Биология 9-сынып 2

жүктеу 2,63 Mb.

бет	17/18
Дата	14.11.2018
өлшемі	2,63 Mb.
	#20194
түрі	Сабақ

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Улы заттардың қатарына темекі мен есірткі заттары да жатады. Темекіш жиі тарту (әсіресе балалар) өкпе мен қолканың созылмалы ауруына, өкпе жолдарының қатерлі ісік ауруларына апарып соғады. Табиғи ортпаның радиациялық ластануы . Атом каруларын сынаған кезде кейбір химиялык элементтер-ден зиянды сәулелердің бөлінуі радиациялык ластануға апарып соғады. Ол сөулелер көзге көрінбейді, бірак тірі организм клет-каларына өтіп, оны закымдайды, канның кұрамьш бүзьш, тоқтаусыз дамиды. Мүндай қауіпті сәулелер көбінесе ядролық сынактар жасаған полигондарда, ғарышқа үшатын және ірі кешенді өнеркәсіп шоғырланған аймақтарда болады. Қарапайым мысал ретінде кәдДмгі рентген аппаратын келтірейік. Адам рентгенге түскенде радиациялык сәуленің ніекті мөлшерін ғана алады. Оның зияны болмайды.

Ірі өнеркәсіп, атом реакторларының кдлдыктары, ғарыш кеме-лерінің сыныктары — барлығы зиянды сөулелер шығарады.

Сәулелік ауру, ақкан ауруы, катерлі ісік аурулары радиоактивті заттардың әсерінен болады.: әлсіздік, бас айналу, көздің бұлдырауы, жүректің айнуы, құсу, іш өту, терінщ бозаруы, қан кысымыньщ ауыткуы.

Жер шары бойынша адам бірнеше тарихи радиациялык апаттардың куәсі болып, зардап шекті. Мысалы, 1945 жылы АҚШ-тын Жапониядағы Хиросима, Нагасаки қалаларына атом бомбасын тастауының салдарынан күні бүгінге дейін мыңдаған адамдар сәулелік аурудың зардабын шегуде. Одан кейінгі жылдары атом қаруларын суда, жер астында жене атмосферада сынау басталды. Сол сиякты ірі елдерде атом электр станциялары, мұз жарғыш кемелер, ядролық қондыргылары бар сүңгуір қайықтар кең түрде пайдаланыла бастады. Атом электр станциялары мен кемелерде сөәтсіздіктің болуы коршаған ортаға өте кауіпті. Оған Чернобыль АЭС-індегі апатты мысалға келтіруге болады. Апат кезінде атмосфераға радиоактивті заттар 3000 шақырым көлемінде тарады.

Біздің республикамызда 40 жылдан астам уакыт бойы Семей өңірінде, сол сияқты Тайсойған, Азғыр, Нарын жерінде 500-ден астам ядролық сынақ жасалғаны белгілі. Оның әрбіреуінің куаты Хиросимаға тасталған атом бомбасынан кем болмады.

Табиғи ортпаның биологиялық ластануы да ерекше орын алады. Биологиялық ластаушыларға ауру туғызатын микроорга-низмдер, вирустар, құрттар, қарапайымдылар жатады. Олар ауа, су, топыракта, тірі организмдердің ішінде адамда кездеседі. Тек адам организмінде 500-дей паразиттер тіршілік етеді. Паразиттер, мысалы, бүрге, маса, сүлік, кенелер адам денесін уақытша мекендеп, безгек, тырыскақ, қотыр, сүзек, оба ауруларын таратады. Бұл аурулардың көбісі жұқпалы әрі тез таралады. Ауру адамнан сау адамға ауру түрлері бірнеше жолмен жүғады. Мысалы, тұмау, қызылша, күл, шешек аурулары адам түшкіргенде, жөтелгенде ауа аркылы жұғады. Кейбір ауру түрлері азық-түлікпен таралады. Оларға дизентерия, тырыскақ, сальмонеллез, полиомиелит, т.б. аурулар жатады.

Аурудың енді бір тобы қан аркылы тарайды. Мысалы, бүрге, маса, сона, кандала, бит, кене, т.б. жәндіктер шаккан кезде вирустар канға түседі. Бұл аурулар тобына безгек, бөртпе, сүзек, оба, туляремия, мидың қабынуы (энцефалит), т.б. жатады.

Соңғы жылдары жүклалы аурулардың бір тобы жыныс жолдары арқылы кен таралуда. Бұлар: мерез, соз, ЖИЖС (СПИД), т.б. Солардың ішінде ЖИЖС — өте кауіпті ауру.
ІV. Үйге .§50 оқу.

V. 1. қоршаған орта сапасы қандай болу керек ?

2.Табиғатты ластаушы заттарды қандай топьарға бөледі.?

3.химиялық ластану дегеніміз не ?

4, биологиялық ластану дегеніміз не ?

5. радиактивті ластану ненің әсерінен болады ?

жүктеу 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18