауыр қылмыс жасамай тұрып, адасқанын мойындағандарды қайта қабылдап, тиісті жазасын тегеннен кейін туыс-туғандарының арасында мір сүруіне мүмкіндік беруге болады. Жалпы осындай жағдайды болдырмауға еліміздің ңірлерінде ақпараттық насихаттау топтары және оңалту орталықтары, қоғамдық бірлестіктер мен діни бірлестіктер жұмыла қызмет жасауы керек. Дін – рухани қазына. Алайда қазіргі заман білім мен ғылымға негізделген дінді қажет етеді.
«Агрохолдинг Зеленое поле» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің Махамбет ауданының Жалғансай ауылында картоп сірумен айналысып жатқанына к п бола қоймаған. Биыл небәрі екінші жыл. Шаруашылық басшысы Ақмарал Қабылованың айтуынша, Атырау егін егуге аса қолайлы ңір емес. +йтсе де, «тәуекел түбі – жел қайық» демекші, еткен еңбектің нәтижесі де бар. Яғни басы қатты болғанымен, соңы – тәтті. Сондай- ақ мол нім алу әртүрлі жағдайға, соның ішінде, адами және табиғи факторға тікелей байланысты екенін де ол жасырмайды. – Алғашқыда 20 гектар алқаптан небәрі 72 тонна нім жинадық, – дейді шаруагер. – Қай істі де бастап кету оңай емес. +йтсе де, кейін бәрі бір ізге түскен соң, қалпына келеді. Менің де ойлағаным – бірден орындалып кете қойған жоқ. Dйткені, к п мәселе тәжірибеге тіреледі. К ршілес астрахандық агрономмен танысудың сәті түсіп, біраз пайдалы кеңес алдым. Соның нәтижесі болар, былтыр жазғы картоп отырғызуды сәтті жүргіздік. +йтсе де, оның айтуынша, жиналған німді ткізу қиынға соқты. Ірі сауда орындары қабылдаудан бас тартты. Тұрғындар да німнің жергілікті екеніне сене қоймады. Тіпті 160 теңгемен саудаланып жатқан картопқа қызығушылық танытты. Одан екі есе бағасына сатса да жұртшылыққа жақпады. Содан алыс аудандарға апарған, мұндағылар таласа алды. Шүкір, қазір жағдай жаман емес. Биылғы жазда 25 гектарға к к ніс егілсе, күзгі егіс алқабы 15 гектарды құрап отыр. Бір қуантарлығы, енді арадағы келісімге сәйкес, 300 тонна нім аймақтың тұрақтандыру қорына аударылатын болады. Расында да, картопты егіс алқабынан жинап алып, арнайы сақтайтын қоймаларға жеткізсе, тиімділігі к п болмақ. Қазір «Дастан», «Агрофеликс», «Асылагро» шаруа қожалықтары да к п к лемде картоп сіреді. Олар Атыраудың топырағына «картоп шықпайды» деген пікірді теріске шығарды. Соңғы үлгідегі технология к мегімен бәрін де жасауға болатынын к рсетті. Оның үстіне, жергілікті шаруагерлер к к ніс сіруде еуропалық әдісті қолдану қажеттігін алға тартады. Dйткені, бұрынғы механикалық құрылғылар тұқымды зақымдайды. Одан шығатын німнің түсі к к, дәмі ащы болады. +рі зиянкестердің жеміне айналады. Ал тамшылатып суару секілді тиімді тәсілдер мол німге жол ашады. Қазір бір гектар аумақта бір адамнан артылатын жұмыс жоқ. Қалғанын техника тындырып жатыр.
Бұрын кәсіпкерлер з пайдасын ғана ойлайтын ба еді, қалай? Енді жаңарған қоғаммен бірге олардың нарықтық экономикаға деген к зқарасы да түбегейлі згерді. +рқайсысы ел алдындағы жауапкершілік жүгін терең сезіне бастады. Dйтпегенде ше? Мемлекет тарапынан жасалып жатқан қамқорлықты сезіну керек. +йтсе де, оның да қайтарымы сұралады. Махамбет ауданында ежелгі кәсіптен несібесін тапқан тағы бір жан – Мубин Хиджанов. Оның егін шаруашылығымен айналысып жүргеніне жеті жылдан асты. Былтыр он гектар жерге жеті мың алма к шетін отырғызып, алақандай аумақты жасыл баққа айналдырыпты. Тағы он гектарға картоп пен басқа да к к ністер еккен. Оған қоса, биыл тағы он сотық жерге бүлдірген сіруді қолға алған екен. Естеріңізде болса, Жалғансайда аты аңызға айналған алма бағы болушы еді ғой. Оны 1994 жылы су шайып кеткен-ді. Араға уақыт салып, сартоғайлық Мубиндер кешегі кәсіпке жан бітірді. Былтыр Белоруссияға барып, қыстың қытымыр аязына т зімді алма, рік пен шие тұқымдарын алып келіпті. Айтуынша, алғашқы жылы мол німді күтудің қажеті жоқ. Оған үш жыл уақыт керек. А.Қабылова «Бес-алты жылдан бері картоп сіріп келемін. Биыл оны бес гектарға ектім. Тұқымы қымбат тұратындықтан, оны к бірек отырғызған тиімді. Dйткені, мол німнен ғана қайтарым болады. Картопқа деген сұраныс аймақта те жоғары. Кешегі кеңес дәуірінде ол Жалғансайдың «жұлдызына» айналған. Елбасының зі рухани жаңғыру қажеттігін айтып, болашаққа бағдар беріп отыр. Ендеше, « ткенсіз келешек жоқ» дегендей, ата-баба дәстүрін қолға алуымыз қажет», – дейді.
Егіншілікке бет бұрған кәсіпкерлердің аяқтан тұрып кетуі үшін мемлекет барынша қолдау к рсетіп отыр. Мәселен, биылдың зінде облыста ауыл кәсіпкерлеріне шағын несие беру бағытында 350 миллион теңге қарастырылды. Бұл ңірлік «Бизнес-Аймақ» бағдарламасының арқасында мүмкін болды. Бұрын екінші деңгейлі банктер кепілдеменің тімділігі т мен болуына байланысты, ауылдық жердегі бизнес-жобалар үшін несие бермеді. Ал 2013 жылы жергілікті қазынадан бұл бағытта 807 млн теңге б лінді. Міне, содан бері 200-ден астам жоба жүзеге асып, жүздеген жаңа жұмыс орны ашылды. Бағдарлама қатысушыларынан салық есебінен бюджетке 50 млн теңге кіріс кірді. Шығарылған німнен бір миллиард теңге пайда түсті. Dткен жылы 55 жоба мақұлданып, 107 жұмыс орны ашылды.
Dз кезегінде ңір басшысы Нұрлан Ноғаев та шағын несиелеудің географиялық аумағын кеңейтіп, кәсіпкерлікті қолдау шараларын күшейтуді тапсырған болатын. Биыл бұл мақсатта жергілікті бюджеттен 350 млн теңге б лу жоспарланып отыр. Қазір бизнес-жоспары дайын кез келген адам 500 мың мен 18 млн теңге аралығында жеті пайыздық жылдық м лшерлемемен т рт жыл мерзімге несие алуға мүмкіндігі бар. Ауыл шаруашылығын с з еткенде к з алдымызға мал мен егін шаруашылығы елестейтіні белгілі. Несие одан б лек, ауылдан к лік ж ндейтін орталық, дүкен, стоматологиялық кабинет ашқысы келетін жандар үшін де беріледі. P.S.: , « , » ?! ә, , ө ө . , . ' 7(8;!<, Шөлейтті аймақ болғандықтан Атырауда картоп шықпайтыны жөнінде пікір қалыптасқаны рас. Тіпті ілгергі жылдары республиканың оңтүстік өңіріне тапсырыс беріліп, қажетті өнімді сол жақтан тасымалдайтынбыз. Әйтсе де, жергілікті диқандардың бір тобы оны осында өсіріп көруге бел буыпты. Олардың мұндай тәуекел әрекеті, әрине, құптарлық. Жергілікті атқарушы биліктің қолдауымен қолға алынған шаралардың нәтижесінде Атырауда картоп өсіруге шындап бет бұрған шаруашылық саны өсіп келеді. А ж Инвестиция АТЫРАУДЫҢ АТЫРАУДЫҢ КАРТОБЫ КАРТОБЫ Айдар ӘБУОВ: б й й
й і і і О И б БІЛІМ МЕН ЫЛЫМА БІЛІМ МЕН ЫЛЫМА НЕГІЗДЕЛГЕНІ ЖН НЕГІЗДЕЛГЕНІ ЖН жүктеу 5,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау