Бд программалау (Таңдау курсы-8)

Әдебиет:

(4) Джудит С. Боуман Практическое руководство SQL, с. 176-202

(12) Сорокин А. В. Delphi. Разработка баз данных. с.222-224
Апта 11
Кредит сағат 1,2

Дәріс № 21,22

Тақырып: Ішкісұранысқа In, Any, All салыстыру және Having, Exists операторларын қолдану.

1. 
   In, Any, All салыстыру операторларын қолдану мүмкіндігі
   
2. 
   Having сөйлеміндегі кіріктірілген сұраныстар.
   
3. 
   Бос мәндерді (Null) өңдеуде Exists операторын қолдану.
   

Әдебиет:

(4) Джудит С. Боуман Практическое руководство SQL, с. 176-202

(12) Сорокин А. В. Delphi. Разработка баз данных. с.222-224
Апта 12

Кредит сағат 1,2

Дәріс № 23,24

Тақырыбы: Union біріктіру операторы.

Дәріс мазмұны:

1. 
   Union операторының синтаксисі және қызметі.
   
2. 
   Union операторында қайталауды болдырмау.
   
3. 
   Union операторын Order By- мен қолданбау.
   

«;» (нүктелі үтір) символымен тек қана соңғы сұраныстардың аяқталатынына назар аударыңыз. SELECT – сұранысының соңында бұл символдың болмауы оның артындағы келесі сұраныстың UNION – мен бірге жалпы сұраныстың бір бөлігі болып табылатынына алып келеді.

Әдебиет:

(4) Джудит С. Боуман Практическое руководство SQL, с. 157-176

(12) Сорокин А. В. Delphi. Разработка баз данных. с.224-225

Апта 13

Кредит сағат 1,2

Дәріс № 25,26

Тақырыбы: Деректерді манипуляциялаудың Insert, Update, Delete операторлары

1. 
   Insert операторының мәні және қызметі.
   
2. 
   Update операторының синтаксисі және қолданылу тәсілі.
   
3. 
   Delete операторының синтаксисі және қолданылу тәсілі.
   

SQL тілі жазбалар топтарына операцияның орындалуынан хабарланған, бірақ кейбір жағдайларда оларды бөлек жазбаларға да жүргізуге болады.

Әрекет етуші сұраныстар тек бөлек жолдарға ғана емес, жолдар жиынтығына да операция жасауға рұқса ететін жеткілікті қуатты құрал. Әрекет етуші сұраныстардың көмегімен пайдаланушы деректер блогын жаңарта алады, өшіре алады немесе қоса алады. Әрекет етуші сұраныстың үш түрі бар:

INSERT INTO – қою сұранысы;

DELETE – өшіру сұранысы;

UPDATE – жаңарту сұранысы.

INSERT операторы кестеге жаңа жолды орнатуды жүзеге асырады.

Оператордың мынадай форматы бар:

INSERT INTO <кестенің_аты> [(бағанның_аты [,...n])]

{VALUES (мағынасы[,...n]) | }

Мұнда кестенің_аты параметрі немесе деректер базасындағы кестенің атын, немесе жаңартылған ұсынудың атын көрсетеді.

Update командасы кестенің жолдарындағы және бағандарындағы өрістерінің барлығын немесе кейбіреуінің мәндерін жаңартуға, өзгертуге мүмкіндік береді.

Оператордың синтаксисі

UPDATE операторы жазбалар тобындағы немесе көрсетілген кестенің бір жазбасындағы мағынаның өзгеруі үшін қолданылады.

Оператордың форматы:

UPDATE кестенің_аты

SET бағанның_аты= <өрнек>[,...n]

[WHERE <таңдау_шарты>]

Мұнда кестенің_аты параметрі – бұл, немесе деректер базасындағы кестенің аты, немесе жаңартылған ұсынудың аты. SET ұсынысында деректерін өзгерту керек бір немесе бірнеше бағандардың атын көрсетіледі. WHERE ұсынысы міндетті емес болып табылады. Егер ол түсірілген болса, көрсетілген бағандардың мағынасы кестенің барлық жолдарында өзгертіледі. Егер WHERE ұсынысы қатысатын болса, онда тек қана таңдау шартын қанағаттандыратын жолдар ғана жаңартылады. Өрнек сәйкес бағанның жаңа мағынасын көрсетеді және онымен деректер типі бойынша бірдей болуы керек.

Кестеден жолдардың өшірілуі DELETE командасының көмегімен жүзеге асырылады.

Оператордың синтаксисі

DELETE операторы кестеден жазбалар тобын өшіру үшін арналған.

Оператордың мынадай форматы бар:

DELETE FROM <кестенің_аты>

[WHERE <таңдау_шарты>]

Мұнда кестенің_аты параметрі немесе деректер базасындағы кестенің атын, немесе жаңартылған ұсынудың атын көрсетеді.

Егер WHERE ұсынысы қатысатын болса, онда кестедегі таңдау шартын қанағаттандыратын жазбалар өшіріледі. Егер WHERE ұсынысын түсірген жағдайда, кестеден барлық жазбалар өшіріледі, бірақ кестенің өзі сақталады.

Әдебиет:

(4) Джудит С. Боуман Практическое руководство SQL, с. 74-83

(12) Сорокин А. В. Delphi. Разработка баз данных. с.225-228
Апта 14

Кредит сағат 1,2

Дәріс № 27,28

Тақырып: Сақталатын процедуралар (СП). Параметрсіз және параметрлі сақталатын процедуралар.

1. 
   Сақталатын процедуралардың мәні.
   
2. 
   Create Proc операторының синтаксисі.
   
3. 
   Параметрсіз СП. Exec процедурасының шақыру операторы.
   
4. 
   Кіріс және шығыс параметрі бар СП.
   

• 
  құрылушы сақталатын процедураның типін анықтау: уақытша немесе қолданушылық.
  
• 
  рұқсат құқықтарының жоспарлануы. Сақталатын процедураны құру кезінде деректер базасының объектілеріне де қолданушымен құрғандай рұқсат құқықтарына ие болатынын ескерген жөн;
  
• 
  сақталатын процедураның параметрлерін анықтау. Көптеген бағдарламалау тілдерінің құрамына кіретін процедураларға ұқсас, сақталатын процедуралар кіріс және шығыс параметрлеріне ие бола алады;
  
• 
  сақталатын процедураның кодын өңдеу. Порцедураның коды басқа сақталатын процедуралардың шақыруын қосқанда SQL тіліндегі кез – келген команданың жүйелілігін құрай алады.
  

Сақталатын процедураны өзгерту немесе жаңасын құру келесі команданың көмегімен жүзеге асырылады:

{CREATE | ALTER } PROC процедураның_аты [;нөмірі]

[{@параметрдің_аты деректер_типі } [VARYING ]

[=default][OUTPUT] ][,...n]

[WITH { RECOMPILE | ENCRYPTION | RECOMPILE,

ENCRYPTION }]

[FOR REPLICATION]

AS

sql_оператор [...n]

Атындағы нөмірі – бұл сақталатын процедураны процедуралар тобынан анықтайтын теңестірілген нөмір.

Құрылушы сақталатын процедурада кіріс және шығыс деректерін жіберу үшін параметрлер қолданылуы мүмкін, олардың аттары жергілікті өзгергіштердің аттары секілді @ символынан басталуы керек. Бір сақталатын процедурада үтірлермен ажыратылатын параметрлер жиынын беруге болады. Процедура денесінде осы процедураның параметрлерінің атымен аттары сәйкес келетін жергілікті өзгергіштер қолданылмауы керек.

Сақталатын процедураға лайық параметрге ие болатын мәліметтер типін анықтау үшін падаланушымен анықталған мәліметтер типімен қоса SQL тіліндегі кез – келген мәліметтер типтері қолданыла алады.

Әдебиет:

(13) Хомоненко А.Д. Delphi 7 Учебник для высших учебных заведений с.839-850

Тақырып: Деректер қоймасының объектілерін жасау операторлары.

1. 
   Кесте жасау командалары
   
2. 
   Бар кестені өзгерту командалары.
   
3. 
   Кестені жою командалары.
   

Кесте – реляциялық мәліметтер базасында ақпаратты сақтау үшін негізгі объект. Ол жолдар мен бағандардың деректерін құраудан тұрады, мәліметтер базасында физикалық кеңістіктің орнына ие болады және тұрақты немесе уақытша бола алады.

Реляциялық мәліметтер базасында бағандар деп аталатын өрістер кестенің бір бөлігі болып табылады, оларға айқын бір мәліметтер типі бекітілген. Мәліметтер базасындағы әрбір кесте ең болмаса бір бағанды құрауы керек. Мәліметтер жолы – бұл мәліметтер базасы кестесінің жазбасы, ол кестенің бір жазбасының мәліметтерін құрайтын өрістерді қосады.

Кесте құруға кіріспес бұрын мына сұрақтар қатарына жауап беру керек:

• 
  Кесте қалай аталады?
  
• 
  Кестенің бағандары (өрістері) қалай аталады?
  
• 
  Әрбір бағандарға қандай мәліметтер типтері бекітіледі?
  
• 
  Әрбір бағанды сақтау үшін жадының қандай мөлшері бөлінуі тиіс?
  
• 
  Кестенің қандай бағандары міндетті түрде кірісті талап етеді?
  
• 
  Алғашқы кілт қандай бағандардан құралады?
  

CREATE TABLE кесте_аты

(баған_аты мәліметтер_типі

[NULL | NOT NULL ] [,...n])

Келтірілген стандарт MS SQL Server ортасында кесте құру операторын орындаумен сәйкес келеді.

Кесте құру командасында бастысы – кестенің атын анықтау және көрсетілген талапқа сай реттелген өрістер аттарының жиынтығын бейнелеу.

NULL кілттік сөзі берілген бағанда NULL мағынасы болуы мүмкін екендігін көрсету үшін қолданылады. NULL мағынасы бос орын немесе нөлден ерекшеленеді, ол деректердің қол жетімсіз, түсірілген немесе мүмкін емес екендігін білдіреді. Егер NOT NULL кілттік сөзі көрсетілсе, онда берілген бағанға NULL мағынасын орналастырудың кез – келген әрекеттері рұқсат етілмейді. Егер NULL параметрі көрсетілсе, бағанға NULL мағынасын орналастыру рұқсат етіледі. SQL стандарты кішіреюі бойынша NULL кілттік сөзін ұсынады.

Команда, бағандарды қосуға және өшіруге, олардың анықтамасын өзгертуге рұқсат етеді.

Кестеге бағандарды қосу кезіндегі негізгі ережелердің бірі: кестеде мәліметтер бар болса, қосылатын баған NOT NULL атрибутымен анықтала алмайды. Бұл атрибут әрбір мәліметтер жолдары үшін талапқа сай келетін баған кейбір мағыналарды құрауы керек екендігін білдіреді, сондықтан NOT NULL атрибутымен баған қосу кейбір қайшылықтардың пайда болуына алып келеді, кестенің мәліметтерінің жолдары жаңа бағанда нөлдік мағынаға ие болмайды.

Әйткенмен, кестеге міндетті өрістерді қосудың әдісі бар. Бұл үшін қажетті:

• 
  кестеге NULL атрибутымен анықталған жаңа баған қосу (баған қандай да бір мәндерді құрауы міндетті емес);
  
• 
  кесте мәліметтерінің әрбір жолдары үшін жаңа бағанға қандай да бір мәндер енгізу;
  
• 
  мәліметтерінің әрбір жолдары үшін жаңа баған нөлдік мағыналарды құрайтынына көз жеткізген соң, бұл бағанның атрибутын NOT NULL атрибутына ауыстырып, кестенің құрылымын өзгерту керек.
  
• 
  Бағандардың анықтамаларының өзгеруі кезінде кейбір жалпы қабылданған ережелерді ескеру қажет:
  
• 
  мәліметтер типіне лайық жіберілген, бағанның мөлшері ең көп мағынаға дейін үлкейтілген болуы мүмкін;
  
• 
  бағанның мөлшері тек мына жағдайда азайтылуы мүмкін, егер онда құралған ең көп мағына оның жаңа мөлшерінен басым болса ғана;
  
• 
  сандық мәліметтер типінің дәрежелерінің саны әрқашан үлкейген болуы мүмкін;
  
• 
  сандық мәліметтер типінің дәрежелерінің саны мына жағдайда ғана азайтылған болуы мүмкін, егер сәйкес бағанда ең көп мағыналар дәрежелерінің саны бұл баған үшін анықталған дәрежелердің жаңа санынан басым болмаса ғана;
  
• 
  сандық мәліметтер типінің ондық белгілерінің саны үлкейтілген немесе азайтылған болуы мүмкін;
  
• 
  бағанның мәліметтер типі, ереже бойынша, өзгертілуі мүмкін.
  

Басқа кестедегі кейбір бағандарға тәуелді кестеден бағандарды өшіруге байланысты қиындықтар туындауы мүмкін. Бұндай жағдайда, алдымен бағанның шектелуін өшіру керек болады, содан кейін бағанның өзін.

Кестені өшіру командасы

Уақыт өте келе мәліметтер базасының құрылымы ауысады: жаңа кестелер құрылады, ал бұрынғылар керек емес болады және мәліметтер базасынан мына оператордың көмегімен өшіріледі:

DROP TABLE кесте_аты [RESTRICT | CASCADE]

Бұл команданың тек көрсетілген кестені ғана емес, оған кіретін мәліметтер жолдарын да өшіретінін ескерген жөн. Егер кестеден тек мәліметтерді ғана өшіру талап етілсе DELETE командасын қолданған жөн.

DROP TABLE операторы өшіру операциясын каскадтық түрде орындау керек пе екенін қосымша көрсетеді. Егер операторда RESTRICT кілттік сөзі көрсетілсе, онда мәліметтер базасында өшірілетін кестеге тәуелді ең болмаса бір объектінің бар болуы DROP TABLE операторының орындалуын қабылдамайды. Егер CASCADE кілттік сөзі көрсетілсе, мәліметтер базасындағы өшірілетін кестеге тәуелді барлық объектілер автоматты түрде өшіріледі, және де өшірілетін объектілерге тәуелді басқа да объектілер. CASCADE кілттік сөзімен бірге DROP TABLE операторының орындалуының жалпы эффектісі өте елеулі болуы мүмкін, сондықтан осыған ұқсас операторларды барынша сақтықпен қолданған жөн.

Көбінесе, DROP TABLE операторы кестені құру кезінде жіберілген қателерді дұрыстау үшін қолданылады. Егер кесте мағынасыз құрылыммен құрылған болса, оны өшіріп, содан кейін кері құру үшін DROP TABLE операторын қолдануға болады.

Әдебиет:

(4) Джудит С. Боуман Практическое руководство SQL, с. 55-65

(13) Хомоненко А.Д. Delphi 7 Учебник для высших учебных заведений, с.822-836
6. Практикалық жұмыстардың жоспары.

Мәліметтердің реляциялық үлгісін өңдеу нәтижесінде пайда болған тілдердің бірі SQL тілі (Structured Query Language) болып табылады, ол қазіргі уақытта өте кең таралған және реляциялық мәліметтер базасының стандартты тіліне айналды.

SQL тілі мәліметтерге сұраныстарды орындау үшін де, қолданбалы бағдарламаларды құру үшін де қолданылуы мүмкін.

SQL тіліндегі командалардың негізгі категориялары мәліметтер базасында объектілерді құрып және оларды манипуляциялау, кестедегі мәліметтерді бастапқы қосуға жіберу, ақпараттарды жаңарту және өшіру, мәліметтер базасына сұраныстарды орындау, оған қол жеткізуді басқару және оны жалпы администрациялаумен қатар әртүрлі функцияларды орындау үшін арналған.

Сондықтан студенттер SQL- сұраныс жасайтын Microsoft SQL Server программасында жұмыс жасауды жүзеге асырады.

Өздік жұмыста студенттер практикалық тапсырмаларды орындап, бақылау сұрақтарына әзірленеді. Оқытушы басшылығымен өткізілетін өзіндік жұмыста оқу материалының теориялық қосымша сұрақтары талданады, өздік жаттығулар компьютерде жүзеге асырылады. Бақылау сұрақтарының жауаптары тексеріледі. Студенттің үй жұмысында бұрын алған білімдерін бекітуге арналған тапсырмалар беріледі. Студенттердің білімін тексеру өзіндік жұмыс тапсырмаларын орындауы, шығармашылық жұмыс, коллоквиум, тестілеу түрінде ұйымдастырылады. Шығармашылық жұмыста студент Microsoft SQL Server программасын қолданып жасаған деректер қоймасы моделін презентациялайды. Шығармашылық жұмыс студенттің алған білімін қорытындылау, шығармашылық белсенділігін арттыру, өз бетімен жұмысын жоспарлай алу, пән бойынша алған білімін өз бетінше қолдана алу сиқты қасиеттерін дамытады. Пәнді оқытуда кафедра оқытушысы Г.И: Аймичеваның «Работа с базами данных» электрондық оқулығы қолданылады. Ол арқылы студент әр тақырып бойынша өз білімін толықтырады және практикалық жұмыстарын компьютерде орындайды.

Практикалық жұмыста Microsoft SQL Server программасы ортасында мәліметтер қоры жасалып, кестеден SQL- сұраныстар жасау жүзеге асырылады.

Практикалық жұмыс соңында студент орындаған жұмысының компьютерлік программасын көрсетіп, сәйкес бақылау сұрақтарына жауап береді.
Апта 1.

Практикалық жұмыс №1.

Тақырыбы: Microsoft Access ДҚБЖ- де деректер қоймасын құру. Кесте жасау және одан деректерді іздеу, алмастыру.

Келесі тапсырмаларды Microsoft Access программасында орындаңдар:

1. 
   С дискісінде деректер қоймасы файлын жасаңдар.
   
2. 
   Онда конструкторлық режимде төмендегі өрістерден тұратын Студенты таблицасын жасаңдар:
   

3. 
   Режим таблицы көмегімен Код товара, Количество, Дата заказа өрістерінен тұратын Заказы таблицасын жасаңдар.
   
4. 
   Мастер таблиц режимімен Код товара, Название товара, Количество, Цена, Дата выпуска өрістерінен тұратын Товары таблицасын жасаңдар.
   
5. 
   Товары таблицасынан бағасы белгілі бір санға тең болатын товарларды тауып, оларды басқа санға алмастырыңдар. (Найти/Заменить)
   

а) Фамилия өрісін алфавит бойынша сорттаңдар.

б) Возраст өрісін жастың кемуі бойынша сорттаңдар.

в) Имя өрісінен кейін Отчество өрісін жасаңдар.

г) Фамилиясы А немесе Б әріптерінен басталатын студенттер

тізімін шығарыңдар.

д) Белгілі бір дата аралығында дүниеге келген студенттер тізімін

шығарыңдар.

8.Товары таблицасындағы деректерден

а) Бағасы белгілі бір санға тең товарларды экранға шығарыңдар.

б) Әр түрлі 3 товар атын экранға шығарыңдар.

в) Таблицаны товар бағасының өсуі бойынша сорттаңдар.

г) Саны белгілі бір аралықтағы товарлар тізімін шығарыңдар.

9. Заказы таблицасынан белгілі бір айда тапсырыс берілген заказдар тізімін шығарыңдар.

10. Заказы таблицасынан белгілі бір жылы тапсырыс берілген заказдар тізімін шығарыңдар.